Wyrok z dnia 15 marca 2001 r.
I PKN 447/00

W razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy nie stosuje się
art. 38, 39 i 41 KP i przepisów szczególnych dotyczących ochrony pracowni-
ków przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę (art. 411 § 1 KP),
także do wypowiedzenia zmieniającego (art. 42 § 1 KP).


Przewodniczący SSN: Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Zbigniew Myszka (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 15 marca 2001 r. sprawy z powództwa
Marii A. i innych oraz Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego ,,Solidar-
ność" - Zarządu Regionalnego w Z.G. działającego na rzecz powodów: Elżbiety A. i
innych przeciwko Z. Spółce z o.o. następcy prawnemu ,,S. - ZS P." Spółki z o.o. w
likwidacji w K. o zapłatę, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze z dnia 10 kwietnia
2000 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze do ponownego rozpozna-
nia.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze wyro-
kiem z dnia 10 kwietnia 2000 r. oddalił apelację pozwanego ,,S. ZS P." Spółki z o.o. w
likwidacji w K. od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Nowej Soli z dnia 6 paź-
dziernika 1999 r., uznającego za bezskuteczne wypowiedzenie powodom warunków
pracy i płacy. W sprawie tej powodowie, w tym reprezentowani przez NSZZ ,,Solidar-
ność" Zarząd Regionalny w Z.G., odwołali się od dokonanych całej załodze wypo-
wiedzeń warunków pracy i płacy. Pozwana Spółka została utworzona w dniu 9 wrze-
śnia 1997 r. Na mocy § 18 ust. 2 i 3 umowy spółki pozwana zobowiązała się prze-
strzegać Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy ,,D.-FSO M." Spółki z o.o. oraz
uprawnień wynikających z zawartego w dniu 13 listopada 1995 r. Paktu Socjalnego
dotyczącego pracowników tejże Spółki. Pomiędzy 1 a 28 lutego 1998 r. wszyscy po-
wodowie otrzymali zawiadomienia o przejściu ich do pracy u strony pozwanej w try-
bie art. 231 KP. W pismach tych poinformowano powodów, że dotychczasowe wa-
runki zatrudnienia nie uległy zmianie, a tym samym, że zachowano uprawnienia
wynikające z Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy oraz Paktu Socjalnego ,,D.-
FSO M." Spółki z o.o. Po przejęciu pracowników strona pozwana wypłacała wszyst-
kim pracownikom dodatek za staż pracy w wysokości około 160 tys. zł miesięcznie
(łącznie). Jednakże od początku istnienia pozwanej Spółki jej wynik finansowy był
ujemny, a miesięczne straty oscylowały w granicach 1 mln zł. Z tej przyczyny
uchwałą Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników pozwana Spółka została po-
stawiona w stan likwidacji. Następnie w pierwszych dniach lipca 1999 r. pozwana
wypowiedziała warunki pracy i płacy całej, liczącej 750 osób, załodze, proponując
pracownikom po upływie okresu wypowiedzenia zaprzestanie wypłacania dodatku za
staż pracy oraz świadczenie pracy na terenie całego zakładu. O zamiarze zmiany
warunków pracy i płacy nie zostały powiadomione zakładowe organizacje związko-
we, których członkami byli powodowie, lub które podjęły się obrony ich praw, utrzy-
mując, że postawienie Spółki w stan likwidacji wyłącza obowiązek konsultacji wypo-
wiedzeń zmieniających.

Na podstawie takich ustaleń Sąd drugiej instancji potwierdził stanowisko Sądu
Rejonowego, że odwołania powodów były uzasadnione, albowiem pracodawca naru-
szył obligatoryjny tryb związkowej konsultacji wypowiedzeń warunków pracy i płacy
art. 38 KP. W ocenie Sądów meriti - w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pra-
codawcy - norma zawarta w art. 411 § 1 KP wyłącza stosowanie przepisów art. 38,
39, 41 KP i przepisów szczególnych dotyczących ochrony pracowników przed wypo-
wiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy wyłącznie w odniesieniu do wypowie-
dzeń rozwiązujących stosunki pracy. Natomiast art. 411 § 1 KP nie wyłącza obowiąz-
ku zawiadamiania organizacji związkowych o zamiarze dokonania wypowiedzeń
zmieniających w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, ponieważ
,,wyłączenie stosowania danej instytucji prawnej musi wprost wynikać z przepisów
prawa".

