Wyrok z dnia 30 maja 2001 r.
I PKN 416/00

Odprawa przewidziana w art. 21 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pra-
cownikach samorządowych (Dz.U. Nr 21, poz. 124 ze zm.) w związku z przej-
ściem pracownika na rentę przysługuje niezależnie od odprawy z art. 14a tej
ustawy.

Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie: SN Józef Iwulski, SA
Kazimierz Josiak (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 30 maja 2001 r. sprawy z powództwa
Jarosława K. przeciwko Urzędowi Gminy i Miasta T. o zapłatę, na skutek kasacji po-
woda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielo-
nej Górze z dnia 14 marca 2000 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

W imieniu powoda wniesiona została kasacja od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze z dnia 14 marca 2000 r.
Wyrokiem tym Sąd drugiej instancji oddalił apelację powoda od wyroku Sądu Rejo-
nowego-Sądu Pracy w Świebodzinie z dnia 28 grudnia 1999 r. oddalającego po-
wództwo Jarosława K. o wyrównanie odprawy z tytułu przejścia na rentę inwalidzką.
Powód domagał się zasądzenia od strony pozwanej, którą określił jako Gminę T.,
kwoty 10.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 24 kwietnia 1999 r. W uzasadnie-
niu swojego żądania podał, że był Burmistrzem Gminy i Miasta T. i po rozwiązaniu
stosunku pracy przeszedł na rentę inwalidzką (obecnie z tytułu niezdolności do
pracy). Strona pozwana wypłaciła mu odprawę rentową, ale jej wysokość - zdaniem
powoda - bezzasadnie pomniejszyła o kwotę odprawy przewidzianej w art. 14a
ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 21, poz.
124 ze zm.), przysługującej osobom zatrudnionym na podstawie wyboru, których
stosunek pracy został rozwiązany z upływem kadencji.
Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa, zarzucając, że przyznanie
powodowi dwóch odpraw z jednego tytułu (rozwiązania stosunku pracy) byłoby
sprzeczne z prawem i zasadami współżycia społecznego.

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Świebodzinie oddalił powództwo. Sąd ustalił na-
stępujący stan faktyczny. Powód Jarosław K. wybrany został na stanowisko Burmi-
strza Gminy i Miasta T. Objął powierzoną funkcję 1 stycznia 1996 r. Kadencja powo-
da na stanowisku Burmistrza trwała do 3 listopada 1998 r. Z jej ustaniem uległ roz-
wiązaniu stosunek pracy między stronami zgodnie z art. 73 § 2 KP (co Sąd pierwszej
instancji określił jako wygaśnięcie stosunku pracy). Strona pozwana przyznała i wy-
płaciła powodowi odprawę przewidzianą w art. 14 lit. a ustawy z dnia 22 marca 1990
r. o pracownikach samorządowych. Przysługuje ona pracownikowi samorządowemu,
którego stosunek pracy powstał na podstawie wyboru, a uległ rozwiązaniu z upływem
kadencji. Odprawę należną w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia za pracę
strona pozwana obniżyła do kwoty 10.000 zł jako odpowiadającej dwudziestokrotne-
mu najniższemu wynagrodzeniu za pracę ustalonemu przez Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej na podstawie odrębnych przepisów (art. 14 ust. 2 ustawy). W chwili rozwią-
zania stosunku pracy z powodem wynosiło ono brutto 500 zł miesięcznie. Powód już
w okresie pracy na stanowisku Burmistrza złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecz-
nych wniosek o rentę inwalidzką. Na podstawie orzeczenia Obwodowej Komisji Le-
karskiej do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia, która zaliczyła go do III grupy inwali-
dów z ogólnego stanu zdrowia po rozpoznaniu choroby układu krążenia, organ ren-
towy decyzją z dnia 26 sierpnia 1997 r. przyznał powodowi prawo do renty inwalidz-
kiej III grupy. Wypłatę świadczenia w całości zawieszono, ponieważ dochód powoda
z wynagrodzenia za pracę przewyższał 120 % przeciętnego wynagrodzenia mie-
sięcznego ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. W paź-
dzierniku 1998 r. powód zachorował. Był niezdolny do pracy nieprzerwanie przez 180
dni. W związku z pogorszeniem stanu zdrowia powoda Zakład Ubezpieczeń Spo-
łecznych przyznał mu od wyczerpania okresu zasiłkowego prawo do renty z tytułu
całkowitej niezdolności do pracy. W związku z przejściem na rentę po rozwiązaniu
stosunku pracy powód wystąpił do strony pozwanej o wypłacenie mu odprawy rento-
wej przewidzianej w art. 21 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samo-
rządowych. Strona pozwana uznała, że powód nabył prawo do tej odprawy. Należną
powodowi odprawę w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia, obliczonego jak
ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy (art. 21 ustawy w związku z art. 28 ust.
