Wyrok z dnia 7 stycznia 2000 r.
I PKN 466/99

Przewidziane w § 7 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia
1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych
do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług zwią-
zanych z eksportem (jednolity tekst: Dz.U. z 1990 r. Nr 44, poz. 259 ze zm.) wy-
nagrodzenie i zasiłek chorobowy przysługują wyłącznie w czasie trwania sto-
sunku pracy.


Przewodniczący: SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca), Sę-
dziowie SN: Józef Iwulski, Jerzy Kwaśniewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 stycznia 2000 r. sprawy z powódz-
twa Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego ,,K.-B." S.A. w K. przeciwko
Zdzisławowi N. o zapłatę, na skutek kasacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowe-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 24 lutego 1999 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy w Kielcach wyrokiem z dnia 26 października 1998 r. oddalił
powództwo Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego ,,K.-B." S.A. w K. prze-
ciwko Zdzisławowi N. o zwrot kwoty 9.862 zł z tytułu nienależnie pobranego wyna-
grodzenia. Ustalił, że pozwany był zatrudniony na czas określony do 24 stycznia
1996 r. jako kierownik budowy eksportowej w Niemczech. W dniu 23 stycznia 1996 r.
uległ wypadkowi przy pracy, w którego następstwie przebywał na leczeniu w szpitalu
niemieckim od dnia wypadku do 28 marca 1996 r., po czym wrócił do Polski i do dnia
18 października 1998 r. otrzymywał zasiłek chorobowy. Pozwany jako kierownik bu-
dowy sporządzał osobiście listy płac, toteż za czas choroby w Niemczech sam sobie
naliczył zasiłek chorobowy na podstawie faktycznego wynagrodzenia, a nie tego wy-
nagrodzenia, od którego była ustalana składka na ubezpieczenie społeczne.

Sąd Rejonowy ustalił również, że za czas od 2 stycznia do 28 marca 1996 r.
pozwany pobrał wynagrodzenie w kwocie 6879 DM, o czym strona powodowa wie-
działa, gdyż pozwany wysyłał listy płac do biura w Berlinie, gdzie były sprawdzane i
zatwierdzane.

Zdaniem Sądu Rejonowego, pozwany słusznie pobrał wynagrodzenie za
okres zwolnienia lekarskiego podczas pobytu za granicą. Według § 7 ust. 1 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i
obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji bu-
downictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (jednolity tekst: Dz.U. z
1990 r. Nr 44, poz. 259 ze zm.) pracownikowi zatrudnionemu za granicą za czas nie-
obecności w pracy z powodu niezdolności do pracy wskutek choroby, wypłaca się
wynagrodzenie w wysokości i na zasadach ustalonych dla zasiłku chorobowego
przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpie-
czenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa ze zmianami wynikającymi z
ust. 2 - 5. Powyższe zmiany (w stosunku do wskazanej ustawy) potwierdzają jednak
zasadę wymienioną w § 7 ust. 1, że za czas choroby pracownika za granicą przysłu-
guje mu wynagrodzenie, natomiast wypłata zasiłku rozpoczyna się po jego powrocie
do kraju w razie dalszej niezdolności do pracy.

W ocenie Sądu Rejonowego nie można zarzucić pozwanemu, że wiedział, iż
uzyskał korzyść majątkową bez podstawy prawnej albo że musiał się liczyć z obo-
wiązkiem jej zwrotu, skoro listy płac były kontrolowane pod względem formalnym
przez główną księgową i nie zostały zakwestionowane. Miał więc powody, by uwa-
żać, że otrzymał to, co mu się należało.

Sąd Okręgowy w Kielcach, rozpoznając apelację strony powodowej, wyrokiem
z dnia 24 lutego 1999 r. zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że za-
sądził od Zdzisława N. na rzecz strony powodowej kwotę 9.843 zł z odsetkami usta-
wowymi od dnia 13 czerwca 1997 r., oddalił powództwo w pozostałej części i nie ob-
ciążył pozwanego kosztami procesu. Sąd Okręgowy przyjął, że § 7 ust. 1 rozporzą-
dzenia stanowi o ,,pracowniku zatrudnionym za granicą", natomiast pozwany przestał
być pracownikiem od dnia 25 stycznia 1996 r., gdyż z dniem 24 stycznia 1996 r. jego
umowa o pracę wygasła wobec upływu terminu, na który była zawarta. Jego później-
szy pobyt w szpitalu w Niemczech nie mógł stwarzać prawa do wynagrodzenia, gdyż
był poza stosunkiem pracy. Za ten czas przysługiwało powodowi jedynie prawo do
zasiłku chorobowego płatnego w złotych, którego podstawę stanowiło wynagrodze-
nie, od którego była ustalona składka na ubezpieczenie społeczne. Sąd Okręgowy
uznał też, że powód nie może zasłaniać się nieznajomością prawa gdy chodzi o ro-
dzaj przysługującego mu świadczenia, gdyż był kierownikiem budowy i ustalając dla
siebie należność, zobowiązany był do tym większej staranności.

