Wyrok z dnia 19 grudnia 1996 r.
I PKN 46/96

W razie zmniejszenia zatrudnienia, wybór zwalnianego pracownika może
być sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wtedy, gdy jego sytuacja
osobista jest znacznie gorsza niż pozostałych pracowników (art. 8 w związku z
art. 45 KP).

Przewodniczący SSN: Józef Iwulski, Sędziowie SN: Kazimierz Jaśkowski
(sprawozdawca), Walerian Sanetra.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 19 grudnia 1996 r. sprawy z powództwa
Zdzisława Ż. i Franciszka G. przeciwko Przedsiębiorstwu Państwowej Komunikacji
Samochodowej w W. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powodów od wyroku
Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 20
sierpnia 1996 r. [...]

o d d a l i ł kasację


U z a s a d n i e n i e

Powodowie Zdzisław Ż. i Franciszek G. w sprawie przeciwko Państwowej
Komunikacji Samochodowej w W. o przywrócenie do pracy wnieśli kasację od wyroku
Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 20
sierpnia 1996 r. [...]. Zaskarżonym wyrokiem Sąd Wojewódzki zmienił wyrok Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Wieluniu, ponownie rozpoznającego sprawę i oddalił po-
wództwo.
Kasacja zarzuca naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na wynik
sprawy, a mianowicie art. 389 i art. 233 § 1 KPC. Zdaniem wnoszących kasację Sąd II
instancji błędnie orzekł co istoty sprawy w sytuacji, gdy Sąd I instancji nie wykonał
wytycznych Sądu rewizyjnego dotyczących przeprowadzenia dowodów oraz że Sąd
Wojewódzki dokonał oceny przekraczającej granice swobodnej oceny dowodów.
Rozpoznając rewizję pozwanego od pierwszych wyroków Sądu Rejonowego
przywracających powodów do pracy (w oddzielnych sprawach), Sąd Wojewódzki, po ich
połączeniu do wspólnego rozpoznania, uchylił te wyroki i przekazał sprawę do po-
nownego rozpoznania. Sąd Wojewódzki przyjął wówczas, że wypowiedzenie powodom
umów o pracę było uzasadnione. Pozwany zakład pracy dokonywał bowiem
zmniejszenia zatrudnienia i typując powodów do zwolnienia kierował się ich mniejszą
przydatnością do pracy. Pozwany wybrał powodów z grupy około 30-40 pracowników o
podobnej przydatności do pracy. Przekazując sprawę do ponownego rozpoznania Sąd
Wojewódzki zalecił zbadanie zasadności wypowiedzenia w płaszczyźnie jego zgodności
z zasadami współżycia społecznego (art. 8 KP).
Rozpoznając ponownie sprawę Sąd Rejonowy po raz drugi przywrócił powodów
do pracy i zasądził na ich rzecz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy.
Zdaniem tego Sądu w przedłożonym przez pozwanego wykazie 5 pracowników były
osoby bardziej kwalifikujące się do zwolnienia niż powodowie biorąc pod uwagę staż
pracy, sytuację rodzinną i materialną pracowników. Według Sądu Rejonowego
kryterium przydatności do pracy nie jest wystarczające do wytypowania pracowników,
którzy mają być zwolnieni. Z tego względu na podstawie art 45 § 1 KP przywrócono
powodów do pracy z uwagi na naruszenie przez pozwanego zasad współżycia
społecznego (art. 8 KP).
Zmieniając wyrokiem zaskarżonym kasacją wyrok Sądu I instancji i oddalając
powództwo Sąd Wojewódzki wskazał, że Sąd Rejonowy wbrew obowiązkowi wy-
nikającemu z art. 389 KPC w jego ówczesnym brzmieniu, nie zastosował się do wy-
tycznych i orzekł z obrazą art. 8 i 45 KP. Fakt, że zakład pracy wybierając z grupy ok.
30 - 40 kierowców właśnie powodów, bez analizowania ich sytuacji osobistej, nie uza-
sadnia przyjęcia naruszenia art. 45 KP lub art. 8 KP. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego
sprzeczność wypowiedzeń z art. 8 KP wystąpiłaby tylko w sytuacji, gdyby powodowie
wykazali, iż ich sytuacja osobista w sposób istotny była gorsza od sytuacji pracowników
porównywalnych pod względem stosunku do wykonywanej pracy, którzy nie otrzymali
wypowiedzeń. Zdaniem Sądu II instancji ocena Sądu Rejonowego o rażącej
dysproporcji między sytuacją powodów a sytuacją 5 pracowników objętych wykazem
przedstawionym przez pozwanego, jest oczywiście sprzeczna z zebranym materiałem
dowodowym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja nie jest uzasadniona.
Z przepisu art. 3931 pkt 2 KPC wynika, że podstawą kasacji może być tylko takie
naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Sąd Rejonowy ponownie rozpoznając sprawę przeprowadził dowód odnoszący się do
części pracowników o podobnej przydatności dla pracodawcy, których sytuacja
rodzinna i majątkowa mogła przemawiać za naruszeniem przez pracodawcę zasad
współżycia społecznego przy wypowiadaniu powodom umów o pracę. Na rozprawie
dnia 23 kwietnia 1996 r. pełnomocnik powodów oświadczył, że nie domaga się
przeprowadzenia dowodu dotyczącego indywidualnych sytuacji innych pracowników.
Nie ma zatem podstaw do wniosku, że Sąd Rejonowy nie wykonał zaleceń Sądu
Wojewódzkiego. Nie jest także uzasadniony zarzut kasacji, że Sąd Wojewódzki dokonał
analizy materiału dowodowego przekraczającej granice swobodnej oceny. Rozbieżność
stanowisk obu Sądów nie dotyczy faktów, lecz ich prawnej kwalifikacji. Trafny jest
pogląd Sądu Wojewódzkiego, że obowiązek wykazania naruszenia zasad współżycia
społecznego spoczywa na pracownikach i że dowód ten nie został w sprawie skutecznie
przeprowadzony. Trzeba bowiem mieć na uwadze, iż uwzględnienie powództwa byłoby
możliwe tylko w razie wykazania przez powodów naruszenia przez pozwanego zasad
współżycia społecznego, co wymagałoby udowodnienia przez nich, że ich sytuacja
osobista w sposób istotny różni się od sytuacji pracowników o podobnej przydatności
zawodowej, którym nie wypowiedziano umów o pracę ze względu na zmniejszenie
zatrudnienia. Oceniając zasadność wypowiedzenia na podstawie art. 45 KP, Sąd
Wojewódzki słusznie przyjął, że oceną tą objęte są czynniki związane ze stosunkiem
pracy. Pogląd ten ma mocne potwierdzenie w uchwale pełnego składu Izby Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 czerwca 1985 r., III PZP 10/95 (OSNCP 1985 z. 11
poz. 164). W tezach II i IX tej uchwały podkreślono, że wypowiedzenie zgodne z art. 45
KP (uzasadnione) może być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego ze względu
na cechy indywidualne pracownika. Natomiast zasadność wypowiedzenia oceniana jest
w płaszczyźnie stosunku pracy. Oznacza to, że zastosowane przez pozwanego
kryterium doboru pracowników do zwolnienia (przydatność do pracy) nie narusza art. 45
KP. Należy także wyraźnie stwierdzić, że przywrócenie pracownika do pracy z tej
przyczyny, że pracodawca wypowiadając mu umowę o pracę ze względu na
zmniejszenie zatrudnienia naruszył zasady współżycia społecznego (art. 8 KP) możliwe
jest tylko wtedy, gdy sytuacja osobista zwolnionych pracowników jest wyraźnie gorsza
niż pracowników, którym nie wypowiedziano umów. Wynika to z zasady doboru
pracowników przez pracodawcę i z konieczności zapewnienia bezpieczeństwa
prawnego.
Z tych względów na podstawie art. 39312 KPC orzeczono jak w sentencji.

========================================