1 pkt. 2 i ust. 3 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwo-
wych - Dz.U. Nr 31, poz. 214 ze zm.), w kwocie 31 734 zł strona pozwana pomniej-
szyła jednak o 10.000 zł z tytułu wypłaconej wcześniej odprawy na podstawie art.
14a ustawy o pracownikach samorządowych. Uważała bowiem, że w razie ,,zbiegu"
uprawnień do dwóch odpraw z tej samej ustawy, przysługujących w związku z roz-
wiązaniem stosunku pracy, pracownik powinien otrzymać tylko jedną odprawę ko-
rzystniejszą.

W świetle powyższych, w istocie niespornych między stronami okoliczności
faktycznych sprawy, Sąd pierwszej instancji uznał roszczenie powoda za nieuzasad-
nione, oddalając powództwo o wyrównanie odprawy rentowej do pełnej wysokości.
Sąd Rejonowy stwierdził, że w prawie pracy obowiązuje zasada ograniczenia prawa
pracownika do jednej odprawy w związku z ustaniem stosunku pracy. Przykładem
,,woli ustawodawcy"- zdaniem Sądu - jest art. 8 ust. 4 ustawy o szczególnych zasa-
dach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących za-
kładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.).
Zgodnie z tym przepisem, w razie zbiegu prawa do odprawy przewidzianej w ust. 1 i
jednorazowej odprawy pieniężnej w związku z przejściem na emeryturę lub rentę
inwalidzką pracownikowi przysługuje jedna, korzystniejsza dla niego odprawa. Zasa-
dę w nim wyrażoną można i należy zastosować w drodze analogii do odpraw przy-
sługujących pracownikom samorządowym na podstawie ustawy z dnia 22 marca
1990 r. o pracownikach samorządowych. W ustawie nie ma bowiem normy kolizyjnej,
a istniejącą w tym zakresie lukę wypełnia sięgnięcie do rozwiązania zastosowanego
w innych przepisach prawa pracy. Przemawia za tym podobny cel świadczeń odpra-
wowych oraz zasady współżycia społecznego.
W apelacji od wyroku Sądu Rejonowego powód i jego pełnomocnik zarzucali
naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
art. 14a i 21 ust. 1 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych
w związku z art. 28 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach
urzędów państwowych, polegające na pozbawieniu prawa do dwóch odpraw bez
konkretnej podstawy prawnej. Z tego powodu skarżący domagał się zmiany wyroku
Sądu pierwszej instancji przez uwzględnienie powództwa bądź uchylenia orzeczenia
Sądu Rejonowego i przekazania mu sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy w Zielonej Górze oddalił apelację. Podzielił w całości ocenę
prawną przeprowadzoną przez Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku i zaaprobował zastosowaną wykładnię systemową, odwołując się do regulacji
zawartej w art. 8 ust. 4 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy. Zdaniem Sądu drugiej instancji, względy słuszności oraz podobieństwo sytua-
cji faktycznej pracownika samorządowego, którego stosunek pracy uległ rozwiązaniu
z wygaśnięciem mandatu i pracownika zwolnionego z pracy z przyczyn leżących po
stronie pracodawcy, nakazują równe ich traktowanie, gdyż odprawa w związku z
rozwiązaniem stosunku pracy ma złagodzić utratę miejsca pracy z przyczyn nieza-
leżnych od pracownika. Sąd Okręgowy podkreślił, że uwzględnienie żądania powoda
byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego z uwagi na społeczno - go-
spodarcze przeznaczenie prawa do odprawy.

