Wyrok z dnia 17 lutego 1998 r.
I PKN 503/97

Pracodawca zawierający z pracownikiem umowę o pracę za granicą po-
winien dokładnie sprawdzić jego kwalifikacje zawodowe, a przede wszystkim
przeanalizować potrzebę zatrudnienia ze względu na zakres realizacji kontrak-
tu oraz możliwości i kwalifikacje zawodowe pracownika. Nadmierne zatrudnie-
nie na budowie eksportowej może być uznane za potrzebę organizacyjno-pro-
dukcyjną w rozumieniu § 6 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skie-
rowanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i
usług związanych z eksportem (jednolity tekst: Dz.U. z 1990 r. Nr 44, poz. 259
ze zm.) tylko wtedy, gdy jest spowodowane przyczynami dotyczącymi praco-
dawcy, związanymi z realizacją kontraktu i powstałymi po zatrudnieniu danego
pracownika.

Przewodniczący SSN: Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Zbigniew Myszka.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 17 lutego 1998 r. sprawy z powódz-
twa Wojciecha L. przeciwko "E." Spółce Akcyjnej w K. o odszkodowanie, na skutek
kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Kielcach z dnia 6 sierpnia 1997 r. [...]

o d d a l i ł kasację i zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda koszty
postępowania kasacyjnego w kwocie 2956 zł (dwa tysiące dziewięćset pięćdziesiąt
sześć).

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 18 listopada 1996 r. [...], Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kiel-
cach oddalił powództwo Wojciecha L. przeciwko "E." Spółce Akcyjnej w K. o odsz-

- 2 -

kodowanie w kwocie 11 242, 35 zł w związku z nieuzasadnionym rozwiązaniem ter-
minowej umowy o pracę za granicą. Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony
na kontrakcie zagranicznym w Niemczech w okresie od 21 lutego 1996 r. do 28 maja
1996 r. w charakterze ślusarza narzędziowego. Umowa została rozwiązana przed
upływem jej terminu za dwutygodniowym wypowiedzeniem. Powód obsługiwał
giętarkę typu "Hera", przygotowywał dokumentację dla spawacza oraz wykonywał
montaż wózków. Kontrahent niemiecki zawiadomił pracodawcę o niemożności ko-
rzystania z maszyny "Hera". To zdarzenie oraz zmniejszenie wielkości produkcji,
powodujące zmiany organizacyjne stanowiło podstawę wcześniejszego rozwiązania
umowy o pracę z powodem. Sąd Rejonowy nie przyjął aby przyczyną wypowiedze-
nia był wypadek przy pracy jakiemu uległ powód. Ocenił, że przyczyną wypowiedze-
nia były zmiany organizacyjno-produkcyjne usługi eksportowej. Według Sądu Rejo-
nowego do podstawowych obowiązków pracowniczych powoda należała obsługa
maszyny typu "Hera", a pozostałe czynności miały charakter dodatkowy. Sąd nadto
podkreślił, że przy wypowiedzeniu umowy powodowi zaważyła negatywna ocena
jego pracy na szlifierce.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach wyrokiem
z dnia 6 sierpnia 1997 r. [...], w uwzględnieniu apelacji powoda zmienił wyrok Sądu
pierwszej instancji i zasądził na jego rzecz żądane odszkodowanie. Sąd drugiej ins-
tancji podniósł, że stosownie do § 6 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skie-
rowanych do pracy za granicą (jednolity tekst: Dz.U. z 1990 r. Nr 44, poz. 259 ze
zm.) wcześniejsze rozwiązanie umowy o pracę za granicą może nastąpić za dwuty-
godniowym wypowiedzeniem, gdy jest to uzasadnione potrzebami organizacyjno-
produkcyjnymi usługi eksportowej. Istotne dla rozstrzygnięcia sprawy było ustalenie,
czy zaszły okoliczności uzasadniające wypowiedzenie powodowi umowy o pracę.
Zdaniem Sądu Wojewódzkiego materiał dowodowy sprawy, uzupełniony w postępo-
waniu apelacyjnym, nie dawał podstaw do przyjęcia, iż przyczyną uzasadniającą
rozwiązanie umowy o pracę było zmniejszenie produkcji na kontrakcie. Przeczy
temu bezsporna okoliczność, iż nie zmniejszyło się zatrudnienie w grupie zawodowej
spawaczy, natomiast strona pozwana nie wykazała zmniejszenia zakresu produkcji
w stosunku do założeń kontraktu. Powód był jedynym pracownikiem, z którym

