Wyrok z dnia 10 listopada 1999 r.
I PKN 351/99

1. Z art. 477 KPC wynika obowiązek wezwania z urzędu do udziału w
sprawie strony pozwanej, jeżeli sądowi wiadomo, że jest ona legitymowana w
sprawie, a pracownik się temu nie sprzeciwia.
2. W pojęciu art. 378 § 2 KPC (w brzmieniu sprzed 1 lipca 2000 r.) bez-
podstawne nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi zarówno wtedy, gdy sąd
pracy - będąc w błędzie - uważa, że strona postępowania nie jest legitymowana
(a innej osoby nie ustalono), jak i wtedy, gdy oddala on powództwo przeciwko
stronie nie będącej stroną legitymowaną biernie, a jednocześnie wbrew swo-
jemu obowiązkowi (art. 477 KPC) nie wzywa z urzędu do udziału w sprawie
strony mającej taką legitymację.


Przewodniczący: SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski,
Walerian Sanetra (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 listopada 1999 r. sprawy z po-
wództwa Ireneusza J. przeciwko Burmistrzowi Miasta K. o ustalenie i odszkodowa-
nie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Lublinie z dnia 12 marca 1999 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowe-
go-Sądu Pracy w Lublinie z dnia 13 listopada 1998 r. [...] i przekazał sprawę temu
Sądowi do ponownego rozpoznania, pozostawiając mu rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Powód Ireneusz J. wniósł kasację od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 12 marca 1999 r. [...], którym Sąd ten
oddalił jego apelację od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Lublinie z dnia 13
listopada 1998 r. [...].

Sąd pierwszej instancji oddalił jego powództwo skierowane przeciwko pozwa-
nemu Burmistrzowi Miasta K. w K. o ustalenie, że stosunek pracy powoda na stano-
wisku Dyrektora Zakładu Gospodarki Mieszkaniowej w K. nawiązał się na podstawie
mianowania oraz o zasądzenie od pozwanego Burmistrza Miasta K. odszkodowania
(w kwocie 6.000 zł). Z ustaleń tego Sądu wynika, że powód mocą uchwały [...] Za-
rządu Miasta K. został powołany na stanowisko dyrektora Zakładu Gospodarki
Mieszkaniowej w K. z dniem 1 stycznia 1997 r. Na podstawie uchwały [...] Zarząd
Miasta K. odwołał powoda z dniem 25 czerwca 1998 r. z zajmowanego stanowiska,
wypowiadając mu jednocześnie stosunek pracy. Ze statutu Zakładu Gospodarki
Mieszkaniowej wynika, że nadzór i ocenę działalności Zakładu sprawuje Zarząd Mia-
sta K., a Burmistrz jest zwierzchnikiem służbowym dyrektora ZGM, którego powołuje
i odwołuje Zarząd Miasta. Zgodnie z brzmieniem pkt II ust. 4 regulaminu organiza-
cyjnego Zakład Gospodarki Mieszkaniowej jest jednostką organizacyjną Miasta K. i
stanowi część majątku miasta wyodrębnioną funkcjonalnie w formie zakładu budże-
towego. Mając za podstawę powyższe ustalenia Sąd Pracy oddalił powództwo z po-
wodu braku legitymacji biernej w procesie wskazanego w charakterze pozwanego
Burmistrza Miasta K. Powód w trakcie procesu zdecydowanie wskazywał Burmistrza
jako osobę właściwą do występowania w roli pozwanego. ,,Zakładem pracy w rozu-
mieniu art. 3 KP jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości
prawnej; zakładem pracy, a więc pozwanym w sprawie niniejszej może być Zakład
Gospodarki Mieszkaniowej nie zaś Burmistrz Miasta K.". Przy czym ,,z faktu, że kie-
rownik Urzędu wykonuje uprawnienia zwierzchnika służbowego w stosunku do pra-
cowników Urzędu oraz kierowników Gminnych Jednostek Organizacyjnych nie wyni-
ka, iż ma być legitymowanym w sprawie w charakterze pozwanego".

