Wyrok z dnia 29 marca 2001 r.
I PKN 323/00

Przepis art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczy-
ciela (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.) dotyczy wszystkich
pracowników pedagogicznych zatrudnionych w placówkach publicznych obję-
tych systemem oświaty. Przez użyty w tym przepisie termin organizacja nau-
czania należy rozumieć także organizację wychowania, opieki oraz resocjaliza-
cji.


Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz, Barbara Wagner (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 29 marca 2001 r. sprawy z powództwa
Jarosława P. przeciwko Zakładowi Poprawczemu i Schronisku dla Nieletnich w B. o
odszkodowanie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 29 lutego 2000 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 29 lutego 2000 r. [...] oddalił apelację Jarosława P. od wyroku Sądu Re-
jonowego-Sądu Pracy w Białymstoku z dnia 14 października 1999 r. [...], oddalające-
go powództwo apelującego o zasądzenie na jego rzecz od Zakładu Poprawczego i
Schroniska dla Nieletnich w B. odszkodowania z tytułu nieprawidłowego rozwiązania
umowy o pracę.
Sąd ustalił, że powód był zatrudniony u strony pozwanej na stanowisku wy-
chowawcy w pełnym wymiarze czasu pracy na podstawie trzech kolejnych umów o
pracę zawartych na okresy od 1 października 1995 r. do 31 sierpnia 1996 r., od 1
września 1996 r. do 31 sierpnia 1997 r. oraz od 1 września 1997 r. do 31 sierpnia
1999 r. Wszystkie umowy zawierały klauzulę dopuszczalności ich rozwiązania przez
każdą ze stron z zachowaniem dwutygodniowego okresu wypowiedzenia. W dniu 21
października 1998 r. strona pozwana wypowiedziała Jarosławowi P. umowę o pracę.
Powodowi przyznano zasiłek na zagospodarowanie przewidziany w art. 61 ustawy
Karta Nauczyciela z dnia 26 stycznia 1982 r.
W ocenie Sądu, zatrudniając powoda na podstawie umów o pracę na czas
określony pozwana placówka nie naruszyła art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela. Pierw-
sza umowa została zawarta pod rządami Karty sprzed jej nowelizacji ustawą z dnia
14 czerwca 1996 r. Zatrudnienie nauczyciela na czas określony mogło nastąpić, gdy
taka potrzeba wynikała z organizacji nauczania lub w razie zastępstwa nieobecnego
nauczyciela. Zakład Poprawczy zdecydował się zatrudnić w roku 1995 dodatkowo
dwóch wychowawców w związku z koniecznością zapewnienia prawidłowej organi-
zacji pracy w internacie. W przypadku dalszych dwóch umów o pracę przeszkodę w
zatrudnieniu powoda na czas nie określony stanowił brak przewidzianych kwalifikacji
do wykonywania pracy wychowawcy. Sąd wyraził pogląd o niedopuszczalności za-
warcia, w świetle art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela po nowelizacji, umowy o pracę na
czas nie określony z nauczycielem lub wychowawcą nie posiadającym odpowiednich
kwalifikacji. Nadto, w Zakładzie Poprawczym i Schronisku dla Nieletnich w B. był
prowadzony eksperymentalny program zapewnienia opieki i nauki wychowankom
uzależnionym i zarażonym wirusem HIV. Przy braku wiedzy o zagrożeniach wynika-
jących z kontaktów z chorymi na AIDS, o sposobie postępowania z nimi i metodach
resocjalizacji oraz leczenia nie można było przewidzieć niezbędnej ilości wychowaw-
ców, którzy mieliby ten proces realizować. Świadczą o tym przewidziane w arku-
szach organizacyjnych vacaty na stanowiskach wychowawców. Użyte w Karcie Nau-
czyciela określenie ,,organizacja nauczania" należy odnosić także do ,,organizacji wy-
chowania". Wychowanie realizowane jest w postaci zapewnienia wychowankom
internatu całodobowej opieki oraz w postaci właściwego programu resocjalizacyjno -
wychowawczego. Zdaniem Sądu, z faktu przyznania powodowi zasiłku na zagospo-
darowanie nie można wnosić ani o podstawie zatrudnienia, ani o rodzaju umowy o
pracę. Art. 61 Karty Nauczyciela zawiera uregulowanie samodzielne, dotyczące
świadczenia pieniężnego, które ,,nie mogło rodzić żadnych skutków w zakresie łą-
czącego strony stosunku prawnego".
Jarosław P. zaskarżył ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawę naru-
szenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art.
