Wyrok z dnia 1 lutego 2000 r.
I PKN 503/99

1. Ustalenia faktyczne i ocena prawna, co do tego, że strona ugody są-
dowej nie może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli
jako złożonego pod wpływem błędu, albowiem nie są spełnione przesłanki
przewidziane w art. 918 KC oraz art. 88 KC, nie wykluczają ustalenia i oceny, że
ugoda sądowa jest bezwzględnie nieważna jako czynność niezgodna z prawem
lub zasadami współżycia społecznego albo rażąco naruszająca usprawiedli-
wiony interes osób uprawnionych (art. 223 § 2 KPC w związku z art. 203 § 4
KPC w brzmieniu obowiązującym przed zmianami wprowadzonymi ustawą z
dnia 1 marca 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U.
Nr 43, poz. 189 ze zm.) lub jako czynność naruszająca słuszny interes pracow-
nika (art. 469 KPC).
2. Ocena, czy zawarte w treści ugody sądowej oświadczenie pracownika
dotyczące "zrzeczenia się wszelkich roszczeń finansowych" w stosunku do
pracodawcy, narusza bezwzględnie obowiązujący przepis art. 84 KP, a w
związku z tym, czy cała ugoda sądowa (lub tylko jej część - zgodnie z art. 58 § 3
KC) jest dotknięta nieważnością, musi być poprzedzona ustaleniem rzeczywi-
stej treści ugody.


Przewodniczący SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Józef Iwulski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 1 lutego 2000 r. sprawy z powództwa
Sławomira P. - Komornika Sądu Rejonowego w M. przeciwko Irenie K. o ustalenie
nieważności ugody, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 12 maja 1999 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Powód - Sławomir P. będący Komornikiem Sądu Rejonowego w M. - wniósł o
ustalenie, że ugoda sądowa zawarta pomiędzy nim a pozwaną Ireną K. przed Sądem
Wojewódzkim-Sądem Pracy w Kielcach w dniu 13 września 1995 r. [...] jest nieważna
jako ,,stojąca w sprzeczności z przepisami Kodeksu pracy i zawarta pod wpływem
błędu" po stronie powoda.

Pozwana Irena K. wniosła o oddalenie powództwa.

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Jędrzejowie wyrokiem z 16 października 1997 r.
ustalił nieważność ugody sądowej zawartej przez strony.

Sąd Rejonowy stwierdził, że w toku postępowania przed sądem drugiej ins-
tancji w sprawie o ustalenie stosunku pracy z powództwa Ireny K. przeciwko Komor-
nikowi Sądu Rejonowego w M. strony zawarły w dniu 13 września 1995 r. ugodę są-
dową następującej treści: ,,Powódka Irena K. oraz pozwany Komornik Sądu Rejono-
wego w M. Sławomir P. oświadczają, iż łącząca ich umowa o pracę uległa rozwiąza-
niu z dniem 31 października 1994 r. na mocy porozumienia stron. Powódka przy-
znaje, iż z tytułu zaległych urlopów i wynagrodzeń za pracę nie rości żadnych preten-
sji. Oświadcza, iż zrzeka się wszelkich roszczeń finansowych w stosunku do pozwa-
nego, zaś pozwany Sławomir P. godzi się na powyższe warunki ugody i zobowiązuje
się do wydania świadectwa pracy w ciągu 7 dni od daty zawarcia ugody oraz oświad-
czenia o jej zarobkach." Pozwem z dnia 4 grudnia 1996 r. skierowanym przeciwko
Komornikowi Sądu Rejonowego w M. Irena K. wniosła o zasądzenie na jej rzecz
kwoty 14.362 złote tytułem odprawy emerytalnej i nagrody z zakładowego funduszu
nagród, tzw. ,,trzynastki". Wówczas Sławomir P. zorientował się, że ugodę sądową z
dnia 13 września 1995 r. zawarł pod wpływem błędu, przekonany, iż Irena K. zrzekła
się wobec niego wszelkich roszczeń finansowych. W rozpoznawanej sprawie Sąd
Rejonowy ocenił, iż oświadczenie złożone przez Irenę Kowal w sprawie [...] Sądu
Wojewódzkiego w Kielcach dotyczące tego, że z tytułu zaległych urlopów i wynagro-
dzeń za pracę nie wnosi żadnych pretensji i zrzeka się wszelkich roszczeń finanso-
wych w stosunku do Komornika Sądu Rejonowego w M., uznać należy za sprzeczne
z treścią art. 84 KP, zgodnie z którym pracownik nie może zrzec się prawa do wyna-
grodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę. Niedopuszczalne zatem było za-
warcie ugody, na mocy której Irena K. zrzekła się wszelkich roszczeń finansowych z
tytułu zaległych urlopów i wynagrodzeń za pracę. Jednocześnie Sąd Rejonowy oce-
nił, że zawierając ugodę sądową Sławomir P. działał pod wpływem błędu. Powołując
się na treść art. 84 § 1 KC oraz art. 88 KC, Sąd przyjął, że subiektywna możliwość
podniesienia przez powoda zarzutu wady oświadczenia woli powstała po wniesieniu
przez pozwaną powództwa o zasądzenie kwoty 14.362 złote, co nastąpiło 4 grudnia
1996 r., a zatem powód nie uchybił terminowi, o którym mowa w art. 88 § 2 KC,
skoro powództwo w rozpoznawanej sprawie zostało przez niego wniesione 10 maja
1997 r. Sąd Rejonowy ocenił ponadto, że powód ma interes prawny, aby na podsta-
wie art. 189 KPC domagać się ustalenia nieważności ugody sądowej, skoro treść tej
ugody dała pozwanej podstawę do roszczeń finansowych w stosunku do niego.

