Wyrok z dnia 1 października 1998 r.
I PKN 366/98

Wyrażenie przez pracownika, bez zachowania formy pisemnej, zgody na
dokonywanie potrąceń z wynagrodzenia za pracę innych należności niż wy-
mienione w art. 87 § 1 i 7 KP jest nieważne (art. 58 § 1 KC w związku z art. 91 i
300 KP).


Przewodniczący SSN: Maria Mańkowska, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 1 października 1998 r. sprawy z po-
wództwa Jerzego D. przeciwko Szpitalowi Rejonowemu w T.M. o wynagrodzenie, na
skutek kasacji powoda i strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 29 kwietnia 1998 r. [...]


1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w punkcie 2 i sprawę w tym zakresie przeka-
zał Sądowi Apelacyjnemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi do po-
nownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach pos-
tępowania kasacyjnego,

2. o d r z u c i ł kasację powoda w pozostałym zakresie,

3. o d d a l i ł kasację strony pozwanej.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 29 kwietnia 1998 r. zmienił zaskarżony przez powoda Jerzego D. wyrok Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy w Łodzi z dnia 23 stycznia 1998 r. [...], oddalający po-
wództwo o zwrot potrąconego wynagrodzenia za pracę oraz o odsetki, w ten sposób,
że zasądził od pozwanego Szpitala Rejonowego w T.M. na rzecz powoda kwotę
10819,73 zł tytułem zwrotu bezpodstawnie potrąconego wynagrodzenia bez uprzed-
niej pisemnej zgody powoda; w pozostałej części oddalił apelację i zniósł wzajemnie
między stronami koszty procesu.
W sprawie niesporne były ustalenia faktyczne. Wynikało z nich, że powód,
zatrudniony w pozwanym Szpitalu jako anestezjolog, poręczył w Banku Spółdziel-
czym w N.M. spłatę dwóch pożyczek udzielonych jego bratu. W umowie poręczenia
powód nie wyraził zgody na dokonywanie potrąceń z wynagrodzenia za pracę na
poczet zaległych spłat rat poręczonego kredytu. Pismem z dnia 7 stycznia 1994 r.
bank wystąpił do strony pozwanej o dokonywanie potrąceń z wynagrodzenia za
pracę powoda, nie załączając wyciągu z ksiąg bankowych ani tytułu wykonawczego.
W rozmowie z główną księgową pozwanego powód został poinformowany, że w
przypadku braku jego zgody na dokonywanie potrąceń bank wystawi tytuł wykonaw-
czy, co spowoduje zwiększenie kwoty potrąceń o koszty egzekucji. Powód nie kwes-
tionował potrąceń w okresie od stycznia 1994 r. do dnia 28 listopada 1995 r., ale nie
wyraził na piśmie zgody na ich dokonywanie. Po uzyskaniu orzeczenia sądowego z
dnia 20 września 1990 r., stwierdzającego nieważność poręczenia pożyczki powód w
dniu 29 listopada 1995 r. wystąpił do pozwanego o zaprzestanie dokonywania potrą-
ceń.
Na tle takich ustaleń Sąd Wojewódzki oddalił powództwo na podstawie art. 87
i 97 KP w związku z art. 8 KP. Sąd ten uznał, że wymaganie przez art. 91 KP pisem-
nej zgody pracownika na dokonywanie innych potrąceń niż określone w art. 87 KP
nie jest obwarowane rygorem nieważności. Natomiast akceptowanie przez powoda
przez okres dwóch lat potrąceń z jego wynagrodzenia za pracę świadczyło o jego
świadomej zgodzie na ich dokonywanie. Z tych przyczyn Sąd pierwszej instancji od-
dalił powództwo jako bezzasadne merytorycznie, a także naruszające art. 8 KP.
Zmieniając wyrok Sąd Apelacyjny zasądził na rzecz powoda zwrot bezprawnie
dokonanych potrąceń z wynagrodzenia za pracę, przyjmując, że wyrażenie ustnej
zgody na dokonywanie potrąceń z jego wynagrodzenia za pracę było sprzeczne z
prawem (art. 91 KP), a przez to nieważne z mocy art. 58 § 1 KC w związku z art. 300
KP. Powodowało to obowiązek zwrotu bezpodstawnie potrąconych kwot z wy-
nagrodzenia powoda za pracę. Równocześnie Sąd ten nie uwzględnił apelacji po-
woda w części dotyczącej odsetek od potrąconych należności z powołaniem się na