10 ust. 4 Karty Nauczyciela sprzed nowelizacji ,,poprzez przyjęcie, że pojęcie 'organi-
zacja nauczania', występujące w przesłance naruszonego artykułu, może mieć zna-
czenie wieloznaczne i mimo, że jednoznaczne pojęcie 'organizacja nauczania' w in-
ternacie nie występuje, to musi być odniesione do pojęcia 'organizacja wychowania'
występującego w internacie tylko dlatego, że powód tam pracował jako wychowaw-
ca", oraz tego samego przepisu po zmianie przez przyjęcie, że stosunek pracy z nau-
czycielem nie posiadającym wymaganych kwalifikacji nie może być nawiązany na
czas nie określony, a także art. 61 ust. 2 Karty Nauczyciela do czasu jego zmiany
,,poprzez stwierdzenie, że zasiłek na zagospodarowanie dla nauczycieli którzy swą
pierwszą pracę podejmują w szkole jest całkowicie niezależny od rodzaju umowy",
wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie odszkodowania w wysokości
5.080 zł z ustawowymi odsetkami od dnia zwolnienia go z pracy, tj. od 7 listopada
1998 r. Pełnomocnik skarżącego wywodził, że ,,Karta Nauczyciela jako ustawa w
swym artykule 3 nie daje przyzwolenia na odniesienie pojęcia 'organizacja naucza-
nia' do pojęcia 'organizacja wychowania', które nie w mniejszej skali jak w internacie
występuje i w szkole obok pojęcia 'organizacja nauczania'. Nikt tych pojęć nie utoż-
samia, ani literatura ani prawo". Znaczy to, że zatrudnienie wychowawcy w internacie
może nastąpić na czas określony tylko w przypadku koniecznego zastępstwa. Inter-
nat w zakładzie poprawczym jest, w przeciwieństwie do szkoły funkcjonującej w za-
kładzie, placówką wychowawczo - resocjalizacyjną, w której ,,organizacja nauczania"
nie występuje. Skoro tak, to umowa zawarta z powodem w dniu 1 października 1995
r. powinna być traktowana jako umowa na czas nie określony. Przyjęcie, że umowa o
pracę z nauczycielem nie posiadającym wymaganych kwalifikacji nie może być za-
warta na czas nie określony z Karty Nauczyciela nie wynika. Nadto, Sąd błędnie od-
czytał ,,intencje wynikające" z art. 61 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Udzielenie
zasiłku na zagospodarowanie było formą pomocy dla nauczyciela, aby ,,przynajmniej
mógł przepracować 3 - letni okres nie chcąc zwracać tego zasiłku. Tym samym Karta
Nauczyciela jako ustawa zobowiązywała do pracy trzyletniej nauczyciela otrzymują-
cego zasiłek jeżeli nie chce go zwracać". Wypłata zasiłku ,,z góry wymagała zawarcia
umowy z powodem na czas nieokreślony".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela
(jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.) w brzmieniu sprzed noweli-
zacji ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz.U.
Nr 87, poz. 396), ,, Zatrudnienie nauczyciela na czas określony może nastąpić jedy-
nie wtedy, gdy taka potrzeba wynika z organizacji nauczania lub gdy chodzi o za-
stępstwo nieobecnego nauczyciela". Stosownie do tego przepisu w brzmieniu obo-
wiązującym od 7 sierpnia 1996 r., tj. od dnia wejścia ustawy nowelizacyjnej w życie,
,,Z nauczycielem posiadającym wymagane kwalifikacje i rozpoczynającym pracę w
szkole stosunek pracy nawiązany jest na podstawie umowy o pracę na czas nie
określony. Nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem na czas określony może na-
stąpić wyłącznie w wypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania
lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela". Z zacytowanych wersji art. 10 ust. 4 Karty
wynika, że pomimo zmiany redakcyjnej tego przepisu, merytoryczna regulacja do-
puszczalności zawierania z nauczycielami umów o pracę na czas określony pozo-
stała taka sama. Szkoła może zatrudnić nauczyciela na czas określony, niezależnie
od tego czy posiada on wymagane kwalifikacje zawodowe, czy ich nie posiada, jak
również od tego czy rozpoczyna pracę w szkole, czy kontynuuje zatrudnienie, tylko
wówczas, gdy uzasadnia to potrzeba wynikająca albo z organizacji nauczania albo z
zastępstwa nieobecnego nauczyciela.
