Wyrok z dnia 10 listopada 1998 r.
I PKN 362/98

Wyłączenie sędziego z mocy samej ustawy na podstawie art. 48 § 1 pkt 5
KPC dotyczy tylko sytuacji, gdy w drugiej instancji miałby on rozpoznawać
środek zaskarżenia od orzeczenia, w którego wydaniu brał udział w pierwszej
instancji.


Przewodniczący: SSN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 listopada 1998 r. sprawy z po-
wództwa Tadeusza U. przeciwko ,,P." Przedsiębiorstwu Przemysłu Paszowego S.A.
w P. o zapłatę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 17 kwietnia 1998 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 20 września 1996 r. oddalił po-
wództwo Tadeusza U. przeciwko Przedsiębiorstwu Przemysłu Paszowego ,,P." S.A.
w P. o zapłatę różnicy wynagrodzenia za okres od 7 grudnia 1992 r. do 31 marca
1993 r., o nagrodę jubileuszową za 25 lat pracy oraz nagrodę z zakładowego fundu-
szu nagród, tzw. 13 pensję za 1990 r. Sąd pierwszej instancji uznał, że roszczenia z
wymienionych tytułów nie mogły być uwzględnione, gdyż za okres od 7 grudnia 1992
r. do 25 marca 1993 r. strona pozwana wypłaciła powodowi wynagrodzenie według
VIII kategorii zaszeregowania z płacą podstawową 1.000.000 zł, a za czas od 26 do
31 marca 1993 r. powód otrzymał zasiłek chorobowy. Gdy natomiast chodzi o pozos-
tałe roszczenia, to nagroda jubileuszowa za 25 lat pracy nie przysługiwała powodowi,
zaś tzw. 13 pensja nie była wypłacana w 1990 r., a jedynie miały miejsce wypłaty z
funduszu socjalnego.

W apelacji złożonej w wymaganym terminie powód wskazał jako wartość
przedmiotu zaskarżenia kwotę 1.470 zł i wniósł o jej zasądzenie wraz z odsetkami od
1 stycznia 1993 r. Kwotę tę stanowiła różnica między wynagrodzeniem według XIII
kategorii zaszeregowania, której żądał, a wynagrodzeniem według VIII kategorii za-
szeregowania przyznanej przed okresem spornym, tj. 150 zł miesięcznie wraz z
premią w wysokości 60 zł miesięcznie przez sporny okres 7 miesięcy. W dniu 19
grudnia 1996 r., tj. po upływie terminu do wniesienia apelacji, powód złożył ,,apelację
uzupełniającą", w której żądał zmiany wyroku Sądu Rejonowego i zasądzenia na
jego rzecz kwoty 24.110 zł, zgodnie z jego pismem z dnia 17 maja 1995 r. precyzują-
cym całość roszczeń względem strony pozwanej.

Wyrokiem z dnia 14 lutego 1997 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Poznaniu oddalił apelację dlatego, że gdy chodzi o wynagrodzenie, to
powód został zatrudniony na stanowisku samodzielnym i bezpośrednio podległym
dyrektorowi pozwanego Przedsiębiorstwa, co nie oznacza wcale, że powinien otrzy-
mać takie wynagrodzenie, jak inni pracownicy samodzielni. Co się zaś tyczy żądania
nagrody jubileuszowej za 25 lat pracy i nagrody z zysku za 1990 r., to powyższe żą-
dania zostały - zdaniem Sądu Wojewódzkiego - rozstrzygnięte wyrokiem z dnia 7
kwietnia 1994 r. [...], a poza tym ,,oświadczenia powoda w tym względzie zostały zło-
żone po upływie terminu dla złożenia apelacji".

Na skutek kasacji powoda Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 24 października
1997 r., I PKN 326/97, uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej roszczeń powo-
da o zapłatę nagrody z zakładowego funduszu nagród (tzw. 13 pensji), nagrody ju-
bileuszowej i nagrody z zysku wraz z odsetkami i w tym zakresie przekazał sprawę
Sądowi Wojewódzkiemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania, oddalił natomiast
kasację w pozostałej części.

Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na to, że żądania zapłaty nagrody jubileuszo-
wej, nagrody z zakładowego funduszu nagród i nagrody z zysku zostały zgłoszone
przez powoda w toku postępowania apelacyjnego i po upływie terminu do złożenia
apelacji (art. 369 i art. 383 KPC), a ponadto że Sąd Wojewódzki w odniesieniu do
tych żądań stwierdził w uzasadnieniu wyroku, że dotyczą one roszczeń już wcześniej
rozstrzygniętych innym prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego, czego Sąd Naj-
wyższy nie mógł jednoznacznie ustalić w postępowaniu kasacyjnym. W związku z
tym Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok w zakresie tych żądań i przekazał
sprawę Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania, stosownie do art. 39313
KPC. Gdy chodzi o zarzuty kasacji dotyczące rozwiązania stosunku pracy i przywró-
cenia powoda do pracy na poprzednich warunkach, Sąd Najwyższy uznał, że są one
bezzasadne i w tej części oddalił kasację.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy w zakresie określonym wyrokiem Sądu
Najwyższego, Sąd Wojewódzki wyrokiem z dnia 17 kwietnia 1998 r. zmienił wyrok
Sądu Rejonowego w Poznaniu z dnia 14 lutego 1997 r. i odrzucił pozew. Sąd Woje-
wódzki stwierdził, że roszczenia będące przedmiotem ,,apelacji uzupełniającej" zos-
tały prawomocnie rozstrzygnięte wyrokiem z dnia 7 kwietnia 1994 r., wobec czego
powaga rzeczy osądzonej nakazywała odrzucenie pozwu (art. 199 § 1 pkt 2 KPC).
Dlatego powołując się na art. 386 § 2 KPC Sąd drugiej instancji zmienił zaskarżony
wyrok w części oddalającej powództwo o zapłatę nagrody z zakładowego funduszu
nagród (tzw. trzynastej pensji), nagrody jubileuszowej i nagrody z zysku wraz z od-
setkami i odrzucił pozew. Sąd Wojewódzki podkreślił również, że ,,apelacja uzupeł-
niająca" powoda z dnia 19 grudnia 1996 r. została złożona po upływie ustawowego
terminu do jej wniesienia, poza tym strona może złożyć tylko jedną apelację. Tym
samym pismo powoda z dnia 19 grudnia 1997 r. nie może być w ogóle uznane za
apelację, choćby nawet spóźnioną.

W kasacji od powyższego wyroku powód zarzucił nieważność postępowania z
uwagi na to, że w rozpoznawaniu sprawy przez Sąd Wojewódzki w Poznaniu brał
udział sędzia wyłączony z mocy ustawy (art. 379 pkt 4 w związku z art. 48 § 1 pkt 5
KPC) oraz błędną interpretację przepisów art. 65 § 1, art. 68 i art. 93 KPC wskutek
przyjęcia, że pisma i oświadczenia składane bezpośrednio przez mocodawcę zastą-
pionego przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu nie wywołują skutków w zak-
resie dokonanych czynności procesowych.

Wyjaśniając bliżej swoje stanowisko skarżący podał, że w wydaniu zaskarżo-
nego wyroku brała udział sędzia Anna K., która orzekała w sprawie w Sądzie niższej
instancji, tj. wydała jednoosobowo postanowienie z dnia 11 listopada 1995 r. [...],
stwierdzające niewłaściwość rzeczową Sądu Wojewódzkiego i przekazujące sprawę
Sądowi Rejonowemu w Poznaniu do rozpoznania. W uzasadnieniu tego postano-
wienia Sąd Wojewódzki stwierdził prawomocność wyroku Sądu Rejonowego w Poz-
naniu z dnia 7 kwietnia 1994 r. [...], a więc określił granice orzekania, co miało istotny
wpływ na wynik sprawy rozumiany jako kwestionowane kasacją rozstrzygnięcie. Gdy
chodzi o kwestię prawomocności wyroku z dnia 7 kwietnia 1994 r. [...], to wbrew
stanowisku Sądu Wojewódzkiego zawartemu w zaskarżonym wyroku prawomocność
ta nie występuje. Pełnomocnik powoda zaskarżył bowiem ów wyrok w całości, a więc
także w części, która dotyczyła roszczeń zgłaszanych samodzielnie przez powoda w
toku procesu. Ponadto powód samodzielnie zaskarżył odrębną rewizją ten wyrok, co
uszło uwagi Sądu Wojewódzkiego. Tymczasem stanowisko powoda powinno być
uwzględnione, gdyż ustanowienie pełnomocnika procesowego nie pozbawia strony
możliwości osobistego działania.