W kasacji od wyroku Sądu drugiej instancji powód zarzucił naruszenie prawa
materialnego. Ponownie wskazał na błędną wykładnię art. 14a i 21 ust. 1 ustawy z
dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych oraz art. 28 ust. 1 ustawy z
dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, polegającą na
przyjęciu za podstawę prawną rozstrzygnięcia normy prawnej z innej ustawy szcze-
gólnej, do której ustawa o pracownikach samorządowych nie odsyła. W konsekwencji
powód wniósł o uchylenie wyroków Sądów obu instancji celem przekazania sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu-Sądowi Pracy w Świebodzinie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Status prawny pracowników samorządowych niezależnie od sposobu powsta-
nia ich stosunku pracy (wybór, mianowanie, powołanie, umowa o pracę), określają
przepisy ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (zob. art. 1
ustawy). Zgodnie z art. 5 KP, jeżeli stosunek pracy określonej kategorii pracowników
regulują przepisy szczególne, przepisy Kodeksu stosuje się w zakresie nieuregulo-
wanym tymi przepisami. Podobnie stanowi ustawa o pracownikach samorządowych
w art. 31 ust. 1, nakazując w kwestiach w niej nieunormowanych, odpowiednie sto-
sowanie przepisów Kodeksu pracy. Odesłanie wyłącznie do przepisów Kodeksu
pracy, a nie przepisów prawa pracy, wymienionych w art. 9 Kodeksu, niewątpliwie
ma charakter zamierzony. Z woli ustawodawcy usuwanie występujących w ustawie o
pracownikach samorządowych luk czy też niejasności powinno nastąpić przez wyko-
rzystanie odpowiednich norm Kodeksu pracy. Nie jest natomiast uzasadnione - jako
pozbawione podstawy prawnej - stosowanie wprost, bądź w drodze analogii rozwią-
zań zawartych w innych ustawach szczególnych, choćby odnosiły się one do podob-
nych stanów faktycznych, jeżeli nie wynika to z ustawy. Z tych motywów podjęta
przez Sądy obu instancji próba nadania uniwersalnego, powszechnego charakteru
normie kolizyjnej z art. 8 ust. 4 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych za-
sadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących za-
kładu pracy w ocenie Sądu Najwyższego nie zasługuje na aprobatę. Poza względami
formalnymi istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy ma przypomnienie charak-
teru odpraw jako świadczeń dodatkowych, zwykle towarzyszących rozwiązaniu bądź
wygaśnięciu stosunku pracy. Odprawy były i są gratyfikacjami mającymi złagodzić
skutki utraty pracy, przejścia na zaopatrzenie emerytalne lub rentowe, zmiany stano-
wiska pracy (np. dyrektora przedsiębiorstwa państwowego, wskutek wygaśnięcia
mandatu, niezaproponowania dalszego zatrudnienia itd.). Uprawnienia do odpraw
przewidziane są w różnych przepisach prawa pracy, ustawach szczególnych, ukła-
dach zbiorowych pracy, porozumieniach zbiorowych opartych na ustawie czy regu-
laminach wynagradzania. W Kodeksie pracy w wyniku jego nowelizacji ustawą z dnia
20 lutego 1996 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.) dodano art. 921 przyznający powszechnie prawo do
minimalnej odprawy pieniężnej w związku z przejściem na emeryturę i rentę. Przy tej
okazji ustawodawca nie zdecydował się na uregulowanie ewentualnego ,,zbiegu"
uprawnień do tej odprawy ze świadczeniami odprawowymi przewidzianymi w przepi-
sach szczególnych. Pozwala to na sformułowanie poglądu, że każda odprawa przy-
sługuje na podstawie tych przepisów, które ustalają warunki jej nabycia i jest ,,nieza-
leżna" od innych odpraw, także wtedy, gdy źródłem ich powstania jest to samo zda-
