Wyrok z dnia 26 stycznia 2000 r.
I PKN 485/99

Nieustalenie cywilnoprawnych podstaw odpowiedzialności pracodawcy
za następstwa schorzenia uznanego za chorobę zawodową wyłącza zasądzenie
na rzecz pracownika roszczeń uzupełniających.


Przewodniczący SSN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka
(sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 26 stycznia 2000 r. sprawy z po-
wództwa Małgorzaty C. przeciwko Regionalnemu Centrum Onkologii - Szpitalowi [...]
w B. o zapłatę, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
z dnia 28 stycznia 1999 r. [...]

o d d a l i ł kasację i nie obciążył powódki kosztami postępowania kasacyjne-
go.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem
z dnia 28 stycznia 1999 r. oddalił apelację powódki Małgorzaty C. od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy w Bydgoszczy z dnia 2 września 1998 r. [...] oddalają-
cego jej powództwo przeciwko Regionalnemu Centrum Onkologii Szpitalowi [...] w B.
o zadośćuczynienie w kwocie 30.000 zł z ustawowymi odsetkami za doznaną
krzywdę wskutek choroby zawodowej oraz o rentę uzupełniającą.
W sprawie tej ustalono, że powódka pobiera rentę z tytułu rozpoznanej w cza-
sie zatrudnienia u pozwanego choroby zawodowej oraz otrzymała jednorazowe
odszkodowanie za spowodowany tą chorobą uszczerbek na zdrowiu. Powódka
otrzymała te świadczenia z ustawy wypadkowej na podstawie decyzji Państwowego
Terenowego Inspektora Sanitarnego w B., który w dniu 22 sierpnia 1994 r. wydał
decyzję stwierdzającą u niej chorobę zawodową - wirusowe zapalenie wątroby typu
C. Decyzję tę podtrzymał Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny, który uznał,
że nie można było wykluczyć możliwości zakażenia się stwierdzoną chorobą przez
powódkę w czasie zatrudnienia u pozwanego. Sąd Apelacyjny przyjął jednak, że
stwierdzenie choroby zawodowej decyzją właściwego inspektora sanitarnego nie
wiąże sądu w postępowaniu cywilnym, zwłaszcza że rozpoznanie choroby zawodo-
wej oparto na ustaleniu jedynie hipotetycznego związku z wykonywanym przez po-
wódkę zatrudnieniem. Przyznane powódce świadczenia z ustawy wypadkowej wyni-
kały z odpowiedzialności na zasadzie ryzyka z tytułu następstw choroby zawodowej,
co nie wymagało udowodnienia przez pracownika, że zachorowanie na chorobę
zawodową było zawinione przez pracodawcę. Natomiast dochodzenie roszczeń uzu-
pełniających według przepisów Kodeksu cywilnego powodowało, że na powódce
ciążył obowiązek wykazania wszystkich przesłanek odpowiedzialności cywilnej z
czynu niedozwolonego pracodawcy, a w szczególności wykazania konkretnego zda-
rzenia (czynu niedozwolonego) oraz jego związku przyczynowego ze szkodą po-
wódki.
W postępowaniu apelacyjnym Sąd Apelacyjny uzyskał od biegłego specjalisty
chorób zakaźnych opinię, z której wynikało, że do zakażenia wirusem żółtaczki typu
C może dojść w kontakcie z przerwanymi powłokami skóry pracownika, co następuje
w przypadkach skaleczenia, zakłucia igłą, kontaktu z wydzielinami chorego pacjenta i
to przy założeniu, że pracownik nie korzystał ze środków ochrony osobistej. Dalej
Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że powódka nie pracowała w szpitalu zakaźnym, a
sam fakt zatrudnienia na stanowisku pielęgniarki nie daje podstaw do przyjęcia, iż
immanentną cechą tej pracy było narażenie na zakażenie wirusem typu C, zwłaszcza
że przypadek powódki był odosobniony, a wśród personelu pozwanego, któremu za-
pewniono korzystanie ze środków ochrony osobistej, nie odnotowano innych przy-
padków takiego zakażenia.
