Wyrok z dnia 17 listopada 1999 r.
I PKN 358/99

Ustanie obowiązywania zakazu konkurencji (art. 1012 § 2 KP) dotyczy
tylko zobowiązania jakie przyjął na siebie pracownik w umowie o zakazie
konkurencji po ustaniu stosunku pracy, a nie zobowiązania pracodawcy do
wypłaty odszkodowania.


Przewodniczący: SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Roman Kuczyński, Andrzej Wasilewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 17 listopada 1999 r. sprawy z po-
wództwa Romana W. przeciwko ,,D.-P." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w
G. o odszkodowanie, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowe-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku
z dnia 23 marca 1999 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Gdańsku wyrokiem z dnia 15 grudnia 1998 r. od-
dalił powództwo Romana W. przeciwko Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
,,D.-P." w G. o zasądzenie kwoty 11.310 zł tytułem odszkodowania wynikającego z
umowy o zakazie konkurencji. Sąd ten ustalił, że powód 1 marca 1997 r. zawarł z
Towarzystwem Wydawniczym A. SA w G. umowę o pracę na okres 3 lat na stanowis-
ku redaktora naczelnego. W § 3 tej umowy strony zawarły klauzulę o zakazie konku-
rencji, w której powód zobowiązał się do powstrzymania przez okres trzech miesięcy
od ustania stosunku pracy od zajmowania stanowiska zastępcy redaktora naczelne-
go i redaktora naczelnego w zakładzie pracy wydającym ogólnoinformacyjne druki
periodyczne ukazujące się częściej niż raz w tygodniu, mające zasięg terytorialny
obejmujący całość lub część województwa g., s. i e. Strony nie przewidziały możliwo-
ści wcześniejszego rozwiązania tej umowy. Towarzystwo Wydawnicze A. SA zostało
postawione w stan likwidacji 21 kwietnia 1997 r., a ,,G.W." wchodzący w jego skład
został przejęty w całości przez firmę ,,D.". Pełnomocnik właściciela Wiesław Z. po-
wiadomił pisemnie pracowników, że z dniem 21 kwietnia 1997 r. wszyscy dotychcza-
sowi pracownicy Towarzystwa Wydawniczego A. SA w likwidacji zostali z mocy
prawa pracownikami Jerzego J. prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą
,,D." z siedzibą w G. W związku z powyższym wszystkie postanowienia umowy o
pracę pozostają bez zmian. Aneksem numer 1 z dnia 28 listopada 1997 r. do umowy
o pracę z dnia 1 marca 1997 r. za zgodą obu stron ustalono, że od 1 grudnia 1997 r.
powód będzie pełnił obowiązki publicysty w dziale społeczno-kulturalnym w redakcji
,,G.W.", a pozostałe warunki umowy nie ulegają zmianie.

Powód pismem z 29 stycznia 1998 r. wypowiedział umowę o pracę z dniem 31
stycznia 1998 r. ,,Wypowiedzenie zostało przyjęte" i umowa rozwiązała się 28 lutego
1998 r.

Od 1 maja 1998 r. powód podjął pracę w ,,K.P." w B. na stanowisku zastępcy
redaktora naczelnego. Czasopismo to nie obejmowało swoim zasięgiem obszaru
województwa g., e. i s. Od 1 grudnia 1998 r. powód podjął pracę w tygodniku ,,Ś." na
stanowisku zastępcy redaktora naczelnego. Zdaniem Sądu Rejonowego zawarcie
umowy, na mocy której powód objął obowiązki publicysty ,,spowodowało nieważność
postanowienia § 3 umowy z 1.03.1999 r. Z brzmienia tej umowy wynika wprost, że
zakaz powyższy dotyczy stanowiska zastępcy redaktora naczelnego, tak więc gdyby
powód bezpośrednio przed rozwiązaniem stosunku pracy zajmował to stanowisko,
wówczas rację bytu miałyby postanowienia o zakazie konkurencji". ,,Zgodnie z
brzmieniem art. 1012 § 2 KP zakaz konkurencji przestaje obowiązywać przed upły-
wem terminu, na jaki została zawarta umowa przewidziana w tym przepisie, w razie
ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz. W tym przypadku takie okoliczności
wystąpiły i powodują one z mocy prawa zakończenie obowiązywania zakazu konku-
rencji".