Przytaczając powyższe zarzuty i argumenty powód wniósł o uchylenie zaskar-
żonego wyroku oraz wyroku Sądu Rejonowego z dnia 20 września 1996 r. [...] w Poz-
naniu i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania wraz z
orzeczeniem o kosztach postępowania za wszystkie instancje.

Strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji i ,,pokrycie kosztów zastępstwa
procesowego powoda przez Skarb Państwa".


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Nie jest trafny zarzut nieważności postępowania wywiedziony z art. 379 pkt 4
w związku z art. 48 § 1 pkt 5 KPC. Przepis art. 379 KPC normuje przypadki nieważ-
ności postępowania i w pkt 4 przyjmuje, że nieważność postępowania zachodzi, gdy
skład sądu orzekającego był sprzeczny z prawem albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy
brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy. Z kolei art. 48 § 1 pkt 1 KPC stanowi, że
jest wyłączony z mocy samej ustawy sędzia w tych sprawach, w których w instancji
niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia. Na mocy wymienionego
przepisu nie jest więc jedynie dopuszczalne rozpoznanie przez sędziego sprawy w
drugiej instancji wtedy, gdy brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało zaskar-
żone. Z dosłownego brzmienia przepisu wynika bowiem, że nie chodzi o wszelkie
orzeczenia w konkretnej sprawie wydane w pierwszej lub drugiej instancji przez da-
nego sędziego lub z jego udziałem, lecz tylko o ,,zaskarżone orzeczenie". Wyłączenie
sędziego z mocy ustawy na podstawie art. 48 § 1 pkt 5 KPC ogranicza się zatem do
sytuacji, gdy sędzia w drugiej instancji miałby rozpoznawać środek zaskarżenia od
orzeczenia, w którego wydaniu brał udział w pierwszej instancji. Jednak tego rodzaju
sytuacja nie występuje w sprawie. Porównanie składu orzekającego Sądu
Rejonowego, który dnia 20 września 1996 r. wydał zaskarżony apelacją wyrok, ze
składem orzekającym Sądu Wojewódzkiego, który dnia 17 kwietnia 1998 r. rozpoz-
nawał apelację powoda i wydał zaskarżony kasacją wyrok, prowadzi do jednoznacz-
nego wniosku, że sędzia Anna K. nie brała udziału w wydaniu zaskarżonego apelacją
wyroku. Fakt ten wyklucza słuszność zarzutu kasacji dotyczącego nieważności
postępowania, a tym samym naruszenia przez Sąd Wojewódzki art. 379 pkt 4 w
związku z art. 48 § 1 pkt 5 KPC.

Nie może również odnieść skutku pozostały zarzut powoda.

W piśmie z dnia 20 marca 1994 r. poprzedzającym wydanie przez Sąd Rejo-
nowy wyroku z dnia 7 kwietnia 1994 r. [...] powód podał, że z tytułu roszczeń finan-
sowych żąda zasądzenia od strony pozwanej, tzw. 13 pensji za 1990 r., nagrody ju-
bileuszowej, nagrody z zysku oraz wyrównania zaniżonych poborów w łącznej kwo-
cie 88.030.800 zł (przed denominacją). Oprócz tego przedmiotem rozpoznania było
roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach. Sąd Rejonowy
wskazanym wyżej wyrokiem z dnia 7 kwietnia 1994 r. oddalił powództwo. Pełnomoc-
nik powoda podał wprawdzie w swojej rewizji, że zaskarża wyrok w całości, lecz w
uzasadnieniu stwierdził, że ,,rzeczywistym przedmiotem ustaleń w niniejszym proce-
sie" powinno być zbadanie, czy po 2 grudnia 1992 r. zaistniały przyczyny do rozwią-
zania z powodem umowy o pracę. Powód natomiast w swoim piśmie z dnia 19 maja
1994 r., nazwanym ,,rewizją", wskazał, że jej przedmiotem jest ,,przywrócenie do
pracy, wynagrodzenie". Wysokość roszczenia określił na kwotę 18.260 zł (przed de-
nominacją). Sąd Wojewódzki wyrokiem z dnia 4 listopada 1994 r. zmienił zaskarżony
wyrok w części oddalającej powództwo o przywrócenie do pracy w ten sposób, że
przywrócił powoda do pracy na poprzednich warunkach, natomiast w części doty-
czącej wyrównania wynagrodzenia i orzeczenia o kosztach procesu - uchylił ten wy-
rok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Wojewódzki przytaczając stan sprawy podał, że Sąd Rejonowy w wyroku
z dnia 7 kwietnia 1994 r. rozstrzygnął o wszystkich żądaniach powoda oddalając je.
Sąd drugiej instancji stwierdził jednak, że w postępowaniu rewizyjnym przedmiotem
rozpoznania stało się roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach
i wyrównanie wynagrodzenia za czas od 7 (lub 16) grudnia 1992 r. do 31 marca 1993
r., gdyż strona powodowa sprecyzowała przedmiot zaskarżenia wskazując, że nie są
nim objęte pozostałe roszczenia.

