Wyrok z dnia 2 grudnia 1997 r.
I PKN 407/97

Członkowi zarządu zakładowej organizacji związkowej zatrudnionemu na
podstawie umowy o pracę na czas określony, któremu sprzecznie z prawem
wypowiedziano warunki pracy i płacy, przysługuje tylko roszczenie o odszko-
dowanie (art. 50 § 3 w związku z art. 42 § 1 KP).

Przewodniczący SSN: Andrzej Kijowski, Sędziowie SN Józef Iwulski,
Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 2 grudnia 1997 r. sprawy z powództwa
Ireny S. i Heleny K. przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno-Handlowo-Usługo-
wemu "A." Spółka z o.o. w B. o przywrócenie warunków płacy, na skutek kasacji
strony pozwanej od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Białymstoku z dnia 30 kwietnia 1997 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Wojewódzkiemu-
Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku do ponownego rozpozna-
nia.

U z a s a d n i e n i e

Pozwane Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe "A." sp. z o.o. w
B. w sprawie z powództwa Ireny S. i Heleny K. o przywrócenie warunków płacy,
wniosło kasację od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Białymstoku z dnia 30 kwietnia 1997 r. [...] Zaskarżonym wyrokiem zmie-
niono wyrok Sądu I instancji i ustalono, że powódki łączą z pozwanym umowy o
pracę na czas określony zawarte w dniu 22 kwietnia 1996 r. oraz warunki pracy i
płacy ustalone w tychże umowach. Natomiast Sąd I instancji ustalił, że strony łączą
wcześniej zawarte umowy na czas nie określony i oddalił powództwo w odniesieniu
do żądania uznania wypowiedzenia warunków płacy za bezskuteczne.

- 2 -

Sądy ustaliły, że powódki były zatrudnione u strony pozwanej na podstawie
umów o pracę na czas nie określony. Dnia 22 kwietnia 1996 r. strony zawarły umowy
o pracę na pięć lat ze znaczną podwyżką wynagrodzenia. Po zmianie zarządu poz-
wanego dnia 24 sierpnia 1996 r. wypowiedziano powódkom warunki płacy z zacho-
waniem 2 tygodniowego okresu wypowiedzenia. Strona pozwana płaciła jednakże
powódkom wynagrodzenie przewidziane w umowach z dnia 22 kwietnia 1996 r. aż
do końca listopada 1996 r., zastosowała zatem praktycznie okres wypowiedzenia
wynoszący trzy miesiące. Powódki nadal pracowały u pozwanego na dotychczaso-
wych stanowiskach pracy, jednakże od dnia 1 grudnia 1996 r. otrzymywały znacznie
obniżone wynagrodzenie w porównaniu z jego wysokością przewidzianą w umowach
z dnia 22 kwietnia 1996 r. W ocenie Sądu I instancji umowy o pracę z dnia 22
kwietnia 1996 r. były bezskuteczne, gdyż przewidziano w nich wynagrodzenie wyż-
sze od maksymalnych stawek przewidzianych w zakładowych przepisach płacowych,
co naruszało zasady współżycia społecznego. Wobec bezskuteczności tych umów
terminowych strony łączyły zatem wcześniejsze umowy zawarte na czas nie okreś-
lony.
Sąd II instancji ustalił, że umów terminowych z dnia 22 kwietnia 1996 r. nie
można było wypowiedzieć, gdyż strony tej możliwości nie przewidziały (art. 33 KP) a
ponadto powódki wchodziły w skład zarządu zakładowej organizacji związkowej,
podlegały zatem ochronie przed wypowiedzeniem i pogorszeniem warunków płacy
(art. 32 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. - Dz. U. Nr 55, poz. 234 ze zm.). Sąd
II instancji stwierdził dalej, że zgodnie z art. 50 § 3 i 4 KP w przypadku sprzecznego z
prawem wypowiedzenia umowy zawartej na czas określony pracownikowi przysłu-
guje wyłącznie odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za czas, do którego
umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za trzy miesiące. Powódkom nie przysłu-
guje zatem roszczenie o przywrócenie warunków płacy. Rozstrzygnięcie swoje Sąd II
instancji uzasadnił stwierdzeniem, że "Wydaje się zatem zasadne w niniejszej spra-
wie rozstrzygnięcie polegające na ustaleniu warunków pracy i płacy, jakie zgodnie z
prawem winny obowiązywać między stronami".
W kasacji pozwany zarzucił naruszenie art. 32, art. 42, art. 50 § 3, art. 8 i art.
113 KP oraz art. 58 § 2 KC, a także art. 382 KPC. Zarzut naruszenia art. 32 i art. 42
KP uzasadniono wywodem, iż postanowienie umów z dnia 22 kwietnia 1996 r. o tre-