Rozpoznając apelację powoda Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych stwier-
dził, że zawarty w niej zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego jest bez-
przedmiotowy albowiem Sąd Pracy rozstrzygając sprawę nie stosował tych przepi-
sów, a rozstrzygnięcie oparł na ustaleniu, że pozwany Burmistrz Miasta K. nie posia-
da legitymacji procesowej. Sąd pierwszej instancji nie wypowiadał się więc co do za-
sadności roszczeń powoda, a wydany wyrok oparł na innych podstawach. W tym
stanie rzeczy w ocenie Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wniosek zawarty w
apelacji o zmianę wyroku i zasądzenie dochodzonej należności nie może być
uwzględniony przez ten Sąd z braku rozstrzygnięcia w spornym zakresie przez Sąd
Pracy. Zmiana tego wyroku nie może też nastąpić z tego względu, że jednostka (za-
kład pracy), która winna występować w roli pozwanego nie występowała w tym cha-
rakterze w rozpoznaniu sprawy przez Sąd pierwszej instancji. Sąd drugiej instancji
zwrócił uwagę, że istnieje kwestia rozważenia naruszenia art. 477 KPC, w myśl któ-
rego w postępowaniu wszczętym z powództwa pracownika wezwania do udziału w
sprawie, o którym mowa w art. 194 § 1 i 3 KPC, sąd może dokonać również z
urzędu. ,,Nie wdając się w polemikę, czy Sąd ,,może" czy też ,,musi" wezwać do
udziału w sprawie właściwego pozwanego należy zauważyć, że przepis ten odnosi
się do Sądu pierwszej instancji, a skoro Sąd ten nie dokonał wezwania o którym
mowa, nie może tego uczynić Sąd drugiej instancji i rozpoznać sprawę merytorycznie
z udziałem nowego pozwanego, gdyż zniweczyłoby to zasadę instancyjności postę-
powania i pozbawiłoby strony możliwości kontroli instancyjnej rozstrzygnięcia Sądu
Okręgowego". ,,Z tych samych względów nie wchodzi w grę uwzględnienie wniosku
co do uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, tym bar-
dziej, że jak wcześniej podkreślono zakład pracy nie brał udziału w postępowaniu
przed Sądem pierwszej instancji. Sąd Okręgowy w pełni podziela ustalenie Sądu
Rejonowego i wyraża pogląd, że Burmistrz Miasta K., w żadnym przypadku nie jest
dla powoda zakładem pracy w rozumieniu art. 3 KP".