W wyniku apelacji pozwanej - która zarzucała przede wszystkim naruszenie
art. 84 § 1 KC w związku z art. 88 § 1 i 2 KC oraz art. 10 KPC i art. 223 § 2 KPC w
związku z art. 203 § 4 KPC - Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Kielcach wyrokiem z 12 maja 1999 r. zmienił wyrok Sądu Rejonowego i oddalił po-
wództwo. Sąd Okręgowy wskazał, że ugoda sądowa ma podwójną naturę prawną.
Jest czynnością procesową i wywołuje skutek procesowy w postaci wyłączenia dal-
szego postępowania sądowego co do istoty sporu, które podlega w związku z tym
umorzeniu. Jednocześnie jest także czynnością materialnoprawną wywołującą skutki
w sferze łączącego strony stosunku prawnego i z punktu widzenia prawa cywilnego
jest ugodą, o jakiej stanowi Kodeks cywilny. Z uwagi na to, że ugoda sądowa jest
czynnością prawną, na którą składają się oświadczenia woli obydwu stron, możliwe
jest uchylenie się od skutków oświadczenia woli złożonego przy jej zawieraniu, ale
tylko wtedy, gdy miały miejsce wady tego oświadczenia wskazane w art. 82 - 88 KC.
Jest to możliwe w każdym czasie, także po prawomocnym umorzeniu postępowania.
Zważywszy na kwalifikacje zawodowe powoda (który jest komornikiem sądowym po-
siadającym wyższe wykształcenie prawnicze) nie można przyjąć, że w dacie zawie-
rania ugody sądowej w sprawie [...] Sądu Wojewódzkiego w Kielcach działał on pod
wpływem istotnego błędu (w rozumieniu art. 84 § 2 KC). Kwestionowanie niekorzyst-
nych dla powoda (w jego ocenie) skutków zawartej ugody sądowej należy odróżnić
od jego działania pod wpływem błędu. Sąd Okręgowy ocenił, że zawierając ugodę
powód nie złożył oświadczenia woli pod wpływem błędu wywołanego przez pozwaną
i w takiej sytuacji jego powództwo o ustalenie nieważności ugody nie może być
uwzględnione. Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska Sądu Rejonowego co do tego,
że subiektywna możliwość podniesienia przez powoda zarzutu wady oświadczenia
woli zaistniała po jego stronie dopiero w grudniu 1996 r. w związku z wniesieniem
przez pozwaną pozwu o zapłatę odprawy emerytalnej i nagrody z zakładowego fun-
duszu nagród, ponieważ już w 1995 r. powód wniósł do sądu odwołanie od decyzji
ZUS Oddział K. w przedmiocie zobowiązania go do zapłacenia pozwanej zasiłków
chorobowych i z treści wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 20 marca 1996
r., jaki zapadł w tej sprawie [...], dowiedział się, że pracownik nie może zrzec się
skutecznie wynagrodzenia za pracę, a tym samym zasiłku chorobowego. Roczny
termin do powołania się na błąd upłynął powodowi w marcu 1997 r., tymczasem po-
zew w niniejszej sprawie wpłynął w maju 1997 r. Sąd Okręgowy podzielił natomiast
pogląd Sądu Rejonowego co do tego, że powód ma interes prawny w domaganiu się
ustalenia nieważności ugody sądowej, albowiem pozwana wystąpiła przeciwko po-
wodowi o zapłatę kwoty 14.362 złote tytułem roszczeń wynikających ze stosunku
pracy, powołując się na zawartą ugodę sądową i świadectwo pracy stwierdzające jej
zatrudnienie u Komornika Sądu Rejonowego w M. do dnia 31 października 1994 r.
Sąd Okręgowy podniósł na marginesie rozważań na temat błędu jako wady oświad-
czenia woli, że ,,sąd może unicestwić oświadczenie woli polegające na zrzeczeniu się
roszczenia przy jego rozpoznaniu, gdyby doszedł do wniosku, że czynność prawna
jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego bądź narusza
słuszny interes pracownika lub zmierza do obejścia prawa".

Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył kasacją powód, wskazując jako jej pods-
tawy:
1) "obrazę przepisu prawa materialnego" w postaci art. 84 KP poprzez błędną jego
wykładnię wynikającą z uznania, że pracownik może zrzec się w ugodzie sądowej
prawa do wynagrodzenia i jego pochodnych,
2) ,,obrazę przepisów postępowania", tj. art. 10 KPC w związku z art. 203 § 4 KPC,
poprzez dążenie do ugodowego załatwienia sprawy i przyjęcie ugody w sytuacji, gdy
była ona niedopuszczalna z mocy prawa wobec zrzeczenia się przez pozwaną obli-
gatoryjnych uprawnień pracownika przy jednoczesnym uznaniu stosunku pracy przez
powoda uzależniającego to uznanie od owego zrzeczenia się praw, oraz art. 469
KPC poprzez dopuszczenie do zawarcia ugody, która narusza słuszny interes powo-
da jako pracownika Sądu Rejonowego w M.

Wskazując na powyższe podstawy kasacyjne powód wniósł o uchylenie zas-
karżonego wyroku i uwzględnienie powództwa (co należy rozumieć jako wniosek o
zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie apelacji pozwanej od wyroku Sądu Rejo-
nowego w Jędrzejowie) bądź o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu. W uzasadnieniu kasacji skarżący
wskazał ponadto, że do ugody sądowej zawartej przez strony powinien mieć zasto-
sowanie art. 917 KC, że powód działając pod wpływem błędu zgodził się na zawarcie
ugody, która jest sprzeczna z prawem i zasadami współżycia społecznego oraz w
całości fikcyjna, dlatego nadal chce uchylić się od skutków swojego oświadczenia
woli złożonego w związku z zawarciem ugody, wreszcie że Sąd Okręgowy nie doko-
nał analizy treści ugody sądowej i z rażącym naruszeniem art. 328 § 2 KPC nie
omówił całokształtu okoliczności ujawnionych w toku postępowania.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Zawarty w kasacji zarzut naruszenia art. 203 § 4 KPC (w związku z art. 223 §
2 KPC, zgodnie z którym do ugody sądowej przepis art. 203 § 4 KPC stosuje się od-
powiednio) oraz art. 469 KPC stanowi w istocie rzeczy zarzut naruszenia prawa ma-
terialnego, ponieważ wymienione przepisy Kodeksu postępowania cywilnego regu-
lują materialnoprawne przesłanki ważności ugody sądowej i jednocześnie kryteria
sądowej oceny dopuszczalności zawarcia ugody jako czynności materialnoprawnej.