- 3 -

rozwiązano stosunek pracy pomimo, iż krócej od niego zatrudnieni byli dwaj inni
pracownicy, których przyuczał do pracy na szlifierce. Nie potwierdziło się, iż przy-
czyną wypowiedzenia było pozbawienie strony pozwanej korzystania z giętarki typu
"Hera". Obsługa giętarki specjalnej stanowiła zaledwie około 10% czasu pracy po-
woda. Po 20 maja 1996 r. w dalszym ciągu w zależności od potrzeb wykonywane są
prace na tej giętarce. Obsługa maszyny "Hera" nie była zasadniczym i głównym
obowiązkiem pracowniczym powoda i ograniczenie pracy na niej nie uzasadniało
rozwiązania stosunku pracy. Faktyczną przyczyną wypowiedzenia powodowi umowy
o pracę była jego niska wydajność pracy na szlifierce specjalistycznej. Powód zat-
rudniony został w charakterze ślusarza narzędziowego, a na kontrakcie istniało tylko
jedno stanowisko pracy szlifierza. Powód osiągał słabe wyniki, a nadto uległ wypad-
kowi przy pracy. Na miejsce powoda innego pracownika nie zatrudniono. Zdaniem
Sądu drugiej instancji pracodawca powinien sprawdzić kwalifikacje pracownika do
wykonywania określonego typu czynności przed zawarciem z nim umowy o pracę za
granicą. Strona pozwana nie wykazała spadku produkcji oraz całkowitego zaprzes-
tania prac na maszynie "Hera", a obsługa tej maszyny stanowiła tylko około 10%
czasu pracy powoda. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego uznać należy, iż na kontrakcie
zatrudniono o jednego pracownika za dużo w stosunku do potrzeb i okoliczność ta
obciąża pracodawcę. Odpowiedzialności za stosowanie polityki racjonalnego zat-
rudnienia na kontrakcie zagranicznym nie można bowiem przerzucić na pracownika,
który uzyskuje w macierzystym zakładzie pracy kilkuletni urlop i po powrocie do
Polski może znaleźć się w sytuacji braku możliwości zarobkowania.
Od tego wyroku kasację wniosła strona pozwana. Zarzuciła naruszenie § 6
ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie nie-
których praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granica w celu
realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (jednolity
tekst: Dz.U. z 1990 r. Nr 44, poz. 259 ze zm.) i art. 50 § 3 KP przez uznanie doko-
nanego przez pozwanego wypowiedzenia umowy o pracę za nieuzasadnione, mimo
iż zachodziła rzeczywista i uzasadniona przyczyna polegająca na konieczności
zmniejszenia ilości zatrudnionych na kontrakcie pracowników, przy równoczesnym,
niedostatecznym opanowaniu przez powoda powierzonej mu pracy przy obsłudze
szlifierki specjalistycznej. Zdaniem strony pozwanej pod pojęciem potrzeby organi-