art. 8 KP, przyjmując, że bezegzekucyjne zaspokajanie roszczeń banku leżało w in-
teresie powoda, na co wyraził zgodę, nie cofając jej przez niemal dwa lata. Dlatego
zasądzenie odsetek od kwot dokonanych potrąceń naruszałoby zasady współżycia
społecznego. Sąd ten sygnalizował, że potrącenia były dokonywane przez pozwane-
go pracodawcę na rzecz banku, który dopuścił do zawarcia nieważnej umowy porę-
czenia i od którego powód może dochodzić wyrównania powstałej szkody.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyły kasacją obie strony.
Powód zakwestionował wyrok w części ,,oddalonej apelacją" i domagał się za-
sądzenia ustawowych odsetek od zasądzonej przez Sąd Apelacyjny kwoty 10819,73
zł bezpodstawnie potrąconego wynagrodzenia za pracę, zasądzenia kwoty 11550,67
zł skapitalizowanych odsetek obliczonych na dzień wniesienia pozwu wraz z usta-
wowymi odsetkami oraz zasądzenia kwoty 7972,54 zł wraz z ustawowymi odsetkami
tytułem nieprzedawnionych odsetek od kwot potrąceń, które uległy przedawnieniu.
Skarżący zarzucił naruszenie prawa materialnego - art. 481 § 1 KC oraz art. 8 KP,
argumentując, że pozwany pracodawca, który naruszył prawo, nie może korzystać z
zarzutu nadużycia prawa przez pracownika dochodzącego swoich roszczeń wynika-
jących z art. 481 § 1 KC. W uzupełnianiu kasacji powód dodatkowo wniósł o zmianę
zaskarżonego wyroku przez zasądzenie kosztów zastępstwa adwokackiego według
norm przepisanych za dwie instancje oraz za instancję kasacyjną.
W kasacji strony pozwanej podniesiono zarzut obrazy prawa materialnego -
art. 91 i 300 KP w związku z art. 8 KP, domagając się zmiany zaskarżonego wyroku
przez oddalenie powództwa w całości.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Uzasadniona jest kasacja powoda w zakresie bezpodstawnego oddalenia po-
wództwa o roszczenia odsetkowe przy zastosowaniu dyspozycji art. 8 KP, który w
ocenie Sądu Najwyższego nie powinien być w sprawie zastosowany. Kategoryczne
brzmienie art. 91 KP, który przewiduje dopuszczalność potrąceń z wynagrodzenia za
pracę innych należności niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 wyłącznie za zgodą pra-
cownika wyrażoną na piśmie, zalicza tę normę prawa materialnego do sfery impera-
tywnych, ochronnych przepisów prawa pracy. Ta szczególna regulacja prawna nie
podlega wykładni rozszerzającej, a w szczególności takiej, która mogłaby przekreślić
zasadność pracowniczego roszczenia o zwrot bezprawnie potrąconych kwot z wy-
nagrodzenia za pracę wraz z akcesoryjnym roszczeniem odsetkowym na podstawie
art. 8 KP. Wstępnie należało jednoznacznie potwierdzić prawidłowy pogląd Sądu
Apelacyjnego, że ustne lub dorozumiane wyrażenie zgody na dokonywanie potrąceń
z jego wynagrodzenia za pracę innych należności niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 KP
jest nieważne na podstawie art. 58 § 1 KC w związku z art. 91 KP i art. 300 KP.
Sankcja bezwzględnej nieważności działa z mocą wsteczną (ex tunc), co oznacza,
że potrącenia były bezprawne w datach ich dokonywania, w których stawały się wy-
magalne pracownicze roszczenia o zwrot bezpodstawnie potrąconych kwot wyna-
grodzeń wraz z należnymi odsetkami z tytułu opóźnienia w wypłatach pełnego na-
leżnego pracownikowi wynagrodzenia za pracę (art. 481 § 1 KC w związku z art. 300
KP). Zgodnie z powołanymi regulacjami odsetki należą się za czas i z tytułu samego
opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego, chociażby pracownik nie poniósł
żadnej szkody, a opóźnienie było następstwem okoliczności, za które pracodawca
nie ponosi odpowiedzialności. Powołane przepisy stwarzały zatem dla powoda wys-
tarczającą podstawę do naliczenia odsetek, a odmowa ich zasądzenia jest z nimi
sprzeczna.
Natomiast norma wynikająca z art. 8 KP ma charakter wyjątkowy w tym sen-