Wywód kasacji zmierzający do wykazania, że użyty w art. 10 ust. 4 ustawy z
dnia 26 stycznia 1982 r. termin ,,organizacja nauczania" należy odnosić tylko do pla-
cówek oświatowych, które realizują nauczanie nie jest trafny. Zgodnie z art. 3 pkt 1
Karty Nauczyciela, ilekroć w ustawie jest mowa o ,,nauczycielu bez bliższego okre-
ślenia" należy pod pojęciem tym rozumieć nauczycieli, wychowawców i innych pra-
cowników pedagogicznych zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i placówkach
wymienionych w art. 1 ust. 1, zaś przez szkołę ,,bez bliższego określenia" - przed-
szkola, szkoły i inne placówki wymienione w art. 1 ust. 1 (art. 3 pkt 2). Wśród tych
,,innych" placówek znajdują się zakłady poprawcze i schroniska dla nieletnich (art. 1
ust. 1 pkt 4). Nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zakładów
poprawczych i schronisk dla nieletnich podlegają zatem Karcie Nauczyciela w zakre-
sie regulacji stosunku pracy. Zarówno przepisy Karty, jak zwłaszcza przepisy ustawy
z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 67,
poz. 329 ze zm.), wielokrotnie odnoszą unormowania w nich zawarte tylko do okre-
ślonych placówek objętych systemem oświaty nie będących szkołami lub tylko do
szkół, a także tylko do nauczycieli lub wychowawców albo innych pracowników pe-
dagogicznych (np. art. 42 Karty Nauczyciela regulujący tygodniowy obowiązkowy
wymiar zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych). Należy wobec tego
przyjąć, że użyte w art. 10 ust. 4 określenia ,,nauczyciel" i ,,szkoła" powinny być ro-
zumiane w sposób przewidziany odpowiednio w art. 3 pkt 1 i 2. Przepis ten dotyczy
więc także wychowawców w internacie zakładu poprawczego i schroniska dla nielet-
nich.
Działalność oświatowa obejmuje kształcenie, wychowanie i opiekę (tytuł roz-
działu 5 ustawy o systemie oświaty). W zależności od rodzaju placówki mogą być
prowadzone wszystkie te formy działalności oświatowej równocześnie lub tylko nie-
które z nich. Jeżeli placówka oświatowa nie prowadzi działalności dydaktycznej (np.
przedszkole, poradnia specjalistyczna, placówka opiekuńczo - wychowawcza) orga-
nizowanie nauczania jest bezprzedmiotowe. Pojęciem ogólnym, obejmującym orga-
nizację wszystkich form działalności oświatowej jest określenie ,,organizacja roku
szkolnego". W odniesieniu do szkół, zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich
należy ona do kompetencji ministra właściwego do spraw sprawiedliwości, który w
porozumieniu z ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania, ustala ją roz-
porządzeniem, z uwzględnieniem ,,w szczególności specyfiki organizacji pracy wy-
chowawczej i resocjalizacyjnej w tych zakładach i schroniskach oraz zapewnienia
wykonywania orzeczeń sądowych" (art. 22 ust. 3 ustawy o systemie oświaty). Zgo-
dzić się zatem należy ze stanowiskiem skarżącego, że organizacja nauczania, orga-
nizacja wychowania, organizacja opieki, a także organizacja resocjalizacji nie są or-
ganizacją tożsamych rodzajowo procesów oświatowych. Mają jednak podobny cel.
Ich funkcją jest prawidłowa, planowa, przemyślana, dostosowana do potrzeb i możli-
wości (szkoły i uczniów rozumianych szeroko, tj. ,,bez bliższego określenia") realiza-
cja w roku szkolnym poszczególnych sfer działalności oświatowej. Trudno też sądzić,
że w zakresie stabilizacji zatrudnienia ustawodawca zamierzał ukształtować sytuację
nauczycieli - pracowników pedagogicznych realizujących wszystkie formy działal-
ności oświatowej mniej korzystnie niż pozostałych pracowników pedagogicznych, w
tym wychowawców w internatach. A taki musiałby być skutek sugerowanej przez
skarżącego wykładni art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela.
Z podanych względów należy przyjąć, że przez użyty w art. 10 ust. 4 zdaniu
drugim ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela termin ,,organizacja nau-
czania" trzeba rozumieć także organizację wychowania, organizację resocjalizacji
oraz organizację opieki.
