Wyrok z dnia 19 kwietnia 2001 r.
I PKN 376/00

1. Wyjaśnienie przez pracownika, czy w okresie zwolnienia z obowiązku
wykonywania pracy z powodu choroby przeprowadzał zaleconą przez lekarza
kurację, czy też wykorzystywał zwolnienie w innym celu - niezależnie od tego
czy sprzyjającym poprawie stanu zdrowia, czy pogarszającym lub mogącym go
pogorszyć - mieści się w ramach obowiązku współdziałania z pracodawcą przy
wykonywaniu zobowiązania (art. 354 KC w związku z art. 300 KP).
2. Zarządzenie Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 30 grudnia
1974 r. w sprawie kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich
od pracy (M.P. Nr 42, poz. 263) nie określa wszystkich dopuszczalnych
czynności sprawdzających pracodawcy.


Przewodniczący SSN Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Walerian Sanetra, Andrzej Wasilewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 19 kwietnia 2001 r. sprawy z po-
wództwa Jerzego S. przeciwko Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w K. o
przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krośnie z dnia 22 października 1999 r. [...]

1) o d d a l i ł kasację,
2) zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej 100 zł tytułem kosztów pos-
tępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krośnie wyrokiem z
dnia 22 października 1999 r. [...] oddalił apelację Jerzego S. od wyroku Sądu Rejo-
nowego-Sądu Pracy w Krośnie z dnia 31 maja 1999 r. [...], oddalającego powództwo
apelującego o przywrócenie do pracy w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w
K.
Sąd ustalił, że Jerzy S. zatrudniony u strony pozwanej na stanowisku Naczel-
nika Wydziału Urządzania Lasu i Stanu Posiadania, w dniu 22 lipca 1998 r. zachoro-
wał na przewlekły nieżyt żołądka (lekarz zalecił mu wypoczynek) i korzystał ze zwol-
nienia lekarskiego do 26 sierpnia 1998 r. W lipcu tego roku wykupił w Biurze Podróży
,,O." dla siebie, żony i dziecka tygodniowe wczasy w C. W związku ze złożeniem
przez żonę powoda wniosku o refundację wczasów, strona pozwana powzięła podej-
rzenie, że Jerzy S. w czasie zwolnienia lekarskiego przebywał, od 14 sierpnia 1998
r., z rodziną na wczasach w C. W celu wyjaśnienia tej sprawy S.G. poleciła bezpo-
średniemu przełożonemu powoda S.K jego wysłuchanie. W dniu 29 września 1998 r.
powód przedłożył na piśmie oświadczenie, w którym potwierdził fakt wykupu wcza-
sów. Wobec tego, że odmówił L.B.-F. - Naczelnikowi Wydziału Organizacji, Kadr i
Szkoleń wyraźnego oświadczenia w kwestii pobytu w C., Dyrektor strony pozwanej w
dniu 12 października 1998 r. przeprowadziła z nim, w obecności S.K. i L.B.-F., roz-
mowę ,,wyjaśniającą". Ponieważ powód nadal odmawiał udzielenia bezpośredniej
odpowiedzi na pytanie o wyjazd na wczasy, wyznaczono mu czas na ostateczną od-
powiedź do dnia następnego i polecono zgłoszenie się z paszportem. W dniu na-
stępnym Jerzy S. zgłosił się u Dyrektor oświadczając, że nie złoży żądanych wyja-
śnień i nie przedłoży paszportu. Strona pozwana pismem z dnia 20 października
1998 r. wypowiedziała powodowi umowę o pracę wskazując jako przyczynę wypo-
wiedzenia odmowę złożenia przez niego wyjaśnień wobec dyrektora w dniu 13 paź-
dziernika 1998 r. w związku z domniemaniem nieprawidłowego wykorzystania zwol-
nień lekarskich oraz odmowę okazania paszportu.
W ocenie Sądu, wypowiedzenie powodowi umowy o pracę było uzasadnione.
W sytuacji podejrzenia o nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia chorobowego
przełożony miał pełne podstawy do żądania wyjaśnień. Miał także podstawy do żą-
dania okazania paszportu, gdyż tylko wpis w tym dokumencie lub jego brak mógł
jednoznacznie wyjaśnić ,,kwestię przypisywanego powodowi wyjazdu za granicę w
okresie zwolnienia chorobowego". Brak dobrej woli po stronie powoda, okazywana
wyraźna niechęć w ujawnieniu ważnych dla zakładu pracy okoliczności stanowiło
istotne naruszenie pracowniczego obowiązku podporządkowania pracodawcy. Po-
stawa powoda spowodowała, że pracodawca mógł utracić do niego zaufanie nie-
zbędne do dalszego zatrudnienia w Służbie Leśnej - zwłaszcza na stanowisku kie-
rowniczym.