- 4 -

zacyjno-produkcyjnej usługi (budowy) eksportowej mieści się konieczność zmniej-
szenia stanu zatrudnienia i jest to przyczyna leżąca po stronie pracodawcy. O dobo-
rze osób przeznaczonych do zwolnienia decyduje w tym wypadku pracodawca. Na
konieczność wypowiedzenia powodowi umowy o pracę złożyło się kilka przyczyn.
Nastąpiło obniżenie koniunktury w Niemczech w pierwszym półroczu 1996 r. i zwią-
zane z tym zmniejszenie wielkości produkcji, co miało istotny wpływ na potrzebę
zmniejszenia przez pozwanego zatrudnienia na kontrakcie. Doszło do związanego z
częściową zmianą profilu produkcji wypowiedzenia pozwanemu przez kontrahenta
niemieckiego stanowiska pracy na maszynie typu "Hera", przy pozostawieniu mu
jednak możliwości korzystania z tej maszyny w ograniczonym zakresie. Nadto nie-
zadowalające były wyniki pracy powoda na szlifierce, do obsługi której powód był
przygotowywany. Istniała więc rzeczywista potrzeba wypowiedzenia umowy o pracę
na kontrakcie jednemu pracownikowi. Sąd Wojewódzki stanął jednak na stanowisku,
że pozwany od początku zatrudniał o jednego pracownika za dużo i że w związku z
tym musi ponieść ryzyko tego stanu rzeczy, co oznacza, że obowiązany był do
utrzymania istniejącego stanu zatrudnienia i nie mógł wypowiedzieć umowy o pracę
nie tylko powodowi, ale żadnemu z pracowników. Tego stanowiska Sądu Woje-
wódzkiego, zdaniem strony pozwanej, nie można uznać za uzasadnione. Ochrona
pracowników przed wypowiedzeniem umowy o pracę, bez względu na ich przydat-
ność dla pracodawcy i potrzebę zatrudnienia, byłaby zbyt daleko idąca i nie znajduje
oparcia w przepisach prawa. Zdaniem strony pozwanej niewątpliwie konieczność
ograniczenia zatrudnienia, niezależnie czy dotyczy jednego, czy większej liczby
pracowników, stanowi przyczynę organizacyjno-produkcyjną uzasadniającą wypo-
wiedzenie umowy o pracę na usłudze eksportowej, nawet jeżeli przewidziany do
zwolnienia pracownik wykonuje swoją pracę w sposób prawidłowy. W sprawie wys-
tępuje ponadto dodatkowa okoliczność, uzasadniająca wypowiedzenie umowy o
pracę powodowi, a nie innemu pracownikowi, mianowicie niedostateczne opanowa-
nie przez powoda pracy na szlifierce specjalistycznej. Strona pozwana podniosła, że
w orzecznictwie Sądu Najwyższego istnieją różnice poglądów co do występujących
po stronie pracownika okoliczności uzasadniających wypowiedzenie umowy o pracę
za granicą zawartej na czas określony (wyrok z dnia 7 stycznia 1997 r., I PKN 56/95
i powołane tam poprzednie wyroki). Jednakże konieczność zmniejszenia zatrudnie-

- 5 -

nia na kontrakcie zawsze uznawana jest jako uzasadniona przyczyna wypowiedze-
nia umowy o pracę.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ponieważ w kasacji nie został podniesiony zarzut naruszenia prawa proce-
sowego, to Sąd Najwyższy jest związany ustalonym przez Sąd drugiej instancji sta-
nem faktycznym, będącym podstawą wydania zaskarżonego wyroku. W szczegól-
ności Sąd Najwyższy związany jest ustaleniem, że faktyczną przyczyną wypowie-
dzenia powodowi umowy o pracę była jego niska wydajność pracy na szlifierce spe-
cjalistycznej, w sytuacji gdy na kontrakcie zagranicznym zatrudniono o jednego pra-
cownika za dużo w stosunku do potrzeb. Częściowo odmienne oceny w tym zakresie
przedstawione w kasacji nie mogą odnieść skutku.
Zarzut naruszenia art. 50 § 3 KP jest oczywiście bezzasadny, choćby z tego
względu, że strona pozwana w ogóle nie uzasadniła na czym miało to naruszenie
polegać.
Istotną dla rozstrzygnięcia sprawy była więc wykładnia § 6 ust. 1 pkt 1 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. Zgodnie z tym przepisem
wcześniejsze rozwiązanie umowy terminowej o pracę za granicą jest możliwe za
dwutygodniowym wypowiedzeniem, gdy jest to uzasadnione potrzebami organiza-
cyjno-produkcyjnymi budowy (usługi) eksportowej. Sąd Najwyższy w składzie
rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni podziela wykładnię zawartą w wyroku z dnia
7 stycznia 1997 r., I PKN 56/96 (OSNAPiUS 1997 nr 16 poz. 291), w którym
stwierdzono, że przyczyny leżące po stronie pracownika nie uzasadniają wypowie-
dzenia zawartej na czas określony umowy o pracę za granicą. Nie zgadza się na-
tomiast z wykładnią poprzednio prezentowaną w tym przedmiocie w orzecznictwie
(wyrok z dnia 14 listopada 1979 r., I PRN 137/79, OSNCP 1980 z. 6 poz. 120,
OSPiKA 1981 z. 7-8 poz. 123 z krytyczną glosą L. Florka i wyrok z dnia 16 paździer-
nika 1981 r., I PR 88/81, OSNCP 1982 z. 5-6 poz. 75, OSPiKA 1982 z. 11 poz. 203 z
krytyczną glosą J. Tyszki). W stanie faktycznym sprawy okoliczności dotyczące
niskiej wydajności pracy powoda nie mogą być uznane za uzasadnioną przyczynę
wypowiedzenia.