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą
w Gdyni po rozpoznaniu apelacji wyrokiem z dnia 23 marca 1999 r. zmienił wyrok
Sądu Rejonowego w Gdańsku i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę
11.310 zł z odsetkami oraz zwrot kosztów procesu. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd
drugiej instancji wskazał, że pozwana, następca prawny Towarzystwa, które zawarło
z powodem umowę o zakazie konkurencji potwierdziła, że postanowienia umów o
pracę (bez jakichkolwiek wyłączeń) pozostawały bez zmian.

W aneksie zmieniono powodowi stanowisko i wynagrodzenie. Sąd Okręgowy
nie podzielił poglądu Sądu pierwszej instancji, że zawarcie aneksu spowodowało
nieważność postanowienia § 3 umowy o pracę, a więc nieważność zakazu konkuren-
cji, bowiem w § 4 aneksu wyraźnie określono, że pozostałe warunki umowy pozos-
tają bez zmian, a to oznacza utrzymanie zakazu konkurencji w pełnym zakresie z
wszelkimi z tego faktu wynikającymi konsekwencjami. W art. 101 KP nie uzależniono
dopuszczalności zawarcia klauzuli konkurencyjnej od zajmowania przez pracownika
określonego stanowiska, a jedynie od dostępu do szczególnie ważnych informacji.
Sąd Okręgowy nie podzielił też twierdzenia Sądu Rejonowego o tym, że zakaz kon-
kurencji przestał obowiązywać przed upływem terminu, na jaki umowa została za-
warta w związku z ustaniem przyczyn uzasadniających taki zakaz.

Zgodnie z art. 1012 § 2 KP zakaz przestaje obowiązywać pracownika w dwóch
przypadkach: gdy ustały przyczyny ustanowienia zakazu, czyli informacje posiadane
przez pracownika utraciły użyteczność lub poufność, bo np. przedsiębiorstwo praco-
dawcy zostało zlikwidowane lub trwale zaprzestało działalności w zakresie objętym
zakazem bądź wiadomości nim objęte zostały ujawnione przez pracodawcę, a także
gdy pracodawca nie wywiązuje się z obowiązku wypłacania umówionego odszkodo-
wania.

Przyczyną ustania zakazu konkurencji nie może być powierzenie powodowi
innego stanowiska. Powód wadliwie rozwiązał umowę o pracę, skoro nie przewidzia-
no w niej możliwości wypowiedzenia, pozwany się temu jednak nie sprzeciwiał, co
,,stanowi podstawę do przyjęcia, iż pomiędzy stronami doszło do porozumienia co do
rozwiązania stosunku pracy". Ta okoliczność jednakże jest bez znaczenia, bo strony
nie powiązały w umowie prawa do odszkodowania z konkretnym trybem rozwiązania
stosunku pracy. Sąd uznał za chybione twierdzenie pozwanego o istnieniu po jego
stronie podstaw prawnych do żądania odszkodowania i jego potrącenia z odszko-
dowania należnego powodowi.