W tym stanie rzeczy Sąd Rejonowy w Poznaniu, rozpoznając sprawę wskutek
uchylenia jego poprzedniego wyroku, nie powinien w wyroku z dnia 20 września
1996 r. orzekać o nagrodzie z zakładowego funduszu nagród, o nagrodzie jubileu-
szowej i nagrodzie z zysku, gdyż co do tych roszczeń zapadło już prawomocne orze-
czenie w postaci wyroku Sądu Rejonowego z dnia 7 kwietnia 1994 r. [...]. Powinien
natomiast odrzucić pozew stosownie do art. 199 § 1 pkt 2 KPC. Jeżeli zaś nie uczynił
tego Sąd Rejonowy, należało to do Sądu Wojewódzkiego, który rozpoznając apelację
powoda powinien uchylić ów wyrok w części dotyczącej wymienionych wyżej
roszczeń i odrzucić pozew. Tymczasem Sąd Wojewódzki wyrokiem z dnia 14 lutego
1997 r. oddalił apelację.

Powyższy błąd naprawił dopiero, choć z pewnym zastrzeżeniem, Sąd Woje-
wódzki po uchyleniu wskazanego wyroku przez Sąd Najwyższy, gdyż wyrokiem -
obecnie zaskarżonym kasacją - zmienił wyrok Sądu Rejonowego z dnia 20 września
1997 r. w części oddalającej powództwo o nagrodę z zakładowego funduszu nagród,
nagrodę jubileuszową i nagrodę z zysku oraz o odsetki od tych roszczeń i w tym zak-
resie odrzucił pozew. Wprawdzie zgodnie z art. 386 § 3 KPC, w sytuacji gdy pozew
ulega odrzuceniu, Sąd drugiej instancji powinien uchylić wyrok i odrzucić pozew, lecz
orzeczenie przez Sąd Wojewódzki o zmianie wyroku zamiast o jego uchyleniu, przy
jednoczesnym odrzuceniu pozwu, nie powoduje nieważności rozstrzygnięcia i nie jest
także uchybieniem zarzucanym w kasacji. Nie wymienia się bowiem w niej
naruszenia art. 386 § 3 w związku z art. 199 § 1 pkt 2 KPC.