Jerzy S. zaskarżył ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawę naruszenie
prawa materialnego ,,przez błędną wykładnię art. 100 § 1 kp., 22 § 1 kp., niewłaściwe
zastosowanie art. 111 kp i art. 8 kp § 13 ust. 2 Zarządzenia Ministra Pracy, Płac i
Spraw Socjalnych z 30.12.74 r. (M.P. Nr 42, poz. 263) oraz błędną wykładnię art. 45
ust. 2 pkt 5) ustawy z dnia 28 września 1991 roku o Lasach (Dz.U. z 1991 r. Nr 101,
poz. 444 z późn. zm.)", wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzają-
cego go wyroku Sądu pierwszej instancji i orzeczenie co do istoty sprawy przez
przywrócenie powoda do pracy u strony pozwanej lub o uchylenie obu wyroków i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, w obu
przypadkach z orzeczeniem na rzecz powoda o kosztach postępowania.
Pełnomocnik skarżącego wywodziła, iż Sąd błędnie przyjął, że do obowiązków
pracownika należy złożenie wyczerpujących wyjaśnień i ,,opisania nie związanych z
procesem pracy okoliczności dotyczących jego życia rodzinnego, prywatnego, spraw
osobistych" oraz przedłożenie ,,wszelkich żądanych przez pracodawcę dokumentów".
Pracownik nie ma obowiązku podporządkowania się poleceniom przełożonych, które
nie dotyczą treści jego obowiązków ustalonych w umowie o pracę lub bezprawnych.
Żądanie okazania paszportu było bezprawne. Paszport jest dokumentem upoważ-
niającym do przekraczania granic państwowych i podmiotami uprawnionymi do jego
badania i kontroli są wyłącznie służby graniczne. Powód mógł zatem skutecznie od-
mówić wykonania polecenia bezprawnego. Jedyne uprawnione postępowanie praco-
dawcy w celu ustalenia sposobu wykorzystania zwolnienia lekarskiego określają
przepisy zarządzenia MPPiSS z dnia 30 grudnia 1974 r. Pracodawca powinien więc
zwrócić się do lekarza, który udzielił pracownikowi zwolnienia o informację czy za-
graniczny wyjazd wypoczynkowy był zgodny z celem zwolnienia i zaleceniami lekars-
kimi. W stanie faktycznym pracodawca ,,zażądał przedstawienia przez Pracownika
informacji, do których posiadania tenże Pracodawca jeszcze nie był uprawniony".
Nadto, brak zaufania pracodawcy do powoda godził w zasadę poszanowania jego
godności i innych dóbr osobistych. Upokarzające powoda żądanie wyjaśnień i oka-
zania paszportu dotyczyło nie sposobu wykorzystania zwolnienia, ale samego faktu
pobytu za granicą. Podana przez stronę pozwaną przyczyna wypowiedzenia powo-
dowi umowy o pracę, a to utrata przez niego ,,nienagannej opinii" nie jest ani praw-
dziwa, ani uzasadniająca wypowiedzenie. Rzeczywistą przyczynę wypowiedzenia
stanowiła niechęć osobista do powoda bezpośredniej przełożonej ,,wzmocniona róż-
nicą przekonań politycznych". Jerzy S. był wieloletnim pracownikiem, nienagannie
wykonującym obowiązki pracownicze. Wykorzystanie złego stanu zdrowia, aby ,,po-
zbyć się" go narusza art. 8 KP.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przyczyną wypowiedzenia Jerzemu S. umowy o pracę była ,,odmowa złożenia
wyjaśnień wobec Dyrektora w dniu 13.10.98 r. w związku z domniemaniem nieprawi-
dłowego wykorzystywania zwolnień lekarskich, jak i odmowa okazania paszportu".
Strona pozwana nie zarzuciła powodowi wykorzystywania zwolnienia lekarskiego
niezgodnie z jego przeznaczeniem. Dlatego cały wywód pełnomocnika skarżącego
dotyczący trybu kontroli wykorzystywania zwolnień lekarskich jest bezprzedmiotowy.
Zarzut naruszenia przepisów zarządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z
dnia 30 grudnia 1974 r. w sprawie kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień
lekarskich od pracy (M.P. Nr 42, poz. 263) jest nietrafny także i z tego względu, że
kontrola przewidziana w tych przepisach jest przeprowadzana, co wynika z treści § 2
pkt 2, w czasie trwania zwolnienia lekarskiego. Sprawa pobytu powoda w okresie
choroby na wczasach w C. ujawniona została w połowie września 1998 r., po odzy-
skaniu przez niego zdolności do pracy. Nadto, z faktu, że przepisy zarządzenia na-
kładają na pracodawcę pewne obowiązki, których wykonanie nadzoruje Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, można wnosić, że kontrola w tym trybie jest podejmowa-
na i przeprowadzana wyłącznie w aspekcie nadużycia prawa do świadczeń z ubez-
pieczenia społecznego. Powołane zarządzenie nie wyczerpuje zatem pojęcia kontroli
prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy i nie określa jedynie
dopuszczalnych czynności sprawdzających pracodawcy.