W konsekwencji takich ustaleń Sąd ten uznał, że: 1) stopień narażenia zawo-
dowego na zakażenie wirusem typu C był znikomy, gdyż nie stwierdzono innych
przypadków takiego zachorowania wśród innych pracowników pozwanego, 2) spo-
sób wykonywania obowiązków zawodowych przy użyciu jednorazowych strzykawek
oraz stosowanie odzieży ochronnej, której nie brakowało, wykluczał zakażenie, 3) w
czasie zatrudnienia powódki nie stwierdzono jej kontaktu w miejscu pracy z pacjen-
tami chorymi na żółtaczkę typu C, 4) nie można wykluczyć, że zakażenie powódki
było wynikiem innych zdarzeń nie związanych z jej pracą zawodową, w szczególno-
ści z leczeniem urazu doznanego w wypadku komunikacyjnym, któremu uległa przed
podjęciem pracy u pozwanego, czy też przerwania powłok skóry w czerwcu 1992 r. w
okolicznościach nie związanych z zatrudnieniem u pozwanego, 5) powódka nie na-
wiązała w swoich twierdzeniach do żadnego konkretnego zdarzenia umiejscowione-
go w określonym miejscu i czasie pracy ani do konkretnego zabiegu, który dokony-
wałaby u pacjenta zarażonego wirusem żółtaczki typu C, podczas gdy stwierdzenie
możliwości zakażenia w stopniu graniczącym z pewnością wchodziłoby w rachubę
wtedy, gdyby mechanizm powstawania i rozwoju schorzenia pozostawał w ściślej
więzi miejscowej i czasowej z wykonywanym zatrudnieniem.
W konsekwencji Sąd Apelacyjny przyjął, że powódka nie wykazała, że zapadła
na chorobę zawodową z winy pracodawcy, gdyż nie było podstaw do ustalenia, że
doznała zakażenia wirusem żółtaczki typu C w okresie zatrudnienia u pozwanego w
wyniku konkretnego zdarzenia, jakim mogło być ewentualne zakłucie igłą skażoną
krwią lub wydzieliną pochodzącą od pacjenta zakażonego takim wirusem, czy też
wskutek innego zanieczyszczenia wydzielinami takiego pacjenta na ciele powódki, w
miejscu występowania przerwania ciągłości powłok skóry.
W kasacji powódki podniesiono zarzuty naruszenia:
- art. 5, 232 zdanie drugie KPC i art. 278 KPC - przez dokonanie ,,wyboru
niewłaściwego biegłego z punktu widzenia istoty całej sprawy", którym nie powinien
być specjalista z dziedziny chorób zakaźnych, ale biegły z dziedziny medycyny
pracy, kompetentny w kwestiach organizacji pracy w służbie zdrowia i chorób zawo-
dowych,
- art. 6 KC oraz art. 231 i 233 KPC - przez nieprawidłowe uznanie, że decyzja
organu sanitarnego o stwierdzeniu choroby zawodowej, która jest kontrolowana w
zakresie zgodności z prawem przez ,,sądownictwo administracyjne", nie wiąże sądu
w postępowaniu cywilnym,
- art. 419 KC, który stanowi samodzielną podstawę odpowiedzialności Skarbu
Państwa, bez względu na kwestię winy pozwanego pracodawcy.
Natomiast pozwany pracodawca wniósł o oddalenie kasacji i zasądzenie
kosztów postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Zgodnie z art. 39311 KPC Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach ka-
sacji, które wytyczają wskazane w skardze kasacyjnej podstawy kasacji oraz ich
uzasadnienie (art. 3931 i 3933 KPC). Podniesione przez skarżącą zarzuty kasacyjne
są nieuzasadnione. W szczególności, działając w granicach swoich kompetencji pro-
cesowych określonych w art. 278 § 1 KPC, Sąd Apelacyjny zachował racjonalny tok
postępowania dowodowego, gdyż zasięgnął opinii od od biegłego z zakresu chorób
zakaźnych, a zatem wybrał biegłego w pełni kompetentnego dla udzielenia koniecz-
nych wyjaśnień w zakresie schorzenia zakaźnego powódki, przez co nie mógł naru-
szyć dyspozycji tego przepisu. Biegły ten był wnikliwie i szczegółowo słuchany przez
Sąd drugiej instancji, a jego obszerne i wyczerpujące wyjawienie wszystkich okolicz-
ności, które mogłyby stanowić źródła zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu C,
zostały następnie prawidłowo odniesione i ocenione w ramach zebranego materiału
dowodowego. Całkowicie chybiony był zatem zarzut kasacji, jakoby Sąd Apelacyjny
był zobligowany do dopuszczenia z urzędu kolejnego i to nie wskazanego przez
stronę dowodu z opinii innego biegłego lub opinii instytutu naukowego (art. 232 zda-
nie drugie KPC), w sytuacji gdy istniały wystarczające przesłanki dla uznania za
wyczerpujące uzyskanych od biegłego medycznych wiadomości specjalnych.