Jarosław P. nie spełniał warunków do mianowania określonych w art. 10 ust. 2
pkt 5 i 7 Karty, albowiem nie posiadał kwalifikacji wymaganych do zajmowania sta-
nowiska wychowawcy w internacie zakładu poprawczego i schroniska dla nieletnich
oraz nie wykonywał uprzednio pracy wychowawcy nieprzerwanie przez okres dwóch
lat. Stosunek pracy mógł być z nim nawiązany tylko na podstawie umowy o pracę.
Nie został on zatrudniony na czas zastępstwa nieobecnego wychowawcy, co jest
bezsporne. Czy uzasadniała zawarcie z nim umowy o pracę na czas określony orga-
nizacja pracy resocjalizacyjno - wychowawczej i opiekuńczej ? Sąd ustalił, a skarżą-
cy nie zakwestionował tego ustalenia, że Zakład Poprawczy i Schronisko dla Nielet-
nich w B. był jedyną placówką w Polsce przyjmującą wychowanków uzależnionych
oraz zarażonych wirusem HIV. Trudna do przewidzenia ilość wychowanków oraz
niepełna wiedza na temat zagrożeń i niebezpieczeństw związanych z pracą z chorą
młodzieżą, zmienna ilość grup wychowanków i zmieniająca się liczba wychowawców
wymagały zmiennej organizacji wychowania. Dlatego strona pozwana zatrudniając
powoda na podstawie odnawianych umów o pracę na czas określony nie uchybiła
art. 10 ust. 4 ustawy Karta Nauczyciela. Sąd Najwyższy ocenę tę podziela.
Pomieszczone w motywach zaskarżonego wyroku zdanie, że przeszkodę w
zatrudnieniu powoda na czas nie określony stanowił brak wymaganych kwalifikacji
zawodowych należy traktować jako pewien skrót myślowy, o czym świadczy treść
pozostałych fragmentów uzasadnienia. Sąd nie ograniczył argumentacji na rzecz
przyjętego stanowiska, że nawiązanie stosunku pracy z powodem na czas określony
było uzasadnione, do tego tylko stwierdzenia, lecz rozważał także potrzeby organiza-
cyjne pozwanego Zakładu. Funkcją regulacji zawartej w zdaniu pierwszym ustępu 4
artykułu 10 Karty Nauczyciela jest gwarancja otwarcia nauczycielowi posiadającemu
przepisane kwalifikacje i rozpoczynającemu pracę w zawodzie drogi do awansu służ-
bowego i mianowania w przyszłości, a to w związku z treścią art. 10 ust. 2 pkt 7.
Dlatego nauczyciel posiadający wymagane kwalifikacje zawodowe i podejmujący
pracę po raz pierwszy jest -, a więc musi być - zatrudniany bezterminowo. Powód nie
miał kwalifikacji zawodowych do wykonywania pracy wychowawcy w internacie,
przeto strona pozwana nie miała obowiązku zatrudniania go na czas nie określony.
Tym bardziej, że przepis w wersji wprowadzonej ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r.
mógł być stosowany do umowy zawartej z Jarosławem P. w dniu 1 września 1996 r.
Nie była to pierwsza umowa o pracę powoda ze stroną pozwaną. Gdyby jednak na-
wet powód spełniał warunki do zatrudnienia na czas nie określony, w okolicznościach
wskazanych w zdaniu drugim ust. 4 art. 10, ze względu na potrzebę wynikającą z
organizacji wychowania, resocjalizacji i opieki, uzasadnione było zawarcie z nim
umowy o pracę na czas określony. Zdanie drugie ust. 4 art. 10 Karty ustanawia bo-
wiem wyjątek od wyrażonej w zdaniu pierwszym tego przepisu zasady.
Trafny jest także pogląd Sądu, że zasiłek na zagospodarowanie przyznawany
nauczycielom obejmującym swą pierwszą pracę w szkole jest świadczeniem socjal-
nym. Ze stanowczego sformułowania art. 61 ust. 1 Karty Nauczyciela (nauczyciele
,,otrzymują" zasiłek) należy wnosić, że prawo do zasiłku powstaje ex lege i nie zależy
od jego przyznania przez szkołę. Z faktu przyznania go nauczycielowi nie można
wnosić ani o podstawie nawiązania stosunku pracy, ani o czasie zatrudnienia. Za-
warcie umowy o pracę na czas określony krótszy niż trzy lata ma takie znaczenie, że
nauczyciel, pomimo nieprzepracowania trzech lat nie będzie miał obowiązku zwrotu
zasiłku. Wygaśnięcie umowy o pracę nie jest bowiem ani rozwiązaniem stosunku
pracy przez pracownika, ani zwolnieniem z pracy z jego winy (ust. 2).
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312 KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================