W kasacji od powyższego wyroku pozwany zarzucił naruszenie prawa mate-
rialnego, tj. § 7 ust. 1 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w
sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za grani-
cą w związku z art. 3 umowy z dnia 25 kwietnia 1973 r. o ubezpieczeniu społecznym
pracowników wysyłanych przejściowo na obszar drugiego państwa (Dz.U. Nr 42,
poz. 25) i w związku z regulaminem ZUS pod nazwą ,,Ubezpieczenie społeczne Po-
laków zatrudnionych w Republice Federalnej Niemiec i przysługujące im świadcze-
nia". Ponadto zarzucił naruszenie art. 64 KPC w związku z art. 405 KC wynikające z
faktu, że pozwany zawarł umowę o pracę za granicą z ,,M.-E." S.A. w W., a nie z po-
wodem. Zgłosił również zarzut przedawnienia roszczeń oparty na art. 291 § 2 KP.

W ocenie skarżącego, z § 7 ust. 1 i 4 rozporządzenia wynika, że dopóki pra-
cownik skierowany do pracy za granicą nie może z powodu choroby wrócić do kraju,
dopóty należy mu się wynagrodzenie ze środków pracodawcy, wypłacane w walucie
obcej. Dopiero po powrocie do kraju za czas niezdolności do pracy przysługuje pra-
cownikowi zasiłek chorobowy w walucie polskiej, na zasadach określonych w ustawie
z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego
w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze
zm.) oraz w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 6 czerwca 1983 r. w sprawie za-
sad obliczania zasiłków z ubezpieczenia społecznego oraz pokrywania wydatków na
te zasiłki (Dz.U. Nr 33, poz. 157 ze zm.).

Z tych przyczyn skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w części za-
sądzającej od niego na rzecz powodowego Przedsiębiorstwa kwotę 9483 zł z odset-
kami przez oddalenie apelacji strony pozwanej albo o uchylenie wyroku w tej części i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Kielcach do ponownego rozpoznania, z
zasądzeniem w każdym wypadku kosztów postępowania na rzecz skarżącego.

Strona powodowa wniosła o oddalenie kasacji.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Wbrew stanowisku pozwanego zaskarżony wyrok nie naruszył wskazanych w
kasacji przepisów prawa.

Przede wszystkim należy podkreślić, że Sąd Okręgowy trafnie stwierdził, że ze
względu na określony przez strony czas trwania umowy o pracę pozwany był pra-
cownikiem powodowego Przedsiębiorstwa tylko do dnia 24 stycznia 1996 r. oraz że z
tego względu nie przysługiwało mu po tym dniu prawo do wynagrodzenia. Nie mógł
więc mieć do powoda zastosowania § 7 ust. 1-5 rozporządzenia. Przepis ten bowiem
reguluje sytuację pracownika zatrudnionego za granicą, który w czasie tego zatrud-
nienia był niezdolny do pracy wskutek choroby. Mówiąc inaczej, przewidziane w tym
przepisie wynagrodzenie i zasiłek chorobowy, wraz ze szczególnymi zasadami ich
obliczania i wypłacania, dotyczą pracownika, a więc osoby pozostającej w stosunku
pracy. Wniosek ten wynika wprost z treści § 7 rozporządzenia, w którym znalazły się
takie wyrażenia, jak: ,,pracownik", ,,nieobecność w pracy", "wynagrodzenie" - zna-
mienne dla trwającego stosunku pracy, a nie dla sytuacji powstałej po ustaniu za-
trudnienia. Trafny zatem okazał się pogląd Sądu Okręgowego, że za czas po wygaś-
nięciu stosunku pracy, co nastąpiło wraz z nadejściem terminu, do którego umowa
miała trwać, pozwany nie miał prawa do wynagrodzenia i dlatego nie mógł wydać
dyspozycji jego wypłaty ani bezpośrednio pobrać go w banku. Jeżeli zaś, wykorzys-
tując zajmowane stanowisko kierownika budowy oraz związane z nim prawo sporzą-
dzania list płacy i mając dostęp do rachunku bankowego na terenie Niemiec, naliczył
sobie i podjął tytułem wynagrodzenia 6878 DM, to było to świadczenie nienależne.