Sąd drugiej instancji, który rozpoznawał sprawę w granicach wniosków apela-
cji strony pozwanej, nie odniósł się do kwestii prawidłowości uwzględnienia roszczeń
powodów z tytułu naruszenia przez pozwaną trybu związkowej konsultacji wypowie-
dzeń zmieniających (art. 38 KP), nie rozważał zarzutów powodów dotyczących naru-
szenia przez stronę pozwaną postanowień Zakładowego Układu Zbiorowego i Paktu
Socjalnego.

W kasacji strona pozwana zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenie przepi-
su postępowania - art. 378 § 1 KPC - przez nierozpoznanie sprawy w granicach
wniosków apelacji i niedokonanie własnych ustaleń co do tego, którzy z powodów
byli reprezentowani przez zakładową organizację związkową w dacie wypowiedzenia
im warunków pracy i płacy, co miało istotny wpływ na wynik sprawy. Skarżąca pod-
niosła także zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego - art. 411 § 1 KP w
związku z art. 42 § 1 KP - przez błędną ich wykładnię i przyjęcie, iż przepis art. 411 §
1 KP nie ma zastosowania do wypowiedzeń zmieniających dokonywanych przez
pracodawcę będącego w likwidacji, a ponadto błędne zastosowanie art. 38 KP do
wszystkich powodów, których interesy reprezentowały zakładowe organizacje
związkowe, gdy tymczasem według wiedzy pozwanej niektórzy z powodów nie mieli
uprawnień do związkowej reprezentacji ich interesów. W uzasadnieniu kasacji skar-
żąca twierdziła, że ogłoszenie upadłości lub likwidacji pracodawcy wyłącza związko-
wą kontrolę wypowiedzeń definitywnych i zmieniających.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Zarzut proceduralny naruszenia art. 378 § 1 KPC jest chybiony. Przepis ten
stanowi, że sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach wniosków apelacji,
które zmierzają do uzyskania wnioskowanego orzeczenia (o charakterze reformato-
ryjnym bądź kasacyjnym). Oddalenie apelacji przez Sąd drugiej instancji było nega-
tywnym rozpoznaniem wniosków apelacji, przeto nie naruszyło art. 378 § 1 KPC.
Równocześnie norma ta nie wspomina o powinności tego Sądu rozpoznania zarzu-
tów apelacji i odniesienia się do ich uzasadnienia. Oznacza to, że - bez podniesienia
innych zarzutów proceduralnych - w postępowaniu kasacyjnym nie było możliwe
kwestionowanie ustaleń faktycznych, jakie stanowiły podstawę wydania zaskarżone-
go orzeczenia przez Sąd drugiej instancji. Twierdząc, że ,,według wiedzy pozwanej"
niektórzy z powodów nie mieli prawa do związkowej reprezentacji ich praw przy do-
konywaniu wypowiedzeń zmieniających, strona skarżąca w istocie rzeczy powoły-
wała się na nowe fakty i dowody, co jest niedopuszczalne w postępowaniu kasacyj-
nym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1997 r., II UKN 38/96,
OSNAPiUS z 1997 nr 16, poz. 298)

Równocześnie przesądzającym zagadnieniem kasacyjnym było rozstrzygnię-
cie kwestii, czy w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy nie stosuje się
przepisów art. 38, 39 i 41 KP ani przepisów szczególnych dotyczących ochrony pra-
cowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę do instytucji wy-
powiadania pracownikom warunków pracy i płacy (art. 411 KP w związku z art. 42 § 1
KP). Sąd Najwyższy nie podzielił odmiennej konstatacji Sądów meriti w tym zakresie.
Zawarta w art. 42 § 1 KP klauzula odpowiedniego stosowania przepisów o wypowie-
dzeniu umowy o pracę do wypowiedzenia wynikających z umowy warunków pracy i
płacy nakazuje - do wypowiedzenia zmieniającego - stosować odpowiednio wszyst-
kie regulacje normatywne dotyczące wypowiedzenia definitywnego, z modyfikacjami
związanymi z konstrukcyjną różnicą tych instytucji prawnych. Różnicę tę zasadniczo
określa cel wypowiedzenia zmieniającego, które zmierza do przekształcenia stosun-
ku pracy z upływem okresu wypowiedzenia, a jedynie przy braku akceptacji nowych
warunków zatrudnienia przez pracownika prowadzi do rozwiązania stosunku pracy.
Ponadto wypływa ona z wyraźnej regulacji, dotyczącej możliwości dokonania wypo-
wiedzenia zmieniającego pracownikowi, którego dotyczy określony w art. 39 KP za-
kaz wypowiedzenia definitywnego, ze względu na wprowadzenie nowych zasad wy-
nagradzania dotyczącego ogółu pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy
lub tej ich grupy, do której pracownik należy, bądź - w razie stwierdzenia orzecze-
niem lekarskim utraty zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo w razie
niezawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do jej wykonywania
(art. 43 KP).