W kasacji postawiony został zarzut naruszenia art. 76 KP, art. 1 i 2 ust. 2
ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 21, poz.
124 ze zm.), art. 8 i 25 ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej
(Dz.U. Nr 9, poz. 43 ze zm.). Ponadto jej zarzuty dotyczą naruszenia art. 378 § 1 i 2
KPC, art. 477 KPC oraz art. 4771 § 11 KPC.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Zarzut skargi kasacyjnej, że w zaskarżonym wyroku doszło do naruszenia art.
477 KPC oraz art. 378 § 2 KPC jest zasadny i dlatego została ona uwzględniona.
Sąd drugiej instancji przyjął, że dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy bez zna-
czenia jest to, jak się interpretuje art. 477 K PC. Jest to stanowisko błędne. Zdaniem
Sądu Najwyższego w niniejszym składzie, trafny jest pogląd, że użytego w art. 477
KPC (w postępowaniu wszczętym z powództwa pracownika wezwania do udziału w
sprawie, o którym mowa w art. 194 § 1 i 3, sąd może dokonać również z urzędu)
określania, że sąd ,,może" wezwać z urzędu, nie należy rozumieć w ten sposób, że
wezwanie zależy od swobodnego uznania sądu. Ilekroć sąd na podstawie przepro-
wadzonych dowodów dojdzie do przekonania, że zachodzą przesłanki określone w
art. 194 § 1 i 3 KPC, tylekroć ,,musi", a nie tylko ,,może", dokonać wezwania z urzędu
(por. T.Ereciński, J.Gudowski, M.Jędrzejewska: Komentarz do kodeksu postępowa-
nia cywilnego. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze. Tom 1, Warszawa
1999, s. 843). W rozpoznawanej sprawie oba Sądy stwierdziły, że Burmistrz Miasta
K. nie ma biernej legitymacji w sprawie oraz, że pozwanym w sprawie może być Za-
rząd Gospodarki Mieszkaniowej. Tym samym oznacza to, że okazało się - czego
wymaga art. 194 § 1 KPC - iż powództwo nie zostało wniesione przeciwko osobie,
która powinna być w sprawie stroną pozwaną. Obowiązek wezwania z urzędu do
udziału w sprawie dotyczy przypadku, w którym wiadomo sądowi, kto jest legitymo-
wany w sporze (w rozpoznawanym przypadku - w charakterze pozwanego). O jego
istnieniu można i należy przy tym mówić pod warunkiem, że pracownik wyraźnie się
nie przeciwstawia wezwaniu właściwego podmiotu do udziału w sporze w charakte-
rze strony. W rozpoznawanej sprawie oba wskazane warunki zostały spełnione, gdyż
Sąd Pracy wiedział kto jest legitymowany biernie w sprawie, a przy tym powód nie
przeciwstawiał się wezwaniu do udziału w niej Zakładu Gospodarki Mieszkaniowej,
pozostając jedynie w przekonaniu, iż swoje powództwo skierował przeciwko właści-
wemu podmiotowi (organowi), tj. Burmistrzowi Miasta K. Świadczy o tym to, iż w
apelacji zarzucił on, że Sąd Pracy - mimo takiego obowiązku - nie wezwał z urzędu
do udziału w sprawie właściwej strony. Za pozbawione trafności uznać jednocześnie
należy te wywody uzasadnienia zaskarżonego kasacją wyroku, w których Sąd Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych stara się wykazać, że wezwanie z urzędu do wzięcia
udziału w sprawie Zakładu Gospodarki Komunalnej oznaczałoby pozbawienie stron
możliwości kontroli instancyjnej jego rozstrzygnięcia. Sąd ten bowiem na podstawie
art. 378 § 2 KPC powinien uchylić z urzędu zaskarżony apelacją wyrok, gdyż Sąd
pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy. Zgodnie z tym przepisem sąd drugiej
instancji z urzędu uchyli wyrok w całości lub w części, jeżeli postępowanie przed są-
dem pierwszej instancji jest dotknięte nieważnością albo jeżeli sąd ten nie rozpoznał
istoty sprawy. Oczywiście konieczność uchylenia z urzędu wyroku, z którego wynika,
że sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy, dotyczy tylko przypadków gdy
nastąpiło to bezpodstawnie. Do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi między in-
nymi w przypadku, w którym sąd nie zajmuje się merytorycznym rozpoznaniem zgło-
szonych żądań uznając, że powództwo skierowane zostało pod niewłaściwym adre-
sem i oddalając je z tej przyczyny, jak miało to miejsce w niniejszej sprawie. Do nie-
rozpoznania istoty roszczenia będącego podstawą powództwa dochodzi, gdy sąd
oddalił powództwo na tej podstawie, że stwierdzi istnienie przesłanki unicestwiającej
roszczenie (np. z uwagi na brak legitymacji procesowej czy przedawnienie roszcze-
nia) i nie rozpozna merytorycznie podstaw powództwa (por. T.Ereciński, J.Gudowski,
M.Jędrzejewska: Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego. Część pierwsza.
Postępowanie rozpoznawcze. Tom 1, Warszawa 1999, s. 621). Uchylenie wyroku z
powodu nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji nie prowadzi
oczywiście do pozbawienia stron kontroli instancyjnej. Ponieważ Sąd Pracy nie wez-
wał do udziału w sprawie strony właściwie legitymowanej, naruszając w ten sposób
art. 477 KPC i w konsekwencji tego nie rozpoznając istoty sprawy, pomimo tego, iż
nie miał do tego podstaw (bo powinien wezwać do udziału w sprawie Zakład Gospo-
darki Mieszkaniowej i sprawę merytorycznie rozpatrzyć), Sąd drugiej instancji nie
tylko mógł wyciągnąć wnioski z określonego rozumienia art. 477 KPC, ale co więcej
- na podstawie art. 378 § 2 KPC - z urzędu miał obowiązek uchylenia zaskarżonego
wyroku z uwagi na nierozpoznanie istoty sprawy przez Sąd Pracy mimo ciążącego
na nim obowiązku. O bezpodstawnym nierozpoznaniu istoty sprawy w pojęciu art.
378 § 2 KPC należy więc mówić nie tylko wtedy, gdy sąd - będąc w błędzie - uważa,
że strona postępowania nie jest legitymowana (a innej strony nie ustalono), ale także
wtedy, gdy oddala on powództwo przeciwko stronie nie będącej stroną legitymowaną
biernie, a jednocześnie wbrew swojemu obowiązkowi (art. 477 KPC) nie wzywa z
urzędu do udziału w sprawie strony mającej taką legitymację.

Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację powoda uznając, iż
oddalenie powództwa z powodu braku legitymacji procesowej Burmistrza Miasta K.
nie może być podważone w postępowaniu drugoinstancyjnym. W następstwie tego
nie zajmował się zarzutami apelacji dotyczącymi innych kwestii niż problem legityma-
cji biernej w rozpoznawanej sprawie. W konsekwencji tego też - uznając zasadność
zarzutu naruszenia art. 477 KPC i art. 378 § 2 KPC - Sąd Najwyższy nie rozważał
trafności podniesionych w kasacji zastrzeżeń o charakterze merytorycznym i nie
ustosunkowywał się do kwestii, czy zasadne są jej zarzuty odwołujące się do naru-
szenia przepisów prawa materialnego.

Mając na uwadze powyższe racje Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39313 § 1
KPC, orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================