Wyrok z dnia 10 listopada 1999 r.
I PKN 353/99

Zarzut poświadczenia nieprawdy w dokumentach celnych jako przesłan-
ka rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika na pods-
tawie art. 52 § 1 pkt 1 KP może być oparty na domniemaniach faktycznych w
rozumieniu art. 231 KPC.


Przewodniczący: SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski
(sprawozdawca), Walerian Sanetra.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 listopada 1999 r. sprawy z powódz-
twa Wojciecha N. przeciwko Urzędowi Celnemu w T. o przywrócenie do pracy, na
skutek kasacji powoda i strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 9 lutego 1999 r. [...]

1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt I i w tym zakresie apelację oddalił, a
ponadto uchylił pkt III zaskarżonego wyroku;
2. o d d a l i ł kasację powoda;
3. zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 150 zł (słownie zło-
tych: sto pięćdziesiąt) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego oraz kasacyjne-
go.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Białej Podlaskiej wyrokiem z dnia 23 września
1998 r. [...], wydanym po ponownym rozpatrzeniu sprawy, ponownie oddalił po-
wództwo Wojciecha N. o przywrócenie do pracy w pozwanym Urzędzie Celnym w T.
W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia Sąd Pracy powołał się na poniższe ustalenia
faktyczne.

Powód Wojciech N. był w pozwanym Urzędzie Celnym zatrudniony na pods-
tawie bezterminowej umowy o pracę na stanowisku starszego kontrolera celnego na
drogowym przejściu wywozowym w K. po białoruskiej stronie w K. W czasie służby
powód odprawiał od 40 do 60 pojazdów, zaś jego obowiązkiem było sprawdzenie
zgodności plomb i numerów rejestracyjnych samochodu z wpisami w dokumentach
celnych, takich między innymi jak SAD. Podczas służby w dniu 6 października 1997
r. powód dwukrotnie potwierdził wywóz towarów tym samym samochodem, figurują-
cym w ewidencji pod pozycjami [...], który to samochód został załadowany w dniach
9 i 19 września 1997 r. W tymże dniu 6 października 1997 r. powód jeszcze raz pot-
wierdził dwukrotny wywóz towarów tym samym samochodem pod numerem ewiden-
cyjnym [...], a po kilkunastu godzinach, z datą 7 października 1997 r., to samo spot-
kało wywóz towarów samochodem pod numerem [...]. W dniu 7 października 1997 r.
powód ponownie potwierdził jeszcze wywóz towaru pojazdem o numerze rejestra-
cyjnym [...] i pod numerami ewidencyjnymi [...] oraz [...]. Wymienione pojazdy, nale-
żące do firmy ,,R.-S." w W., nie wjechały na terytorium Białorusi. W dniu 6 paździer-
nika 1997 r. powód nie pobrał też opłat manipulacyjnych na kwotę 1920 zł z tytułu
spóźnionego dostarczenia do odprawy towarów o numerach ewidencyjnych [...]. W
trakcie dokonywanej w dniu 10 października 1997 r. odprawy samochodów pod po-
zycjami ewidencyjnymi [...] powód stwierdził rozbieżność pomiędzy faktycznymi nu-
merami rejestracyjnymi a numerami rejestracyjnymi figurującymi w dokumentach
SAD. Przeprowadził więc wyrywkową kontrolę towaru i po stwierdzeniu pomyłki po-
prawił oznaczenie numerów rejestracyjnych zgodnie ze stanem rzeczywistym, ale nie
zawiadomił o tym przełożonego i nie dokonał wpisu w książce ponownych rewizji.

W świetle tych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że według art. 52 § 1 pkt 1 KP
powód dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych,
określonych ogólnie w art. 100 KP oraz skonkretyzowanych w różnego rodzaju -
wymienionych w uzasadnieniu wyroku branżowych przepisach celnych aktów nor-
matywnych i aktów instrukcyjnych, a także w tzw. zakresie obowiązków. Wspomnia-
ny zakres przewidywał zaś wykonywanie czynności z zakresu dozoru i kontroli cel-
nej, przeprowadzanie rewizji towarów w zakresie ustalonym przepisami, przedkłada-
nie bezpośrednim przełożonym spraw wymagających ich decyzji, jak również doko-
nywanie wymiaru i poboru należności celnych.