Strona pozwana wniosła kasację od tego wyroku. Podniosła w niej zarzut na-
ruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 101 § 2 KP i domagała się
zmiany zaskarżonego wyroku przez oddalenie apelacji powoda, albo uchylenia wyro-
ku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, a także zasądzenia kosztów
procesu. W uzasadnieniu kasacji wskazano, że zgodnie z art. 101 § 2 KP zakaz kon-
kurencji przestaje obowiązywać przed upływem terminu na jaki umowa została za-
warta w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz. Skoro dla ustanowienia
zakazu konkurencji konieczne jest obiektywne zagrożenie interesów pracodawcy, to
dozwolona jest w świetle art. 101 § 2 KP działalność konkurencyjna, ,,która nie jest
działalnością konkurencyjną w znaczeniu obiektywnym, chociażby w umowie pra-
cownik zobowiązał się do jej niewykonywania. A zatem, skoro działalność taka jest
dozwolona, to i na pracodawcy nie ciążą obowiązki wynikające z zakazu konkurencji,
w tym zapłata odszkodowania. Zmiana stanowiska z zastępcy redaktora naczelnego
na zwykłego publicystę, powoduje ipso iure ustanie obowiązywania zakazu konku-
rencji, gdyż w tym wypadku brak jest przesłanki obiektywnego zagrożenia interesów
pracodawcy".


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja nie może być uwzględniona. Objęty zarzutem i wymieniony kilkakrot-
nie w uzasadnieniu kasacji art. 101 § 2 KP nie istnieje. Art. 101 został skreślony w
1989 r. Kasacja, w której zarzucono naruszenie nieistniejących przepisów podlega
oddaleniu (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 1997 r., I PKN 219/97,
OSNAPiUS 1998 nr 10, poz. 304). Na tym można by zakończyć rozważania Sądu
Najwyższego, jednakże w uzasadnieniu kasacji przytoczono w znacznej części treść
art. 1012 § 2 KP. To ten przepis był przedmiotem analizy Sądu Okręgowego. Wbrew
twierdzeniom kasacji wykładnia ta w pełni zasługuje na aprobatę.

Przede wszystkim trzeba podkreślić, że wykładnia językowa przepisu art. 1012
§ 2 KP wskazuje, iż dotyczy on tylko zakazu konkurencji, czyli powstrzymywania się
pracownika od określonego rodzaju działalności. Zakaz konkurencji został zdefinio-
wany ustawowo w art. 1011 § 1 KP. Przepis art. 1012 § 2 KP dotyczy tylko zobowią-
zania, które w umowie przyjął na siebie pracownik, nie dotyczy w ogóle wypłaty odsz-
kodowania, czyli zobowiązania pracodawcy.

Nie ma żadnych przesłanek do rozumienia tego przepisu jako regulującego
wygaśnięcie z mocy prawa zobowiązania pracodawcy do wypłacenia odszkodowa-
nia. Niezależnie od tego ,,ustanie przyczyn uzasadniających taki zakaz" nie może być
rozumiane jako ustąpienie obaw pracodawcy przed narażaniem jego interesów
wskutek działalności konkurencyjnej byłego pracownika (podobny pogląd na tle inne-
go stanu prawnego wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 maja 1998 r. I PKN
121/98, OSNAPiUS 1999 nr 10, poz. 342). Zmiana stosunków może (gdy nie zas-
trzeżono w umowie prawa odstąpienia od niej) spowodować zawarcie przez strony
nowej umowy, w której pracownik zostanie zwolniony z zakazu konkurencji, a praco-
dawca z obowiązku zapłaty odszkodowania. Powód i pozwana po zmianie stosun-
ków zawarli umowę, w której zmieniono stanowisko i wynagrodzenie powoda, nie
wprowadzono jednak zmian do klauzuli konkurencyjnej. Z przepisu art. 1012 § 2 KP
wynika jedynie, że w razie ustania przyczyn uzasadniających zakaz (np. w razie
trwałego zaprzestania określonego rodzaju działalności przez pracodawcę lub ujaw-
nienia przez niego wiadomości, które posiadał pracownik) pracownik może podjąć
działalność określoną w umowie jako konkurencyjna. Inny skutek z mocy prawa w
razie ,,ustania przyczyn" nie następuje.

Kasacja jako pozbawiona usprawiedliwionych podstaw podlegała zatem od-
daleniu (art. 39312 KPC).
========================================