O przypisaniu określonego przepisu do prawa materialnego lub procesowego
nie decyduje jego umieszczenie w określonej ustawie (kodeksie), lecz jego rzeczywi-
sta treść normatywna. Mimo błędnego zakwalifikowania przez powoda naruszenia
wskazanych przepisów Kodeksu postępowania cywilnego w ramach podstawy kasa-
cyjnej powołanej w art. 3931 pkt 2) KPC, zamiast prawidłowo jako podstawy kasacyj-
nej wynikającej z art. 3931 pkt 1) KPC, Sąd Najwyższy uznał za dopuszczalne mery-
toryczne rozpoznanie kasacji, ponieważ uzasadnienie kasacji wskazuje jednoznacz-
nie na traktowanie przez skarżącego wymienionych przepisów KPC jako przepisów
prawa materialnego.

W taki sposób ujęty zarzut naruszenia prawa materialnego jest uzasadniony.

Podstawę materialnoprawną ugody zawieranej przed sądem (ugody sądowej)
stanowią przepisy art. 917 i 918 KC. Jedność systemu prawa nie uzasadnia trakto-
wania ugody sądowej w oderwaniu od przepisów Kodeksu cywilnego o ugodzie.

Zawarcie ugody w toku postępowania przed sądem jest aktem prawnym, na
który składają się dwa elementy: materialnoprawny i procesowy. Ugoda sądowa jest
czynnością procesową dokonaną w formie przewidzianej prawem procesowym, które
wiąże z tą czynnością zamierzony przez strony skutek w postaci wyłączenia dalsze-
go postępowania sądowego co do istoty sporu i umorzenia postępowania. Jednocze-
śnie zawarte w treści ugody porozumienie co do istniejącego między stronami sto-
sunku prawnego ma charakter zgodnego oświadczenia woli, a więc czynności praw-
nej zmierzającej do wywołania skutków w dziedzinie prawa materialnego, w tym za-
kresie zawarte przed sądem porozumienie jest ugodą w rozumieniu art. 917 KC
(uchwała pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z dnia 20 grud-
nia 1969 r., III PZP 43/69, OSNCP 1970 z. 3, poz. 40). Oświadczenia materialno-
prawne i procesowe stron zawarte w ugodzie sądowej ocenia się według przepisów
tej gałęzi prawa, do której oświadczenie należy. Prawo materialne normuje ważność i
skuteczność oświadczeń woli stron składających się na umowę cywilnoprawną za-
wartą w ugodzie, a ważność i skuteczność wyrażonych w niej oświadczeń proceso-
wych zmierzających do umorzenia postępowania ocenia się według prawa proceso-
wego.