Co prawda materiał dowodowy zebrany w sprawie nie pozwala przypisać po-
wodowi zarzutu winy umyślnej, polegającej na celowym poświadczeniu nieprawdy w
trzech wypadkach dwukrotnego potwierdzenia wywozu towarów tymi samymi samo-
chodami, które nie przekroczyły białoruskiej granicy, lecz były to - zdaniem Sądu -
zachowania przynajmniej rażąco niedbałe. To samo dotyczy innych przypadków nie-
jednokrotnego naruszenia pracowniczych powinności, co powód usiłował usprawied-
liwić nieuwagą i pomyłkami wynikłymi z pośpiechu i zmęczenia. Z drugiej strony po-
wód wyraźnie stwierdził, że konieczność wykonania normy odpraw wykluczała od-
prawianie samochodów zgodnie z przepisami. Działał więc niezgodnie z przepisami,
choć wiedział jak należało postępować.

Rozpatrujący apelację powoda Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Lublinie wyrokiem z dnia 9 lutego 1999 r. [...] zmienił zaskarżone orze-
czenie w ten sposób, że od pozwanego pracodawcy zasądził na rzecz powoda z
ustawowymi odsetkami od dnia 10 lutego 1999 r. kwotę 5.616,78 zł tytułem odszko-
dowania, a w pozostałej części apelację oddalił i wzajemnie zniósł między stronami
koszty procesu. W motywach tego wyroku Sąd Okręgowy stwierdził, że zarzucane
powodowi uchybienia stanowią wprawdzie naruszenie pracowniczych obowiązków,
ale nie wykazują cechy naruszenia ciężkiego, gdyż strona pozwana nie udowodniła
działania umyślnego czy też rażąco niedbałego.

Nie można powodowi w szczególności zarzucić rażącego niedbalstwa, pole-
gającego na niezauważeniu powtarzających się numerów samochodów. Powód nie
miał bowiem obowiązku porównywania numerów rejestracyjnych i nie sposób było
przewidzieć, że się będą powtarzać. Co się natomiast tyczy zarzutu niepoinformowa-
nia przełożonego o różnicy między numerami rzeczywistymi i uwidocznionymi w do-
kumentach SAD i zaniechania wpisu do książki ponownych rewizji celnych, to w da-
cie tychże zdarzeń był powód pracownikiem o krótkim stażu, pracującym w K. od
roku i uczącym się dopiero praktycznego wykonywania obowiązków. Ciężkim naru-
szeniem podstawowych obowiązków nie jest wreszcie niepobranie manipulacyjnych
opłat celnych, spowodowane nieuwagą lub zmęczeniem powoda.

Mimo to przywracanie powoda do pracy jest zdaniem Sądu Okręgowego nie-
celowe. Stawiane mu zarzuty świadczą bowiem o tym, że ,,powód nie sprawdził się
jako celnik, gdyż jest nieodporny na zmęczenie, myli się, wyrządzając tym samym
szkodę stronie pozwanej, a nadto dopuszcza swoim postępowaniem do możliwości
dokonywania oszustw przez przewoźników". W tych okolicznościach Sąd Okręgowy
zasądził na rzecz powoda jedynie odszkodowanie za niezgodne z prawem nie-
zwłoczne rozwiązanie umowy o pracę.