rzenie w postaci rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy. Odprawy służą bo-
wiem realizacji różnych celów. W niniejszej sprawie odprawa przewidziana w art. 14a
ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych jest przede wszyst-
kim swoistego rodzaju podziękowaniem za pełnienie ważnej funkcji społecznej w or-
ganach samorządu terytorialnego. Nie musi łączyć się natomiast z utratą zatrudnie-
nia (zob. art. 74 KP) czy też zmniejszeniem dochodów. Powodem przyznania pra-
cownikowi odprawy emerytalnej lub rentowej są inne przesłanki. Stanowi ona gratyfi-
kację za staż pracy i swoistą pomoc socjalną pracodawcy dla osób, które ze względu
na wiek lub stan zdrowia będą otrzymywały w przyszłości świadczenia znacznie niż-
sze od wynagrodzenia za pracę. Na zróżnicowany charakter odpraw zwracał wielo-
krotnie uwagę Sąd Najwyższy. Warto w tym miejscu przypomnieć zwłaszcza uza-
sadnienie uchwały z dnia 24 stycznia 1992 r., I PZP 5/92 (OSNCP 1992 z. 9, poz.
150), której teza dotyczy nabycia przez dyrektora przedsiębiorstwa państwowego
odwołanego ze stanowiska w sposób równoznaczny z wypowiedzeniem umowy o
pracę z powodu likwidacji tego przedsiębiorstwa prawa do odprawy pieniężnej prze-
widzianej w art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach
państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.), niezależnie od
odprawy przysługującej z mocy art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały po obszernym
przedstawieniu poprzednich orzeczeń w sprawie zbiegu uprawnień do odpraw na tle
rozwiązania stosunku pracy sformułował pogląd, że ,,w prawie pracy nie istnieje jakaś
jedna odprawa jest ich tyle ile przewidują przepisy ustalające warunki ich powstania.
Nie pozostają one względem siebie w stosunku lex specialis lex generalis". Konse-
kwencją zajętego stanowiska, które podziela Sąd Najwyższy w niniejszej sprawie,
jest uznanie, że w razie zbiegu uprawnień do dwóch lub więcej odpraw tylko wyraźne
wyłączenie przez przepisy ustanawiające odprawy prawa do którejkolwiek z nich
uzasadnia odmowę wypłaty świadczenia. Dobrym przykładem będzie tu sprawa roz-
poznana przez Sąd Najwyższy i opisana wyżej (I PZP 5/92). W następstwie noweli-
zacji ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych, ustawą
z dnia 29 maja 1993 r. o zmianie ustaw o przedsiębiorstwach państwowych oraz o
gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 60, poz. 280) doda-
no w art. 39 ust. 2 pkt 4, że odprawa nie przysługuje odwołanemu dyrektorowi, gdy
odwołanie nastąpiło w związku z likwidacją przedsiębiorstwa, podziałem bądź ogło-
szeniem jego upadłości. Z tych motywów podnoszone w kasacji zarzuty naruszenia
prawa materialnego Sąd Najwyższy ocenił jako uzasadnione.
W sprawie Sądy obu instancji określiły stronę pozwaną jako Gminę T. będącą
jednostką samorządu terytorialnego. Tymczasem z art. 2 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 22
marca 1990 r. o pracownikach samorządowych wyraźnie wynika, że burmistrz jest
zatrudniony w urzędzie gminy będącym dla niego pracodawcą samorządowym.
Z tych motywów Sąd Najwyższy uwzględnił wniosek kasacji o uchylenie za-
skarżonego wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze i przekazał temu Sądowi
sprawę do ponownego rozpoznania z mocy art. 39313 KPC. O kosztach postępowa-
nia kasacyjnego Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 108 § 2 KPC w związku z
art. 39319 KPC.
========================================