Prawomocne zakończenie postępowania w procesie o ustalenie istnienia sto-
sunku pracy między stronami ([...] Sądu Rejonowego w Pińczowie i [...] Sądu Woje-
wódzkiego w Kielcach), w której zawarta została ugoda sądowa będąca przedmiotem
oceny w niniejszej sprawie, uniemożliwia rozważania dotyczące skutków proceso-
wych zawarcia ugody, w tym zwłaszcza umorzenia postępowania. Jeżeli postano-
wienie o umorzeniu postępowania uprawomocniło się, wzruszenie skutków proceso-
wych ugody sądowej nie może już nastąpić. Możliwe jest natomiast poddanie bada-
niu jej skutków materialnoprawnych.
Ocena ważności ugody sądowej powinna być dokonywana w świetle przesła-
nek przewidzianych w art. 203 § 4 KPC (w związku z art. 223 § 2 KPC), który to
przepis - jak wcześniej zostało wskazane - ma charakter nie tylko procesowy, ale
również materialnoprawny (wyrok SN z dnia 17 lipca 1984 r., II CR 214/84, OSNCP
1985 z. 4, poz. 52). W sprawach z zakresu prawa pracy dodatkową przesłankę
oceny ważności ugody sądowej przewiduje art. 469 KPC.
Ponieważ ugoda będąca przedmiotem oceny w rozpoznawanej sprawie zos-
tała zawarta 13 września 1995 r., a więc przed zmianami Kodeksu postępowania
cywilnego wprowadzonymi ustawą z dnia 1 marca 1996 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 189),
która weszła w życie z dniem 1 lipca 1996 r., ocena jej skutków materialnoprawnych
powinna być dokonana w oparciu o kryteria wynikające z treści art. 203 § 4 KPC w
brzmieniu obowiązującym przed powołanymi zmianami. Ugoda sądowa zawarta
przez strony w dniu 13 września 1995 r. powinna być oceniona według następują-
cych kryteriów: 1) czy jest zgodna z prawem, 2) czy jest zgodna z zasadami współ-
życia społecznego, 3) czy nie narusza usprawiedliwionego interesu osób uprawnio-
nych (w tym przypadku każdej ze stron) oraz 4) czy nie narusza słusznego interesu
pracownika (w tym przypadku pozwanej, gdyż tylko ona w omawianej ugodzie wys-
tępowała z pozycji pracownika). Ugoda stanowiąca przedmiot ocen w rozpoznawanej
sprawie nie może być badana w kontekście naruszenia słusznego interesu powoda
Sławomira P. jako pracownika Sądu Rejonowego w M. Z tego punktu widzenia za-
warty w kasacji zarzut naruszenia art. 469 KPC poprzez przyjęcie dopuszczalności
zawarcia ugody, która narusza słuszny interes powoda jako pracownika Sądu Rejo-
nowego w M., jest nietrafny, gdyż powód nie występował w ugodzie jako pracownik,
lecz jako pracodawca w stosunku do Ireny K. Ugoda może być natomiast badana w
kontekście tego, czy nie narusza usprawiedliwionego interesu powoda jako osoby
uprawnionej, co stanowiło jedno z kryteriów oceny dopuszczalności zawarcia ugody
według przepisu art. 203 § 4 KPC w brzmieniu sprzed 1 lipca 1996 r.

Ugoda sądowa, która nie spełnia wymagań wynikających z art. 223 § 2 KPC w
związku z art. 203 § 4 KPC oraz art. 469 KPC, jest bezwzględnie nieważna i ta jej
nieważność może być wykazywana w osobnym procesie wszczętym po uprawomoc-
nieniu się postanowienia o umorzeniu postępowania w sprawie, w której zawarto
ugodę (wyrok SN z 13 października 1972 r., III PRN 66/72, NP 1974, nr 3, str. 375).
W wypadku bezwzględnej nieważności ugody zawartej przed sądem dopuszczalne
jest powództwo o ustalenie jej nieważności, dla którego podstawę stanowi art. 189
KPC. Istnieje zauważalne podobieństwo pomiędzy treścią art. 58 § 1 i 2 KC, przewi-
dującą, że sankcją bezwzględnej nieważności objęte są czynności sprzeczne z prze-
pisami prawa, mające na celu obejście ustawy lub sprzeczne z zasadami współżycia
społecznego, a treścią art. 203 § 4 KPC - w brzmieniu obowiązującym przed 1 lipca
1996 r. - określającą kryteria ważności i dopuszczalności ugody sądowej.

Ugoda sądowa jako jedna z czynności prawnych w zakresie jej skutków mate-
rialnoprawnych podlega ogólnym regułom zawartym w Kodeksie cywilnym, w tym
również przepisom o skuteczności oświadczeń woli i o wadach tych oświadczeń. Do
oświadczeń stron zawartych w ugodzie sądowej mają więc zastosowanie art. 82-88
KC, z wyjątkiem odnoszącym się do błędu, gdyż ta wada oświadczenia woli została
uregulowana dla ugody odrębnie w art. 918 KC. Wada oświadczenia woli może bądź
to powodować jego bezwzględną nieważność (art. 82 i 83 KC), bądź też uzasadniać
uchylenie się od skutków prawnych złożonego oświadczenia (art. 84-86 KC - przy
uwzględnieniu treści art. 918 KC - oraz art. 87 KC). Powód w toku procesu powoły-
wał się na działanie pod wpływem błędu, a zatem okoliczności dotyczące zawarcia
ugody powinny być ocenione w kontekście treści art. 918 KC, nie zaś - jak to uczyniły
Sądy pierwszej i drugiej instancji - wyłącznie w kontekście treści art. 84 KC.