Kasację od powyższego wyroku wniosły obie strony. Powód zarzucił narusze-
nie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 45 § 2 KP, jak też naru-
szenie przepisów postępowania, a mianowicie art. 233 § 1, 328 § 2 i 382 KPC ,,po-
przez przyjęcie domniemań za udowodnione fakty" i na tej podstawie domagał się
uchylenia kwestionowanego orzeczenia oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Re-
jonowego w Białej Podlaskiej i przekazanie sprawy temuż Sądowi do ponownego
rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o należnych powodowi kosztach procesu za
wszystkie instancje. W uzasadnieniu skargi powód podkreśla, ze Sąd Okręgowy
oparł swoje rozstrzygnięcie na domniemaniach, którymi posłużył się pracodawca.
Dotyczy to przede wszystkim twierdzenia, że odprawiane przez skarżącego samo-
chody rzekomo nie wjechały na terytorium Białorusi. Zarzut ,,poprawiania dokumen-
tów SAD", nie został sprawdzony pod kątem powszechnej praktyki stosowanej u poz-
wanego, zaś argument o szkodzie wyrządzonej pracodawcy jest w ogóle bezprzed-
miotowy, gdyż opłata w kwocie 1920 zł została pobrana w późniejszym okresie. W
każdym razie skala ewentualnych uchybień w pracy skarżącego ,,jest po prostu mi-
nimalna", więc już z tego choćby powodu nie można przyjąć zaistnienia sytuacji opi-
sanej w art. 45 § 2 KP. Sprawie niecelowości przywrócenia powoda do pracy poś-
więcił zresztą Sąd Okręgowy tak krótki fragment uzasadnienia wyroku, że narusza to
przepis art. 328 § 2 KPC.

Natomiast pozwany pracodawca, skarżąc wyrok w części zasądzającej odsz-
kodowanie, zarzucił naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewła-
ściwe zastosowanie art. 52 § 1 pkt 1 KP, a także naruszenie art. 233 i art. 316 KPC,
polegające na pominięciu części zebranego w sprawie materiału dowodowego (do-
wodów SAD, pisma Naczelnika Urzędu Celnego w B. i zeznań świadków R.B. i
W.K.), jak również brak analizy wyjaśnień powoda, wnosząc o zmianę wyroku w
kwestionowanym zakresie i oddalenie apelacji powoda, względnie o uchylenie tej
części orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Lublinie do ponow-
nego rozpoznania, a ponadto domagał się zasądzenia kosztów postępowania według
norm przepisanych.

W bardzo obszernym uzasadnieniu swojej skargi pracodawca powołuje się
szczegółowo na konkretne dowody zebrane w sprawie, w tym wyjaśnienia powoda, z
których to dowodów, pominiętych przez Sąd drugiej instancji, jednoznacznie - zda-
niem skarżącego - wynika prawdziwość wszystkich spośród trzech zarzutów posta-
wionych pracownikowi w piśmie rozwiązującym umowę o pracę bez wypowiedzenia z
jego winy, a mianowicie: poświadczenia nieprawdy wywozu towarów, samowolnego i
bezprawnego wpisania w dokumentach SAD innych numerów rejestracyjnych pojaz-
dów niż były odprawione przez Urząd Celny w W., jak też spowodowania niedoboru
(szkody) wskutek niepobrania celnych opłat manipulacyjnych na kwotę 1920 zł. Do-
wody te, potwierdzone dodatkowo protokołem doraźnej kontroli Oddziału Celnego w
K., wskazują w szczególności, że powód bardzo wyraźnie ,,preferował" pojazdy
transportujące obuwie ze składu celnego firmy ,,R.-S". z W., odprawiane z Wewnętrz-
nego Oddziału Celnego w O.

Wobec dwóch samochodów tej firmy, odprawionych w O. w dniu 10 września
1997 r., powód potwierdził wywóz towaru w dniu 6 października 1997 r., a po kilku-
nastu godzinach z datą 7 października 1997 r. uczynił to wobec tych samych pojaz-
dów, prowadzonych przez tych samych kierowców i odprawionych w O. w dniu 2
października 1999 r. Jeżeli zważyć, że czas oczekiwania w kolejce do odprawy wy-
nosił wówczas około 60 godzin, to wynikałoby stąd, iż kierowcy ci ,,jeszcze nie wy-
wieźli towarów odprawionych 10 września 1997 r., a już odprawiali dalsze". W dniu
10 października 1997 r. powód kontroluje natomiast ponownie dwa samochoduy od-
prawione w O. 2 października 1997 r. oraz prowadzone przez jednego i tego samego
kierowcę I.R.K., który tymi samochodami z poprzednim towarem wyjechał dopiero 6
października 1997 r., a co - zdaniem skarżącego pracodawcy - świadczy, iż ,,po
zmianie numerów rejestracyjnych w SAD-ach powód zapomniał to uczynić w listach
CMR". Kolejnym i bezpośrednim dowodem poświadczenia przez powoda nieprawdy
w dokumentach celnych jest pismo Naczelnika Urzędu Celnego w B. zaświadczają-
ce, że wspomniane samochody nie wjechały na terytorium Białorusi.