Nie może podlegać kwestii, że przy dokonywaniu wypowiedzeń zmieniających
pracodawca jest zobligowany - na podstawie zawartego w art. 42 § 1 KP nakazu od-
powiedniego stosowania przepisów o wypowiedzeniu definitywnym - stosować prze-
pisy art. 38, 39 i 41 KP, tj. uwzględniać obowiązek związkowej konsultacji tego wy-
powiedzenia (art. 38 KP), a także stosować się do zakazów wypowiedzenia zawar-
tych w art. 39 KP (z modyfikacją wynikającą z art. 43 KP) i w art. 41 KP. Zdaje się, że
nie budziło wątpliwości Sądów meriti oczywiste wyłączenie stosowania tych przepi-
sów przy wypowiedzeniu definitywnym umów o pracę w razie ogłoszenia upadłości
lub likwidacji pracodawcy (art. 411 § 1 KP). W ocenie Sądu Najwyższego nie ma ra-
cjonalnego uzasadnienia stanowisko Sądów meriti, że pracodawca byłby zobowią-
zany stosować te przepisy (w szczególności art. 38 KP) do instytucji wypowiedzenia
zmieniającego w przypadkach kodeksowego wyłączenia ich stosowania na wypadek
ogłoszenia jego upadłości lub likwidacji (art. 411§ 1 KP). Trzeba tu zwrócić uwagę, że
art. 411 § 1 in principio KP generalnie wyłącza stosowanie przepisów art. 38, 39 i 41
KP i czyni to bez bezpośredniego odniesienia do instytucji wypowiedzenia lub roz-
wiązania umowy o pracę, do których wprost odnosi się zawarte w dalszej części tej
normy prawnej wyłączenie szczególnych przepisów dotyczących ochrony pracowni-
ków przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę. W tym sensie wyłą-
czenie stosowania art. 38, 39 i 41 KP przy wypowiedzeniu definitywnym odczytuje
się zatem z brzmienia tych przepisów w związku z art. 411 § 1 in principio KP. Tak
samo należy zatem interpretować normatywne oddziaływanie art. 42 § 1 KP, który -
przewidziane w art. 411 § 1 KP wyłączenie stosowania ochronnych przepisów art. 38,
39 i 41 KP, a także wyłączenie stosowania przepisów szczególnych dotyczących
ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę -
przenosi na instytucję wypowiedzenia zmieniającego.

Warto tu zwrócić uwagę, że w razie niemożności zatrudnienia z przyczyn do-
tyczących pracodawcy pracowników, których stosunek pracy podlega wzmożonej
ochronie prawa pracy, pracodawca może - w trybie art. 6 ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990
r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) - wypowiedzieć im dotychczasowe warunki pracy i płacy bez
udziału związków zawodowych. Kreowanie obowiązku powszechnej konsultacji
związkowej wypowiedzeń zmieniających w przypadkach upadłości lub likwidacji pra-
codawcy, gdy kontrola związkowa nie obejmuje wypowiedzeń zmieniających stoso-
wanych wobec pracowników szczególnie chronionych w razie niemożliwości dalsze-
go zatrudnienia na dotychczasowych stanowiskach pracy z innych przyczyn dotyczą-
cych pracodawcy, jest zatem logicznie (argumentum a maiori ad minus) i systemowo
wyłączone. Zarówno zatem wykładnia językowo-logiczna, funkcjonalna, jak i syste-
mowa wskazuje na bezpośredni związek art. 411 § 1 KP z art. 42 § 1 KP, co oznacza,
że w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy nie stosuje się przepisów
art. 38, 39 i 41 KP ani przepisów szczególnych dotyczących ochrony pracowników
przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę (art. 411 § 1 KP), także do
instytucji wypowiedzenia zmieniającego (art. 42 § 1 KP).
Uwzględnienie kasacyjnych zarzutów naruszenia prawa materialnego prowa-
dziło do uchylenia na podstawie art. 39313 KPC zaskarżonego wyroku i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd drugiej instancji celem rozpoznania
kwestii związanych z zasadnością i legalnością dokonania powodom wypowiedzeń
zmieniających, zważywszy że - oddalając apelację pozwanego - Sąd ten nie rozwa-
żał tych zagadnień wpływających na ostateczne prawidłowe wyrokowanie w sprawie.
========================================