- 6 -

Pozostaje więc do rozważenia kwestia czy stanowią "potrzebę organizacyjno-
produkcyjną budowy eksportowej" okoliczności wskazujące na zbędność zatrudnie-
nia jednego pracownika. Przy czym nie jest ona spowodowana zmianami w zakresie
wykonywanego kontraktu, jego przekształceniem, itp. w stosunku do powierzonych
pracownikowi obowiązków, lecz wynika z zatrudnienia przez pracodawcę zbyt dużej
liczby pracowników. W tym zakresie Sąd Najwyższy podziela wykładnię funkcjonalną
dokonaną przez Sąd drugiej instancji. Z przepisu § 6 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z
dnia 27 grudnia 1974 r. nie wynika wprost, że potrzeby organizacyjno-produkcyjne
budowy eksportowej muszą wystąpić już po zatrudnieniu konkretnego pracownika.
Jednak taki wniosek należy wyprowadzić z wykładni funkcjonalnej tego przepisu.
Umowa na czas określony w ogóle charakteryzuje się większą trwałością od umowy
na czas nie określony. Dotyczy to w szczególności umowy terminowej za granicą.
Możliwość wcześniejszego rozwiązania tej umowy jest dopuszczalna tylko wyjątko-
wo, w przypadkach ściśle określonych przepisami. Jest to związane z jej charakte-
rem. Pracownik podejmujący pracę na kontrakcie zagranicznym czasowo rezygnuje
z wykonywania dotychczasowej pracy. Wprawdzie po zakończeniu kontraktu zagra-
nicznego pracownik ma prawnie zapewniony powrót do dotychczasowej pracy, ale
praktyka wskazuje, że często jest to kłopotliwe ze względu na długi okres oderwania
od wykonywania pracy u macierzystego pracodawcy. Przede wszystkim jednak pra-
cownik decydując się na długotrwały wyjazd za granicę musi odpowiednio ułożyć
sobie życie osobiste i rodzinne. Przedwczesne zerwanie kontraktu zagranicznego
jest więc dla pracownika wyjątkowo niekorzystne z tych względów. Dlatego przepisy
dotyczące możliwości wcześniejszego rozwiązania umowy terminowej o pracę za
granicą muszą być interpretowane raczej zwężająco niż rozszerzająco. Rację ma
Sąd drugiej instancji twierdząc, że pracodawca zawierający z pracownikiem umowę
o pracę za granicą powinien dokładnie sprawdzić jego kwalifikacje zawodowe, a
przede wszystkim przeanalizować potrzebę zatrudnienia ze względu na zakres reali-
zacji kontraktu oraz możliwości i kwalifikacje zawodowe pracownika. Słusznie Sąd
drugiej instancji stwierdza, że nie można na pracownika przerzucać ryzyka błędnej
decyzji jego zatrudnienia czy to ze względu na kwalifikacje czy potrzeby budowy
dotyczące wyłącznie wykonywania powierzonych mu obowiązków. Nadmierne za-
trudnienie na budowie eksportowej może być uznane za potrzebę organizacyjno-

- 7 -

produkcyjną tylko wtedy, gdy jest spowodowane przyczynami dotyczącymi praco-
dawcy, związanymi z realizacją kontraktu i zaistniałymi po zatrudnieniu danego pra-
cownika. Nie można natomiast za taką potrzebę uznać sytuacji, w której pracodawca
zatrudnia za granicą nadmierną liczbę pracowników w stosunku do potrzeb. Z tego
punktu widzenia należy uznać za obojętną okoliczność czy zatrudniając danego
pracownika pracodawca błędnie ocenił potrzebę jego zatrudnienia, czy też potem
zawarł umowy o pracę z kolejnymi pracownikami mającymi wykonywać te same
obowiązki, nawet jeżeli spowodowane to było niską wydajnością pracy poprzednio
zatrudnionego. W istocie, w tej ostatniej sytuacji, przyczyną wcześniejszego rozwią-
zania umowy terminowej byłyby okoliczności dotyczące pracownika, a nie praco-
dawcy.
Biorąc to pod rozwagę Sąd Najwyższy uznał, że wykładnia przepisu § 6 ust. 1
pkt 1 rozporządzenia z dnia 27 grudnia 1974 r., dokonana przez Sąd drugiej instancji
była prawidłowa, a kasacja w tym zakresie nie powołuje się na usprawiedliwioną
podstawę. Prowadzi to do jej oddalenia (art. 39312 KPC).
========================================