Skarżący pracodawca podniósł ponadto, że fakty naruszenia prawa przez po-
woda przyznał również Sąd Okręgowy, który ocenił nawet, iż nie powinien on zostać
przywrócony do pracy, a mimo to naruszeniu pracowniczych obowiązków odmówił
kwalifikacji naruszenia ,,ciężkiego". Sąd nie wziął więc pod uwagę skutków tych na-
ruszeń, choć zagrażają one istotnym interesom Skarbu Państwa, w którego imieniu
powód powinien prawidłowo działać. Gdyby powód dopuścił się nieusprawiedliwionej
nieobecności w pracy, to dyscyplinarne rozwiązanie stosunku zostałoby zapewne
potraktowane przez Sąd Okręgowy jako uzasadnione. Tymczasem zaskarżony wy-
rok stawia powoda w wyraźnie korzystniejszej sytuacji, choć jego obecność w pracy
oraz ignorowanie służbowych obowiązków były dla pracodawcy znacznie gorsze w
skutkach niż ewentualna absencja.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja pozwanego pracodawcy jest uzasadniona, gdyż zaskarżony wyrok
narusza przepis art. 52 § 1 pkt 1 KP przez to, iż odmawia jego zastosowania w od-
niesieniu do stanu faktycznego ustalonego w niniejszej sprawie. Co prawda w kwestii
tych ustaleń Sąd Okręgowy nie zajął wyraźnego i w pełni jednoznacznego stanowis-
ka, ale orzeczenie Sądu Pracy zakwestionował tylko na płaszczyźnie kwalifikacji za-
chowania powoda jako ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowni-
czych. Nie podważył natomiast faktycznej podstawy tego rozstrzygnięcia, z czego
należałoby pośrednio wnosić, że ją w zasadzie akceptuje i traktuje jako własne usta-
lenia.

Powyższego założenia nie podważa okoliczność, że w kluczowej dla losów
kasacji sprawie zasadności zarzutu ,,poświadczenia nieprawdy wywozu towarów"
Sąd Okręgowy podkreślił, iż ,,nie został on udowodniony a jedynie uprawdopodob-
niony". W rozwinięciu tego twierdzenia Sąd Okręgowy napisał, iż z faktu jednodnio-
wego odstępstwa pomiędzy odprawami tego samego samochodu, przy równoczes-
nej około sześćdziesięciogodzinnej kolejce samochodów na granicy oraz wobec nie-
odnotowania wjazdu samochodu na terytorium Białorusi został przez stronę pozwaną
,,wywiedziony wniosek, iż powód potwierdził nieprawdę na dokumentach wjazdo-
wych" . Innymi słowy, Sąd drugiej instancji zauważył, że postawiony przez pracodaw-
cę w piśmie o niezwłocznym rozwiązaniu umowy o pracę i wykazywany oraz ,,obro-
niony" przed Sądem Rejonowym zarzut ,,poświadczenia nieprawdy wywozu towarów"
jest w istocie wnioskiem wywiedzionym z określonych faktów, a więc domniemaniem
faktycznym w rozumieniu art. 231 KPC, nawet jeśli do przepisu tego nie ma w moty-
wach wyroku wyraźnego nawiązania.

Zgodnie z powołanym przepisem sąd może za ustalone uznać fakty mające
istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli taki wniosek daje się wyprowa-
dzić z innych ustalonych faktów (domniemanie faktyczne). Przedmiotem twierdzenia i
dowodzenia są przy tym fakty tworzące faktyczną podstawę domniemania, a nie
bezpośrednio ów domniemany fakt, rekonstruowany w oparciu o reguły logiki oraz
zasady doświadczenia. Jeżeli zatem Sąd Okręgowy nie podważył twierdzeń i dowo-
dów strony pozwanej co do faktów, w oparciu o które można wyprowadzić logiczny i
usprawiedliwiony życiowym doświadczeniem wniosek o poświadczeniu przez powo-
da nieprawdy w celnych dokumentach wywozowych, to nie miał podstaw do wyłą-
czenia tego wniosku ze sfery ustaleń faktycznych przejętych z postępowania pierw-
szoinstancyjnego, czy choćby tylko osłabiania doniosłości podobnego ustalenia. Ina-
czej mówiąc, taki zarzut, jako przesłanka do rozwiązania z pracownikiem organów
celnych stosunku pracy bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 KP, może
być stawiany zarówno w sposób bezpośredni (przez przysłowiowe łapanie na gorą-
cym uczynku), jak też pośrednio, czyli w drodze domniemań faktycznych.