- 3 -

ści: "umowa wchodzi w życie z dniem 1 maja 1996 r. w miejsce umowy dotychcza-
sowej" nie oznacza, że wcześniejsze umowy zawarte na czas nie określony zostały
rozwiązane. Zgodnie z praktyką pozwanego stosowano bowiem albo wypowiedzenie
zmieniające albo klauzulę, że nowa umowa wchodzi w życie na mocy porozumienia
stron. Obraza przepisu art. 50 § 3 KP polega na jego niezastosowaniu. Naruszenie
art. 8 KP i art. 58 § 2 KC polega - zdaniem skarżącego - na uznaniu za ważne umów
o pracę zawartych z naruszeniem zasad współżycia społecznego. Wynagrodzenie
rażąco bowiem odbiegało od maksymalnych stawek przewidzianych przez regulamin
wynagradzania, a zawierając jednoosobowo umowy w imieniu pozwanego prezes
zarządu przekroczył swoje kompetencje. Ustalenie tak wysokiego wynagrodzenia
stanowiło dyskryminację innych pracowników zajmujących równorzędne stanowiska
(art. 113 KP). Naruszenia art. 382 KPC wnoszący kasację dopatruje się w tym, iż Sąd
II instancji nie odniósł się do ustaleń Sądu Rejonowego dotyczących naruszenia
przez prezesa zarządu zasad współżycia społecznego.
W kasacji wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie, że strony
łączą umowy o pracę na czas nie określony, ewentualnie o przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
Powódki wniosły o odrzucenie kasacji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest uzasadniona ze względu na trafny zarzut niezastosowania przez
Sąd II instancji przepisu art. 50 § 3 KP. Roszczenia pracowników z tytułu sprzecz-
nego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę są wyczerpująco uregulowane w
przepisach art. 44-51 KP. Mają one odpowiednie zastosowanie do wypowiedzenia
warunków pracy i płacy (art. 42 § 1 KP). Skoro przepisy te (art. 50 § 3 KP) przyznają
pracownikowi w razie wadliwego wypowiedzenia wyłącznie roszczenie o odszkodo-
wanie, to brak jest podstaw prawnych do wydania orzeczenia ustalającego treść sto-
sunku pracy. Zresztą Sąd II instancji nie powołał żadnej podstawy prawnomaterialnej,
ustalając istnienie stosunku pracy. Nie mogą jej stanowić przepisy Kodeksu cywil-
nego, gdyż omawiane roszczenia są uregulowane w sposób zupełny w prawie pracy i
z tego względu stosowanie Kodeksu cywilnego nie jest dopuszczalne (art. 300 KP).

- 4 -

Orzeczenie ustalające treść umowy o pracę wywołuje skutek częściowo podobny do
orzeczenia o przywróceniu do pracy i przez to stanowi obejście przepisu art. 50 § 3
KP. Także okoliczność, że powódki jako członkinie zarządu zakładowej organizacji
związkowej podlegały szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem, nie powoduje
możliwości restytucji treści ich umów o pracę. Tylko do kobiet w okresie ciąży lub
urlopu macierzyńskiego przepis art. 50 § 3 KP nie ma zastosowania i mogą one do-
chodzić przywrócenia do pracy (art. 50 § 5 KP).
Pozostałe zarzuty kasacji nie są uzasadnione. Ponieważ sporna umowa zos-
tała zawarta dnia 22 kwietnia 1996 r., to do oceny jej skuteczności mają zastosowa-
nie przepisy Kodeksu pracy sprzed nowelizacji z dnia 2 lutego 1996 r. (Dz. U. Nr 24,
poz. 110). Przepis art. 113 KP nie mógł być naruszony, gdyż jeszcze nie obowiązy-
wał. Nie był jeszcze uchylony przepis art. 23 § 1 KP przewidujący, że czynności
prawnych w zakresie stosunku pracy dokonuje w imieniu zakładu pracy jego kierow-
nik lub inny upoważniony pracownik. Zatem prezes zarządu, będący kierownikiem
zakładu pracy mógł jednoosobowo zawrzeć z powódkami umowy o pracę, także
wtedy, gdy do reprezentowania pozwanej spółki uprawnionymi byli dwaj członkowie
zarządu łącznie (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 1996 r., I PZP 2/96,
OSNAPiUS 1996 nr 19 poz. 286). Nie jest także uzasadniony zarzut naruszenia art.
32 i art. 42 KP. Stwierdzenie w umowach z dnia 22 kwietnia 1996 r., że wchodzą one
w miejsce umów dotychczasowych, dostatecznie jasno oznacza zamiar stron pole-
gający na rozwiązaniu umów wcześniej zawartych. Zarzut naruszenia art. 8 KP i art.
58 § 2 KC nie jest trafny. Wprawdzie Sąd II instancji nie wskazał w uzasadnieniu,
dlaczego nie podziela poglądu Sądu Rejonowego o sprzeczności umów z dnia 22
kwietnia 1996 r. z zasadami współżycia społecznego, nie znaczy to jednak, iż taka
sprzeczność istnieje. Pominięcie tej kwestii przez Sąd II instancji nie stanowi naru-
szenia przepisu art. 382 KPC, jak się twierdzi w kasacji, lecz może być rozważane
jako naruszenie art. 328 § 2 KPC. Według art. 382 KPC sąd drugiej instancji orzeka
na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w
postępowaniu apelacyjnym. Stwierdzenie, że pewne zachowanie narusza zasady
współżycia społecznego jest kwalifikacją prawną tego zachowania, a nie materiałem
zebranym przez sąd. Co do zarzutu naruszenia zasad współżycia społecznego na-
leży stwierdzić, iż nie wskazano w kasacji, kto te zasady miałby naruszyć: powódki

- 5 -

czy pozwany działający przez poprzedniego prezesa zarządu. Zarzut ten nie jest
zatem odpowiednio uzasadniony (art. 3933 KPC). Sąd Najwyższy nie jest uprawniony
ani obowiązany do domyślania się, co jest istotą zarzutu kasacyjnego (w tym przy-
padku wobec czyjego zachowania Sąd II instancji powinien zastosować art. 8 KP lub
art. 58 § 2 KC).
Z tych względów na podstawie art. 39313 § 1 KPC orzeczono jak w sentencji.
========================================