Gdy chodzi o przypisywane zaskarżonemu wyrokowi naruszenie art. 65 § 1,
art. 86 i art. 93 KPC, to Sąd Najwyższy nie podziela powyższego zarzutu. Sąd Wo-
jewódzki oceniając wyrok Sądu Rejonowego z dnia 20 września 1996 r. uznał, że
wyrok ten nie powinien rozstrzygać o roszczeniach powoda z tytułu tzw. 13 pensji,
nagrody jubileuszowej i nagrody z zysku, gdyż zakres rozpoznawania sprawy wyz-
naczył wyrok Sądu Wojewódzkiego z dnia 4 listopada 1994 r. [...], który uchylił wyrok
Sądu Rejonowego z dnia 7 kwietnia 1994 r. tylko w zakresie roszczenia o wyrówna-
nie wynagrodzenia za czas od 7 (lub 16) grudnia 1992 r. do 31 marca 1993 r. i w tej
części przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania. Natomiast o wy-
mienionych wyżej roszczeniach, oddalonych wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 7
kwietnia 1994 r., Sąd Wojewódzki w wyroku z dnia 4 listopada 1994 r. w ogóle nie
orzekał, uznając na podstawie stanowisk pełnomocnika powoda i samego powoda,
że nie są one przedmiotem zaskarżenia w rewizji. Jeżeli więc Sąd Wojewódzki
przyjął w zaskarżonym wyroku, że co do tych roszczeń wyrok Sądu Rejonowego z
dnia 7 kwietnia 1994 r. uprawomocnił się, w związku z czym nie mogą odnieść skutku
późniejsze pisma wnoszone przez powoda, ponownie domagające się zasądzenia
tychże roszczeń, to pogląd ten nie podważa zdolności powoda do czynności
procesowych zagwarantowanych art. 65 § 1 KPC ani możności działania przed są-
dem osobiście lub przez pełnomocnika, wynikającej z art. 86 KPC. Nie narusza także
art. 93 KPC stanowiącego, że mocodawca stający jednocześnie z pełnomocnikiem
może niezwłocznie prostować lub odwoływać oświadczenia pełnomocnika. Nie zda-
rzyło się bowiem w toku postępowania, że Sąd Wojewódzki przyjął jako miarodajne
oświadczenia pełnomocnika powoda, a pominął oświadczenia samego powoda,
które były sprzeczne ze stanowiskiem jego pełnomocnika. Podobnego zarzutu nie
można także uczynić Sądowi Rejonowemu dwukrotnie rozpoznającemu sprawę po-
woda, gdyż pierwszym wyrokiem (z 7 kwietnia 1994 r.) orzekł o całości żądań po-
woda, a drugim wyrokiem (z 20 września 1996 r.) - mimo określenia przez Sąd Wo-
jewódzki zakresu postępowania - ponownie rozpoznał omawiane żądania powoda i
oddalił je.

Sąd Wojewódzki uznał w zaskarżonym wyroku, że wyrok Sądu Rejonowego z
dnia 7 kwietnia 1994 r. w części dotyczącej tzw. trzynastej pensji, nagrody jubileu-
szowej i nagrody z zysku uprawomocnił się wobec jego niezaskarżenia. Pogląd ten
jest trafny, gdyż do takiego stwierdzenia mogła doprowadzić Sąd drugiej instancji
treść rewizji pełnomocnika powoda i samego powoda. Poza tym od wyroku Sądu
Rejonowego z dnia 20 września 1996 r. pełnomocnik powoda złożył apelację, w któ-
rej wniósł ,,o zmianę wyroku w zaskarżonej części przez 1. zasądzenie od pozwane-
go na rzecz powoda kwoty 1.470 zł z ustawowymi odsetkami od 1 stycznia 1993 r., 2.
zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz Kancelarii Adwokackiej adwokata Woj-
ciecha P. kosztów zastępstwa procesowego powoda przed Sądem drugiej instancji".
Powyższa kwota stanowi różnicę między wynagrodzeniem przyznanym powodowi za
4 miesiące i wypłaconą odprawą, a wysokością tych świadczeń określoną przez po-
woda. Tak więc dochodzone przez powoda roszczenia zostały jasno określone.
Wprawdzie po zamknięciu rozprawy, a przed wydaniem wyroku z dnia 14 lutego
1997 r. przez Sąd Wojewódzki powód złożył własną ,,apelację uzupełniającą", wska-
zującą jako przedmiot zaskarżenia 24.110 zł, jednak Sąd Wojewódzki w zaskarżo-
nym wyroku uznał, że pismo to zostało złożone po upływie ustawowego terminu do
wniesienia apelacji, a przede wszystkim dotyczy roszczeń rozstrzygniętych prawo-
mocnie wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 7 kwietnia 1994 r. [...].

Powyższe stanowisko nie świadczy o naruszeniu powołanych w kasacji prze-
pisów postępowania, lecz jest konsekwencją przyjętej w Kodeksie postępowania cy-
wilnego zasady, że gdy w sprawie występuje tożsamość przedmiotu i podstawy
sporu oraz tożsamość stron, droga sądowa dla takiego roszczenia jest niedopusz-
czalna (art. 199 § 1 pkt 2 KPC).

Z przedstawionych wyżej przyczyn Sąd Najwyższy uznał, że kasacja nie za-
wiera usprawiedliwionych podstaw, wobec czego stosownie do art. 39312 KPC orzekł
jak w sentencji wyroku.
========================================