Według art. 410 § 2 KC świadczenie jest nienależne między innymi wtedy, gdy
ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany. Natomiast art. 410 § 1 KC stanowi,
że do świadczenia nienależnego stosuje się w szczególności przepisy o bezpods-
tawnym wzbogaceniu zawarte w art. 405-409 KC. Przepis art. 405 KC przewiduje, że
kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowią-
zany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej
wartości. Z kolei art. 409 KC postanawia, że obowiązek wydania korzyści lub zwrotu
jej wartości wygasa, jeżeli ten kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób,
że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją po-
winien był się liczyć z obowiązkiem zwrotu.

Jak więc z przytoczonych przepisów wynika, pozwanego niewątpliwie obciążał
obowiązek zwrotu nienależnie pobranej kwoty. Z dokonanych w sprawie ustaleń wy-
nika bowiem, że jako kierownikowi budowy, prowadzącemu dokumentację płacową,
w tym także sporządzającemu listy płac, znane były zasady ustalania i wypłacania
wynagrodzeń pracownikom. Sąd Okręgowy podkreślił, że właśnie dlatego pozwany
był obowiązany do tym większej staranności, gdy decydował się na pobranie spornej
kwoty. Wprawdzie w myśl art. 411 pkt 2 KC nie można żądać zwrotu świadczenia
wtedy, gdy spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego,
lecz dla zastosowania tego przepisu konieczne byłoby istnienie po stronie pozwane-
go wyjątkowej sytuacji, spowodowanej szczególnymi warunkami pobytu za granicą.
Za takie warunki można by uznać pobyt na innym, odległym kontynencie, w kraju o
niskim poziomie cywilizacji, z którego powrót do kraju jest kosztowny i utrudniony.
Tymczasem Niemcy są krajem cywilizowanym, sąsiadem Polski, w którym dla cu-
dzoziemca, będącego Europejczykiem, język, kultura, obyczaje nie stwarzają więk-
szych barier. Poza tym z punktu widzenia zasad współżycia społecznego trzeba
ujemnie ocenić postępowanie pozwanego, który sam zadecydował o wypłaceniu so-
bie nienależnego wynagrodzenia (walutowego) i pobrał je, mając dostęp do rachunku
bankowego. Nie bez znaczenia jest także fakt, że za ten sam czas, tj. od 25 stycznia
do 28 marca 1996 r., pozwany otrzymał zasiłek chorobowy. Tym samym nie można
przyznać racji zarzutowi skarżącego, jakoby zaskarżony wyrok został wydany z naru-
szeniem § 7 ust. 1 i ust. 4 rozporządzenia z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie nie-
których praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą oraz
wskazanych wyżej przepisów Kodeksu cywilnego.

Nie jest również trafny zarzut naruszenia art. 291 § 2 KP. Przepis ten bowiem
określa termin przedawnienia roszczeń pracodawcy o naprawienie szkody wyrzą-
dzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obo-
wiązków pracowniczych. Tymczasem roszczenie strony powodowej wobec pozwa-
nego wynikało z bezpodstawnego wzbogacenia. Zatem mogłoby się przedawnić
według ogólnej zasady zawartej w art. 291 § 1 KP, stanowiącej, że roszczenia ze
stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie
stało się wymagalne. Pozwany jednak nie twierdził, że strona powodowa spóźniła się
ze zgłoszeniem roszczenia w terminie określonym w tym przepisie ani nie zgłosił za-
rzutu jego naruszenia.

Wreszcie nie mógł odnieść skutku zarzut skarżącego oparty na podstawie art.
64 KPC, dotyczący braku legitymacji czynnej po stronie pozwanego Przedsiębiors-
twa do wystąpienia z żądaniem zwrotu od pozwanego nienależnie pobranego przez
niego wynagrodzenia. Zarzut ten był zgłoszony w postępowaniu pierwszoinstancyj-
nym, lecz Sąd Rejonowy ustalił, że pozwany był pracownikiem powodowego Przed-
siębiorstwa Budownictwa Przemysłowego ,,K.-B." S.A. w K., gdyż z nim zawarł
umowę o pracę na czas określony od 2 do 24 stycznia 1996 r. Natomiast Sąd Okrę-
gowy nie zajmował się tą kwestią ze względu na brak w postępowaniu apelacyjnym
odpowiednich zarzutów. Oznacza to zarazem, że Sąd ten uznał istnienie uprawnienia
po stronie powodowego Przedsiębiorstwa do dochodzenia spornego roszczenia. W
tej sytuacji podważenie w kasacji ustalenia dotyczącego powyższego uprawnienia
mogłoby nastąpić tylko w drodze zarzutów procesowych, zmierzających do wykaza-
nia, że ustalenie to było błędne. Jednak kasacja takich zarzutów w ogóle nie zawiera,
wobec czego Sąd Najwyższy był związany ustalonym w sprawie stanem faktycznym.

Z przytoczonych zatem względów Sąd Najwyższy uznał kasację za niezasad-
ną i z mocy art. 39312 KPC orzekł o jej oddaleniu.
========================================