Błąd przy ugodzie musi odnosić się nie do treści zawartej ugody, ale do stanu
faktycznego, który strony uważały za niewątpliwy. Stan faktyczny to ogół zdarzeń
prawnych decydujących o powstaniu i istnieniu oraz wyznaczających treść i zakres
stosunku prawnego, którego ugoda dotyczy. Wiedza stron o stanie faktycznym wyłą-
czyłaby powstanie sporu lub niepewności co do łączącego je stosunku prawnego.
Błędne wyobrażenie o stanie faktycznym doprowadziło do powstania owego sporu
lub niepewności. Błędne wyobrażenie musi istnieć po obu stronach ugody. Błąd jed-
nej tylko z nich nie daje możliwości uchylenia się od skutków prawnych złożonego
oświadczenia woli (por. E. Skowrońska w: Kodeks cywilny. Komentarz., Wyd.
C.H.Beck, Warszawa 1998, tom II, tezy do art. 918).

Powód w toku postępowania przed Sądem Rejonowym i Sądem Okręgowym
nie powoływał się na błąd dotyczący stanu faktycznego, który według treści ugody
obie strony uważały za niewątpliwy (art. 918 § 1 KC), lecz na błąd co do treści czyn-
ności prawnej (art. 84 § 1 KC).

Ostateczna ocena Sądu Okręgowego co do tego, że powód nie może w ni-
niejszej sprawie skutecznie uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia
woli złożonego podczas zawierania ugody, albowiem nie składał oświadczenia woli
pod wpływem błędu wywołanego przez pozwaną (art. 84 § 1 KC), a ponadto uchylił
się od skutków prawnych swego oświadczenia woli dopiero po upływie roku od pows-
tania subiektywnej możliwości wykrycia błędu (art. 88 § 1 KC), może jednak zostać
zaakceptowana, zwłaszcza że powód w kasacji nie powołuje jako podstawy kasacyj-
nej naruszenia art. 84 KC (lub art. 918 KC) ani art. 88 KC. Powyższa ocena prawna
nie może jednak stanowić wystarczającej przyczyny uznania bezzasadności po-
wództwa.

Czynność prawna może być wadliwa z różnych przyczyn i różny jest wpływ
wadliwości czynności prawnej na jej skuteczność prawną. W doktrynie i orzecznic-
twie odróżnia się nieważność czynności prawnej (nazywaną często nieważnością
,,bezwzględną") od jej wzruszalności (nazywanej nieważnością ,,względną").

System prawny uznaje za nieważne (bezwzględnie) czynności prawne w razie
m.in. sprzeczności oświadczenia woli z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi
lub zasadami współżycia społecznego (art. 58 KC i odpowiednio art. 203 § 4 KPC lub
art. 469 KPC). Czynność taka jest nieważna od samego początku i z mocy prawa,
wobec czego sąd uwzględnia ten stan rzeczy z urzędu bez konieczności zgłaszania
przez stronę zainteresowaną jakichkolwiek wniosków lub zarzutów w tym względzie,
w szczególności bez konieczności uchylania się przez stronę od skutków prawnych
swojego oświadczenia woli. Nieważność bezwzględna ma charakter definitywny -
każdy i zawsze może się na nią powołać.

Z kolei czynność prawna wzruszalna wywołuje wszystkie określone w jej treści
skutki prawne, jednakże w sytuacjach przewidzianych w ustawie skutki te mogą ulec
uchyleniu, jeżeli uprawniona do tego osoba skorzysta z przysługującego jej prawa
podmiotowego i we wskazanym terminie (zawitym) złoży stosowne oświadczenie
woli, które wzruszy dokonaną wcześniej czynność prawną. W takiej postaci nastę-
puje uchylenie się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu (art.
88 KC).

Z pism procesowych powoda - zarówno pozwu, jak i kasacji - wynika, że utoż-
samia on obydwie wskazane wyżej wadliwości czynności prawnej i powołując się na
bezwzględną nieważność oświadczenia woli pozwanej złożonego w ramach zawartej
przez strony ugody sądowej jednocześnie stara się wzruszyć tę ugodę w wyniku
uchylenia się od skutków prawnych własnego oświadczenia woli. Pośrednio obydwie
te wadliwości utożsamił również - nieprawidłowo - Sąd drugiej instancji.