Wspomniane wyżej domniemanie ma w materiale dowodowym przedmiotowej
sprawy wystarczająco mocne oparcie. Chodzi tu nie tylko o okoliczności podniesione
w zaskarżonym wyroku (dłuższy czas oczekiwania w kolejce przed granicą niż ods-
tęp czasu pomiędzy poświadczeniem dwóch wywozów towaru, czy też przekroczenie
przez samochód granicy polsko-białoruskiej bez równoczesnego wjazdu na teryto-
rium Białorusi), ale przede wszystkim o ustalony w postępowaniu pierwszoinstancyj-
nym fakt, że wszystkie sporne transporty dotyczyły towarów odprawionych ze składu
celnego ,,preferowanej" przez powoda firmy ,,R.-S." z W. Być może, że wobec znanej
sobie firmy powód żywił szczególne zaufanie i pochodzące od niej transporty kon-
trolował bez zwykłej i koniecznej skądinąd staranności i sumienności pracowniczej.
Sąd pierwszej instancji nie przypisał mu wprawdzie zamiaru poświadczenia niepraw-
dy, ale nie miał też cienia wątpliwości, że zachowanie powoda było rażąco niedbałe.

Tę trafną ocenę Sąd Okręgowy próbuje podważyć argumentem, iż powód ,,nie
miał obowiązku porównywania numerów samochodów i nie można było przewidzieć,
że numery się powtórzą". Tymczasem możliwość powtarzania się numerów rejestra-
cyjnych musi przewidywać każdy rozsądny celnik, a sposoby zapobiegania podob-
nym praktykom lub ich demaskowania należy w tym zawodzie traktować jako reguły
techniki jego wykonywania, których przestrzeganie jest objęte obowiązkiem pracow-
niczej staranności (art. 100 § 1 KP). Sąd Okręgowy jest zresztą wyraźnie niekonse-
kwentny i wbrew cytowanemu stanowisku ,,zarzuca" powodowi, że ,,swoim postępo-
waniem dopuszcza do możliwości dokonania oszustw przez przewoźników", wobec
czego jego przywrócenie do pracy w pozwanym Urzędzie Celnym uznaje ostatecznie
za niecelowe (art. 56 § 2 w związku z art. 45 § 2 KP).

Poświadczenie nieprawdy co do wywozu towarów za granicę, choćby tylko w
następstwie braku wyobrażenia o możliwości dokonywania oszustw celnych przez
przewoźników, jest ewidentnym przejawem rażącego niedbalstwa pracownika orga-
nów administracji celnej. O skali zagrożenia, które z takiego niedbalstwa może wy-
niknąć dla podstawowych interesów pracodawcy nie trzeba nawet wspominać i wys-
tarczy tu odwołać się do obrazowego twierdzenia skarżącego, iż jest to groźba zna-
czenie większa niż spowodowana absencją w pracy. Analizowane tu zachowanie
powoda jest zatem w świetle art. 52 § 1 pkt 1 KPC ,,ciężkim" naruszeniem podstawo-
wych obowiązków pracowniczych zarówno w subiektywnym, jak i obiektywnym
aspekcie owej ciężkości.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy zgodnie z wnioskiem kasacji praco-
dawcy uchylił kwestionowany wyrok w jego punkcie I oraz III i oddalił apelację powo-
da (art. 39315 KPC), przy czym o kosztach postępowania orzeczono po myśli art. 98 i
99 KPC. Kasacja powoda została natomiast oddalona na podstawie art. 39312 KPC,
przy czym motywy tej części rozstrzygnięcia są przeciwieństwem argumentów prze-
mawiających za uwzględnieniem kasacji strony pozwanej. Powtarzanie tych argu-
mentów nie jest więc konieczne.
========================================