sie, że jej zastosowanie nie może prowadzić do utraty prawa podmiotowego. W
szczególności norma ta nie ma nadrzędnego znaczenia wobec treści art. 481 § 1 KC
i nie może podważać jego mocy obowiązującej, zwłaszcza że w ustalonych okolicz-
nościach sprawy, które wiązały Sąd Najwyższy wobec braku kasacyjnych zarzutów
proceduralnych, pozwany pracodawca dokonywał potrąceń z wynagrodzenia za
pracę powoda na nie udokumentowane żądanie banku, do którego nie był dołączony
wypis z ksiąg bankowych ani inny tytuł wykonawczy. W takiej sytuacji dokonywanie
potrąceń z wynagrodzenia za pracę bez pisemnej zgody powoda stanowiło oczywiste
naruszenie imperatywnych wymagań art. 91 KP, a przez to było działaniem nie-
ważnym i bezprawnym, które w żadnym zakresie nie może korzystać z ochrony
przewidzianej w art. 8 KP. W tym zakresie powód trafnie sygnalizował akceptowane
w doktrynie i utrwalone w orzecznictwie stanowisko, że ujemne następstwa niesta-
rannego działania strony, wobec której uprawniony wykonuje swoje prawo podmio-
towe, nie mogą być usuwane przez zastosowanie art. 5 KC (wyrok Sądu Najwyższe-
go z dnia 24 kwietnia 1997 r., II CKN 118/97, OSP 1998 nr 1, poz. 3). Nadużycie
prawa przez uprawnionego pracownika musiałoby polegać na działaniu sprzecznym
z kryteriami oceny jego postępowania określonymi w art. 8 KP. Pracownik, który
domaga się zapłaty należnych odsetek z tytułu bezprawnie potrącanych mu części
wynagrodzenia za pracę, nie dochodzi uprawnienia podmiotowego w sposób
sprzeczny z prawem. Przeciwnie jego żądanie zasądzenia akcesoryjnych (ubocz-
nych) roszczeń odsetkowych odpowiada dyspozycjom art. 481 § 1 KC w związku z
art. 300 KP, przeto nie jest bezprawne i nie może być postrzegane w kategoriach
nadużycia prawa (art. 8 KP). W piśmiennictwie prawniczym podkreśla się, że zasada
pewności stosowania prawa (art. 481 § 1 w związku z art. 300 KP) stanowi sama w
sobie istotną wartość społeczną, której nie może przekreślić woluntaryzm sądu wy-
rażony w dokonywaniu odmiennych ocen z punktu widzenia klauzul generalnych
określonych w art. 5 KC lub art. 8 KP.
Nadto - skoro Sąd Apelacyjny trafnie zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji co
do zasady, zasądzając zwrot bezprawnie potrąconych nieprzedawnionych kwot
wynagrodzenia za pracę, to następnie wykazał brak konsekwencji wskutek bezpods-
tawnej odmowy zasądzenia akcesoryjnych roszczeń odsetkowych, które korzystają z
ochrony udzielonej uzasadnionemu podstawowemu roszczeniu o zwrot bezprawnie
potrąconych kwot z wynagrodzenia za pracę. W tym zakresie i w celu ustalenia
rozmiaru należnych świadczeń odsetkowych Sąd Najwyższy wyrokował kasatoryjnie
na podstawie art. 39313 KPC, pozostawiając Sądowi Apelacyjnemu rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Równocześnie Sąd Najwyższy odrzucił zgłoszone w uzupełnieniu kasacji po-
woda żądanie zmiany zaskarżonego wyroku przez zasądzenie na jego rzecz kosztów
zastępstwa adwokackiego za dwie instancje według norm przepisanych, albowiem
skarżący nie podważył wprost rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji co do
wzajemnego zniesienia między stronami kosztów procesu, nie podając w kasacji wy-
artykułowanych podstaw kasacyjnych oraz ich uzasadnienia, dotyczących rozstrzyg-
nięcia co do kosztów postępowania. W tym zakresie kasacja nie spełniła wymagań
formalnych przewidzianych dla skargi kasacyjnej (art. 3935 KPC), przez co jako nie-
dopuszczalna podlegała odrzuceniu na podstawie art. 393 8 § 1 KPC.
Przedstawione wyżej stanowisko o niedopuszczalności derogowania lub mo-
dyfikowania przez wyjątkową regulację art. 8 KP przepisów obowiązującego prawa
materialnego (art. 481 § 1 KC w związku z art. 91 i 300 KP), prowadziło do oddalenia
kasacji strony pozwanej na podstawie art. 39312 KPC.
========================================