Następnie bowiem Sąd drugiej instancji precyzyjnie wykazał, że w organizacji
pracy pozwanej placówki medycznej nie wystąpiły zaniedbania warunków bezpiecz-
nej pracy, które mogłyby stwarzać potencjalne ryzyko zakażenia się tym rzadkim wi-
rusem zapalenia wątroby, do którego mogłoby dojść wyłącznie w przypadkach cza-
sowo i miejscowo określonego kontaktu przerwanych powłok skóry powódki z krwią
bądź wydzielinami z błon śluzowych zakażonego pacjenta i to przy założeniu, że nie
korzystała ona ze środków ochrony osobistej. Tymczasem powódka nie wskazała na
żadne konkretne zdarzenie, z którego wynikałoby, iż mogło dojść do zakażenia w
czasie i miejscu pracy lub przy wykonywaniu określonego zabiegu w stosunku do
zakażonego pacjenta zatrudniającego ją szpitala, który nie jest placówką leczenia
schorzeń zakaźnych i spełniał wszelkie ochronne wymagania reżimu sanitarnego
placówki medycznej.
Przeciwnie, postępowanie dowodowe wykazało, że powódka, która została
właściwie przeszkolona w zakresie powinności zachowania warunków bezpiecznej i
higienicznej pracy i korzystała z należytego zabezpieczenia w środki ochrony osobis-
tej, nie uczestniczyła w czasie i miejscu pracy w żadnym konkretnym zdarzeniu,
które mogłoby prowadzić do zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu C. Dodatko-
wo Sąd drugiej instancji trafnie uznał zgodnie z opinią biegłego, że nie można wyklu-
czyć, iż utajony (bezobjawowy) i wieloletni, licząc wstecz od momentu ujawnienia się
przypadku chorobowego powódki, przebieg procesu zakażenia tym rzadkim wirusem
można było powiązać z leczeniem przez nią następstw wypadku komunikacyjnego
lub z innymi okolicznościami nie związanymi z zatrudnieniem u pozwanego, zwłasz-
cza że powódka nigdy nie twierdziła, że doznała zainfekowania swojego organizmu
podczas wykonywania pracy pielęgniarki.
Dla przesądzenia uzupełniającej odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu
następstw choroby zawodowej nie wystarcza hipotetyczny lub domniemany związek
tego schorzenia z warunkami wykonywania pracy zawodowej w tym rozumieniu, że
nie da się w ogóle wykluczyć możliwości zakażenia się przez pracownika medyczne-
go wirusem zakażenia wątroby typu C, ale konieczne jest wykazanie adekwatnego
związku przyczynowego pomiędzy szkodą wywołaną przez konkretne schorzenie a
warunkami wykonywania pracy, co wymagało udowodnienia, że zakaźne schorzenie
powódki można było przyczynowo łączyć z [...] zawinionymi zachowaniami się poz-
wanego pracodawcy. Należy zatem przyjąć, iż oparcie ustawowej odpowiedzialności
pracodawcy na zasadzie ryzyka za następstwa choroby zawodowej, wynikające z
domniemania, że niektóre szkodliwe czynniki środowiska pracy mogą powodować
określone schorzenia zawodowe (art. 7 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świad-
czeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, jednolity tekst: Dz.U. z
1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm., powoływanej jako ustawa wypadkowa), nie wyklucza
możliwości ustalenia braku podstaw uzupełniającej cywilnoprawnej odpowie-
dzialności odszkodowawczej pracodawcy za skutki chorób uznanych za schorzenia
zawodowe, jeżeli istnieją dostateczne i przekonujące podstawy do wyłączenia
związku przyczynowego pomiędzy warunkami środowiska pracy lub zawinionymi
zachowaniami się pracodawcy a zachorowaniem pracownika. Nieustalenie cywilno-
prawnych podstaw [...] odpowiedzialności pozwanego pracodawcy za następstwa
schorzenia uznanego za chorobę zawodową wyłącza możliwość zasądzenia rosz-
czeń uzupełniających w granicach nie zaspokojonych świadczeniami z ustawy wy-
padkowej.
