Wyrok z dnia 29 marca 2001 r.
I PKN 333/00

Interes prawny pracownika w ustaleniu istnienia stosunku pracy (art. 189
KPC) z reguły nie wyczerpuje się w możliwości dochodzenia świadczeń należ-
nych z tego stosunku prawnego.


Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz, Barbara Wagner (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 29 marca 2001 r. sprawy z powództwa
Tomasza K. przeciwko Jerzemu K. i Jerzemu W. o ustalenie istnienia stosunku pracy
i odszkodowanie, na skutek kasacji pozwanych od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy z dnia 27 stycznia 2000 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy wyrokiem z
dnia 27 stycznia 2000 r. [...] oddalił apelację Jerzego K. i Jerzego W. od wyroku czę-
ściowego Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Wałbrzychu z dnia 13 maja 1999 r. [...],
ustalającego, że Tomasza K. oraz pozwanych Jerzego K. i Jerzego W., prowadzą-
cych działalność gospodarczą pod firmą Usługi Motoryzacyjne ,,I." s.c. w W., łączyła
w okresie od 1 listopada 1997 r. do 21 stycznia 1999 r. umowa o pracę w pełnym
wymiarze czasu pracy za wynagrodzeniem najniższym przewidzianym prawem i że
umowa ta uległa rozwiązaniu na skutek jej wypowiedzenia przez pracodawcę, a
także zasądzającego od pozwanych solidarnie kwotę 528 zł tytułem odszkodowania
za wadliwe wypowiedzenie umowy o pracę.
Sąd ustalił, że w legitymacji ubezpieczeniowej powoda, w rubryce zatrudnie-
nie, znajduje się pieczątka Spółki z podpisem Jerzego W. z dnia 1 listopada 1997 r.
Fakt wykonywania pracy przez Tomasza K. potwierdzili świadkowie. Umowa o pracę
została rozwiązana z powodem bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów. Poz-
wani byli zainteresowani w zatrudnianiu powoda ,,na czarno" w celu uniknięcia opła-
cania składek na ubezpieczenie społeczne. Taka praktyka była stosowana także wo-
bec innych pracowników. W ocenie Sądu, materiał dowodowy został zebrany staran-
nie, wszechstronnie rozważony, a logicznie wyprowadzone wnioski są wewnętrznie
spójne. Dokonana przez Sąd pierwszej instancji ocena dowodów, a zwłaszcza ze-
znań świadków, mieści się w granicach swobody wyznaczonej w art. 233 KPC. Sąd
ten błędnie wprawdzie powołał art. 45 § 1 KP jako podstawę zasądzenia od pozwa-
nych na rzecz powoda odszkodowania, gdyż stanowi ją art. 56 w związku z art. 58
KP, jednak pomyłka ta dla wyniku sprawy nie miała żadnego znaczenia.
Pozwani zaskarżyli ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawy narusze-
nie przepisów postępowania, a to art. 189 KPC przez jego zastosowanie, ,,mimo, że
powód nie miał interesu prawnego w rozumieniu tego przepisu, w dochodzeniu rosz-
czenia o ustalenie, bowiem w rzeczywistości domagał się zasądzenia świadczeń pie-
niężnych, precyzując roszczenie na rozprawie do protokołu w dniu 1 marca 99 r."