Przyczyną wypowiedzenie powodowi umowy o pracę była odmowa złożenia
przez niego wyjaśnień w przedmiocie pobytu w okresie zwolnienia lekarskiego na
wczasach w C. Była to przyczyna prawdziwa. W ocenie Sądu uzasadniała wypowie-
dzenie umowy o pracę. W ustalonym stanie faktycznym domniemanie ,,nieprawidło-
wego" wykorzystania przez Jerzego S. zwolnienia lekarskiego było w pełni usprawie-
dliwione. Skoro na krótko przed zachorowaniem wykupił on wczasy rodzinne w C., z
których na pewno korzystała żona z dzieckiem, i w kilka dni po zakończeniu tychże
wczasów odzyskał zdolność do pracy, pracodawca mógł powziąć wątpliwości co do
rzeczywistego stanu zdrowia powoda. Celem żądania złożenia przez powoda wyja-
śnień nie była ingerencja w jego prywatność. Ewentualny pobyt wypoczynkowy Je-
rzego S. w C. w czasie niezdolności do pracy wskutek choroby i zwolnienia od pracy
z tej przyczyny był związany z rzetelnym i sumiennym wykonywaniem przez niego
obowiązków pracowniczych, przestrzeganiem porządku i dyscypliny pracy. Praco-
dawca miał zatem prawo żądać od niego wyjaśnień, a on zobowiązany był takich
wyjaśnień udzielić. Wyjaśnienie, czy w okresie zwolnienia z obowiązku wykonywania
pracy z powodu choroby pracownik przeprowadza zaleconą przez lekarza kurację,
czy też wykorzystuje zwolnienie w innym celu, niezależnie od tego, czy sprzyjającym
poprawie stanu zdrowia, czy pogarszającym lub mogącym go pogorszyć, mieściło się
w ogólnej regule wykonywania zobowiązań wyrażonej w art. 354 KC, która poprzez
art. 300 KP ma zastosowanie także w stosunkach pracy. Nie jest przeto zasadny za-
rzut naruszenia art. 111 KP.
Powód korzystał ze zwolnienia lekarskiego w okresie od 22 lipca do 26 sierp-
nia 1998 r., a zatem przez 35 dni. W okresie tego zwolnienia zachował, zgodnie z art.
92 KP, prawo do wynagrodzenia. Wynagrodzenie to przysługuje pracownikowi nie-
zdolnemu do pracy wskutek choroby od pracodawcy i finansowane jest z jego środ-
ków. Do podstawowych obowiązków pracownika należy, między innymi, dbałość o
dobro zakładu pracy. Godzi w dobro pracodawcy nadużycie prawa do wynagrodze-
nia za czas choroby. Zachowanie takie, nielojalne wobec pracodawcy i współpra-
cowników, narusza także zasady współżycia społecznego. Nie może się skutecznie
powoływać na naruszenie zasad współżycia społecznego i nadużycie prawa do wy-
powiedzenia umowy o pracę pracownik, który sam postępował wbrew tym zasadom.
Oceniając postępowanie powoda trzeba mieć na uwadze jego wieloletnie doświad-
czenie zawodowe i wysoką pozycję w hierarchii służbowej. Uwzględniając fakt, że
Jerzy S. był zatrudniony na stanowisku kierowniczym i sam był przełożonym zespołu
pracowników, należało od niego oczekiwać współpracy w wyjaśnieniu wątpliwości
jakie pracodawca, oceniając rzecz obiektywnie, powziął nie bezpodstawnie. Odmowa
współpracy mogła spowodować jeżeli nawet nie utratę, to na pewno osłabienie
zaufania przełożonych do powoda, choć nie utrata zaufania została wskazana jako
przyczyna wypowiedzenia. Art. 45 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 28 września 1991 r. nie
miał w sprawie zastosowania. Postępowanie kasacyjne nie potwierdziło słuszności
zarzutu naruszenia art. 8 KP, art. 22 § 1 KP i art. 100 § 1 KP.
Sąd Najwyższy podziela pogląd skarżącego, że pracodawca nie jest upraw-
niony do żądania okazania paszportu w celu uzyskania informacji, czy i w jakim okre-
sie pracownik przebywał prywatnie - sam lub z rodziną - za granicą. Pracownik może
zatem odmówić wykonania polecenia tej treści. W rozpoznawanej sprawie żądanie
okazania paszportu miało na celu potwierdzenie lub obalenie ,,podejrzenia" o niewła-
ściwe wykorzystanie przez powoda zwolnienia lekarskiego. Gdyby jednak nawet żą-
danie okazania paszportu w okolicznościach sprawy uznać za bezprawne, to wystar-
czającą przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie Jerzemu S. umowy o pracę stano-
wiła odmowa złożenia przez niego wyjaśnień w przedmiocie wykorzystywania zwol-
nienia od pracy, za które otrzymał od pracodawcy wynagrodzenie.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312 KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================