Chybiony był także zarzut naruszenia art. 6 KC w związku z art. 231 i 233
KPC, skoro sąd powszechny nie jest związany decyzją inspektora sanitarnego o
uznaniu danej choroby za schorzenie zawodowe z uwagi na odmienne podłoże i za-
sady cywilnoprawnej odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy z tytułu nas-
tępstw choroby zawodowej pracownika (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 16 czerwca 1994 r., II PZP 4/94, OSNAPiUS 1994 nr 11, poz.
170). W szczególności w rozpoznawanej sprawie Sąd drugiej instancji przekonująco
wskazał na istotne powody, które przekreślały zasadność roszczeń uzupełniających
powódki. Stopień narażenia zawodowego powódki na zakażenie wirusem typu C był
znikomy, gdyż nie stwierdzono innych przypadków takiego zachorowania wśród in-
nych pracowników pozwanego. Wykonywanie przez powódkę obowiązków zawodo-
wych przy użyciu jednorazowych strzykawek oraz stosowanie odzieży ochronnej,
której nie brakowało, wykluczało możliwość zakażenia podczas zatrudnienia powód-
ki. W okresie zatrudnienia powódki nie stwierdzono jej kontaktu w miejscu pracy z
pacjentami chorymi na żółtaczkę typu C. Nie dało się wykluczyć, że zakażenie po-
wódki było wynikiem innych zdarzeń nie związanych z jej pracą zawodową, w szcze-
gólności z leczeniem urazu doznanego w wypadku komunikacyjnym, któremu uległa
przed podjęciem pracy u pozwanego, czy też skaleczenia skóry w okolicznościach
nie związanych z zatrudnieniem u pozwanego. Skoro zatem powódka nie nawiązała
w swoich twierdzeniach do żadnego konkretnego zdarzenia umiejscowionego w
określonym miejscu i czasie pracy ani do ryzyka związanego z wykonaniem konkret-
nego zabiegu u pacjenta zarażonego wirusem żółtaczki typu C, to brak było możli-
wości stwierdzenia, że zakaźne schorzenie powódki co do jego mechanizmu pows-
tawania i rozwoju tej choroby pozostawało w ściślej przyczynowej więzi miejscowej i
czasowej z wykonywanym zatrudnieniem, a w szczególności, iż było następstwem
zawinionego zachowania się pozwanego pracodawcy.
Zarzut naruszenia art. 419 KC nie został w żaden sposób uzasadniony, a za-
tem nie mieścił się w granicach kasacji (art. 3933 w związku z art. 39311 KPC) i nie
mógł być objęty merytoryczną kasacyjną oceną jego zasadności. Wypada jedynie
przypomnieć, że przepis ten znajduje zastosowanie tylko wtedy, gdy nie ma podstaw
do przyjęcia odpowiedzialności z art. 417 § 1 KC z braku winy funkcjonariusza pańs-
twowego, ale spełnione są pozostałe zawarte tam przesłanki odpowiedzialności, a w
szczególności gdy zostałby wykazany związek przyczynowy pomiędzy zachowaniem
się konkretnego funkcjonariusza a powstałą szkodą, a takich ustaleń nie było w roz-
poznawanej sprawie.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił kasację na podstawie art.
39312 KPC, orzekając o kosztach stosownie do dyspozycji art. 102 KPC.
========================================