oraz art. 328 § 2 KPC przez niewskazanie ,,z jakich powodów Sąd II instancji dał
wiarę świadkom, na których zeznaniach oparł swoje rozstrzygnięcie, K., C., S., G. i
L., a z jakiego powodu odmówił wiarygodności zeznaniom świadków P. i Sz., mimo iż
ci byli pracownikami firmy", wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprze-
dzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy temu ostatniemu
Sądowi do ponownego rozpoznania ,,z zaliczeniem kosztów postępowania kasacyj-
nego". Pełnomocnik skarżących wywodził, że po stronie powoda nie zachodził inte-
res prawny w rozumieniu art. 189 KPC. Przy sformułowanych przez niego roszcze-
niach - o ustalenie stosunku pracy i świadczenia z niego wynikające - ,,Sąd nie może
ustalać istnienia stosunku pracy łączącego strony, a powinien wyłącznie dokonać
tych ustaleń (dotyczących istnienia stosunku pracy) przy ustaleniach zgłoszonych w
pozwie świadczeń pieniężnych". Stan niepewności co do istnienia stosunku pracy
powinien być usunięty w drodze powództwa o świadczenie, ,,o co praktycznie powód
wystąpił". Nadto, odmawiając wiarygodności zeznaniom pracowników firmy bez
podania przyczyn Sąd naruszył art. 328 § 2 KPC, a ,,takie uzasadnienie miało oczy-
wisty wpływ na treść rozstrzygnięcia".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Według art. 189 KPC powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia sto-
sunku prawnego, gdy ma w tym interes prawny. Z powołanego przepisu nie wynika
żadne ograniczenie w wytaczaniu powództwa o ustalenie stosunku prawnego, poza
interesem prawnym powoda w żądaniu tego rodzaju. Nie ma interesu prawnego w
ustaleniu stosunku prawnego ten kto może skorzystać równocześnie z innej istnieją-
cej formy ochrony swych praw. Jakkolwiek przyjmuje się niemal powszechnie, że
możliwość dochodzenia przez powoda świadczeń z określonego stosunku prawnego
wyklucza istnienie interesu prawnego w ustaleniu tego stosunku, to poglądowi temu
należy przypisać znaczenie zasady, od której istnieją wyjątki. W szczególności
decydujące w tym zakresie powinny być właściwości stosunku prawnego. Swoistość
stosunku pracy polega na tym, że jego byt stanowi przesłankę powstania innych sto-
sunków prawnych (i to ex lege, jak np. stosunku ubezpieczenia społecznego).
Świadczenia wynikające ze stosunku pracy nie obejmują ogółu świadczeń przysłu-
gujących pracownikowi z tytułu zatrudnienia (np. należnych ze stosunków prawnych
związanych ze stosunkiem pracy). Interes prawny pracownika w ustaleniu istnienia
stosunku pracy nie wyczerpuje się przeto w żądaniu świadczeń należnych z tego
stosunku prawnego. Ustalenie istnienia stosunku pracy warunkuje prawo do niektó-
rych bieżących i przyszłych świadczeń z ubezpieczeń społecznych, a także rzutuje,
poprzez konstrukcję stażu ubezpieczenia, na ich wysokość. Może mieć znaczenie
dla uzależnionych od okresu zatrudnienia przyszłych świadczeń - prawa do nich lub
ich wymiaru - z kolejnych stosunków pracy (np. dodatku stażowego czy nagrody ju-
bileuszowej). Art. 189 KPC nie ma przy tym charakteru wyłącznie prewencyjnego.
Wbrew zatem odmiennemu twierdzeniu pełnomocnika skarżących Tomasz K. miał
interes prawny w ustaleniu, że łączył go z pozwanymi stosunek pracy.
Nie jest usprawiedliwiony także zarzut naruszenia przez Sąd art. 328 § 2 KPC.
Sąd w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wyjaśnił przyczyny odmowy dania wiary
zeznaniom świadków S. (a nie Sz., bo zeznaniom tego świadka dał wiarę) i P. Odno-
sząc się do podobnej treści zarzutu podniesionego w apelacji, choć w kontekście art.
378 § 2 KPC, Sąd szeroko przedstawił motywy, którymi się kierował podzielając
ocenę materiału dowodowego dokonaną przez Sąd pierwszej instancji, w tym także
zeznań świadków [...]. Z art. 328 § 2 KPC nie wynika obowiązek sądu odniesienia się
w uzasadnieniu orzeczenia do każdego twierdzenia stron i świadków.
Uzasadnienie zaskarżonego wyroku odpowiada wymaganiom określonym w
art. 328 § 2 KPC. Gdyby jednak nawet dopatrzyć się w nim uchybień, to usprawiedli-
wioną podstawę kasacji stanowi takie tylko naruszenie przepisów postępowania,
które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3931 pkt 2 KPC). Pełnomocnik
skarżących nie wyjaśnił czy i jaki wpływ na wynik sprawy mogło mieć sporządzone
po rozstrzygnięciu sprawy jego uzasadnienie, konstatując jedynie, że ,,miało oczywi-
sty wpływ na treść rozstrzygnięcia". Takie stwierdzenie nie spełnia warunku uzasad-
nienia podstawy kasacyjnej, o którym traktuje art. 3933 KPC.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312 KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================