Ustalenia faktyczne i ocena prawna dokonane przez Sąd Okręgowy co do
tego, że powód nie może skutecznie uchylić się od skutków prawnych własnego
oświadczenia woli jako złożonego pod wpływem błędu, albowiem nie są spełnione
przesłanki przewidziane w art. 84 KC (a właściwie w art. 918 KC) oraz w art. 88 KC,
nie wykluczają ustalenia i oceny, że ugoda sądowa zawarta przez strony 13 września
1995 r. jest bezwzględnie nieważna.

Sąd Rejonowy stwierdził, że oświadczenie pozwanej co do zrzeczenia się
wszelkich roszczeń finansowych w stosunku do powoda jako pracodawcy uznać na-
leży za sprzeczne z dyspozycją art. 84 KP, a w takim razie niedopuszczalne było
zawarcie ugody, na mocy której pozwana zrzekła się wszelkich roszczeń finanso-
wych z tytułu wynagrodzenia za pracę. Należy to rozumieć jako przyjęcie przez Sąd
Rejonowy, że podjęta przez strony czynność prawna była bezwzględnie nieważna.
Sąd Okręgowy, ograniczając się do badania wady oświadczenia woli w postaci błędu
i oceny możliwości uchylenia się przez powoda od skutków prawnych oświadczenia
dotkniętego taką wadą, nie odniósł się do kwestii ewentualnej niedopuszczalności
zawarcia ugody i jej bezwzględnej nieważności jako czynności prawnej niezgodnej z
prawem lub zasadami współżycia społecznego albo rażąco naruszającej usprawied-
liwiony interes osób uprawnionych lub słuszny interes pracownika. Tymczasem
czynność prawna bezwzględnie nieważna nie wymaga od którejkolwiek ze stron tej
czynności złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia
woli złożonego przy jej podjęciu.

Ocena, czy oświadczenie pozwanej zawarte w treści ugody z 13 września
1995 r. narusza bezwzględnie obowiązujący przepis prawa - art. 84 KP - a w związku
z tym, czy cała ugoda (lub tylko jej część - zgodnie z treścią art. 58 § 3 KC) jest dot-
knięta nieważnością, musi być poprzedzona ustaleniem rzeczywistej treści ugody, co
oznacza, że oświadczenia stron wymagają stosownej wykładni dokonanej w oparciu
o kryteria określone w art. 65 KC. Jest to istotne zwłaszcza z tej przyczyny, że strony
w swoich twierdzeniach faktycznych zawartych w pismach procesowych oraz w zez-
naniach złożonych w ramach przeprowadzonego dowodu z przesłuchania stron w
znaczący sposób różniły się co do tego, jaka była rzeczywista treść oświadczenia
woli pozwanej w kwestii ,,zrzeczenia się wszelkich roszczeń finansowych w stosunku
do pozwanego" i jaki był zgodny zamiar stron i cel ugody zawierającej w swojej treści
tego rodzaju oświadczenie pozwanej.

Istotna jest zatem sama treść ugody, a ta nie została poddana analizie w
stopniu umożliwiającym ustalenie tej treści w sposób nie budzący wątpliwości. Dopie-
ro wtedy - po uprzednim dokonaniu wykładni oświadczeń woli stron - będzie można
ocenić ważność ugody w kontekście art. 84 KP, art. 58 § 3 KC oraz art. 203 § 4 KPC
(w związku z art. 223 § 2 KPC) i art. 469 KPC. Podniesiony w kasacji zarzut naru-
szenia art. 84 KP jest o tyle zasadny, że Sąd Okręgowy nie rozważał sprawy w kon-
tekście treści tego przepisu i nie oceniał ugody z tego punktu widzenia. W rozpozna-
wanej sprawie nastąpiło również naruszenie art. 203 § 4 KPC i art. 469 KPC w
związku z ich niezastosowaniem przez Sąd Okręgowy

Brak stosownych ustaleń faktycznych Sądów pierwszej i drugiej instancji w
tym przedmiocie uniemożliwił definitywne rozstrzygnięcie sprawy w instancji kasacyj-
nej..

Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji, na pods-
tawie art. 39313 § 1 KPC.
========================================