Wyrok z dnia 15 marca 2001 r.
I PKN 309/00

Rencista nie ma interesu prawnego w ustaleniu na podstawie art. 189
KPC statusu ,,rencisty byłego pracodawcy", jeżeli przysługują mu roszczenia
majątkowe o świadczenia zakładowe.


Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 15 marca 2001 r. sprawy z powództwa
Czesława H. przeciwko Zakładowi Doświadczalnemu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin
w S. o zapłatę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 7 grudnia 1999 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem
z dnia 7 grudnia 1999 r. zmienił zaskarżony przez powoda Czesława H. wyrok Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Kutnie z dnia 9 kwietnia 1999 r. w pkt. 1 i zasądził od po-
zwanych Zakładu Doświadczalnego Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w S. na rzecz po-
woda kwotę 392,75 zł z odsetkami oraz oddalił powództwo i apelację w pozostałym
zakresie. W sprawie tej ustalono, że powód, który domagał się ustalenia statusu ren-
cisty pozwanego zakładu, zasądzenia ekwiwalentu za niewykorzystany urlop w 1991
r., odprawy rentowej oraz świadczeń za mleko, ziemniaki, uposażenia na święta i
mieszkania za darmo, był zatrudniony u strony pozwanej od dnia 15 lipca 1977 r.
jako traktorzysta. W dniu 7 lutego 1991 r. pozwany rozwiązał z nim umowę o pracę w
trybie art. 52 KP. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kutnie wyrokiem z dnia 9 czerwca
1993 r. zasądził od pozwanego pracodawcy na rzecz powoda odszkodowanie z
tytułu bezprawnego rozwiązania umowy o pracę w tym trybie. Wyrok ten został
utrzymany w mocy przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Warszawie orzeczeniem z dnia 22 lutego 1994 r. Powód został zaliczony do trzeciej
grupy inwalidów orzeczeniem KIZ z dnia 4 lipca 1991 r., a następnie od dnia 27 maja
1992 r. do drugiej grupy.

U strony pozwanej w okresie do dnia 31 grudnia 1995 r. obowiązywała zakła-
dowa umowa zbiorowa z dnia 31 lipca 1989 r., która wprowadziła zakładowy układ
zbiorowy pracy z dnia 30 marca 1989 r. dla pracowników państwowych gospodarstw
rolnych. Na tych podstawach pracownikom przysługiwało między innymi zwolnienie z
opłaty czynszu zajmowanego mieszkania zakładowego, prawo do działki gruntowej
pod uprawę ziemniaków oraz do otrzymywania 2,5 l mleka dziennie. Osoby pobiera-
jące świadczenia emerytalne lub rentowe zachowywały prawo do bezpłatnego
mieszkania, ogródka przydomowego o powierzchni 5 arów oraz 1 l mleka i 0,5 l
mleka na żonę, na którą przysługiwał dodatek rodzinny na warunkach stosowanych
do pracowników pozwanego pracodawcy.

Począwszy od dnia 1 stycznia 1996 r. u strony pozwanej zaczął obowiązywać
zakładowy układ zbiorowy pracy, na podstawie którego pozwany pracodawca za-
przestał wypłacania świadczeń w naturze. Zgodnie z § 24 tego układu emerytom i
rencistom, którzy nabyli prawo do tych świadczeń przed dniem wejścia w życie
układu, wartość dotychczas otrzymywanych świadczeń została z dniem jego wejścia
w życie włączona przez ZUS do podstawy wymiaru emerytury lub renty. Ponadto
pracownicy, którzy korzystali z ogródka przydomowego zachowali to uprawnienie po
przejściu na emeryturę lub rentę. Dyrektor zakładu miał również możliwość wynajęcia
pracownikowi mieszkania na zasadach określonych w art. 6 ustawy z dnia 2 lipca
1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych. Powód uprawiał i
uprawia ogródek przydomowy, chociaż uniemożliwił komisji zakładowej dokonanie
pomiarów tej działki i nie podpisał umowy dzierżawy. Ponadto powód wraz z rodziną
zajmuje lokal mieszkalny bez umowy najmu, której nie podpisał. Za zajmowany lokal
powód nie uiszczał czynszu. Wpłacane przez niego kwoty pozwany zaliczał na po-
czet kosztów zużycia wody, wywozu śmieci i oczyszczania ścieków. Świadczenia
,,świąteczne" w postaci paczek i bonów pozwany realizował z funduszu socjalnego
dla pracowników zakładu. Powód leczy się z powodu zespołu psychoorganiczno-cha-
rakteropatycznego i w sytuacjach stresowych występują u niego zaburzenia świado-
mości. Po ustąpieniu czynnika stresowego jego świadomość wracała do normy.

Na podstawie takich ustaleń Sąd pierwszej instancji uznał, że roszczenia po-
woda o odprawę rentową i ekwiwalent za niewykorzystany urlop stały się wymagalne
w dacie uprawomocnienia się wyroku Sądu Pracy zasądzającego odszkodowanie z
tytułu bezprawnego rozwiązania z powodem stosunku pracy, tj. w dniu 22 lutego
1994 r. Sąd ten oddalił roszczenie powoda o ustalenie jego statusu rencisty pozwa-
nego pracodawcy, uznając, iż niekwestionowana okoliczność, że powód jest rencistą
jest faktem, który nie podlega ustaleniu w trybie art. 189 KPC. Ponadto wartość
świadczeń w naturze, tj. mleka i 25 arowej działki została wliczona do podstawy
wymiaru renty powoda. Roszczenia finansowe w zakresie uprawy ogródka przydo-
mowego i zajmowania lokalu mieszkalnego, za który powód nie opłaca czynszu są
bezpodstawne. Natomiast regulamin świadczeń socjalnych nie daje powodowi
uprawnień do dochodzenia przed Sądem tych świadczeń.

Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko Sądu Pracy, że roszczenia powoda o
odprawę rentową i ekwiwalent za urlop z 1991 r. przedawniły się, albowiem stosunek
pracy powoda ustał w dniu 28 stycznia 1991 r., a powód wytoczył powództwo dopiero
w dniu 6 października 1997 r., przeto zarzut przedawnienia podniesiony przez poz-
wanego nie naruszał klauzuli generalnej z art. 8 KP w związku z art. 300 KP. Nie
miało również podstaw prawnych żądanie przez powoda ustalenia jego statusu jako
rencisty, którego nikt nie kwestionuje. Natomiast Sąd drugiej instancji przyjął, że po-
wód mógł za okres nieprzedawniony od 5 października 1994 r. do 31 grudnia 1995 r.
dochodzić świadczeń za mleko i ziemniaki, albowiem jako rencista miał prawo do
odpowiednich ekwiwalentów zgodnie z § 37 lit. b i e zakładowego systemu wynagra-
dzania. Z tytułu ekwiwalentu za mleko, o który powód wystąpił dopiero w apelacji,
należała się powodowi kwota 392,75 zł, którą zasądził na jego rzecz Sąd Okręgowy,
w pozostałym zakresie oddalając powództwo i apelację z uwagi na uprawianie
ogródka przydomowego, którego powierzchni nie można ustalić z winy powoda, nie
przysługuje mu ekwiwalent za ziemniaki, gdyż są to świadczenia zamienne.

W kasacji powoda podniesiono zarzut naruszenia prawa materialnego - art. 5
KC w związku z art. 171 § 1 pkt 1 KP - przez uwzględnienie zarzutu przedawnienia
roszczeń powoda o ekwiwalent za urlop wypoczynkowy niewykorzystany w 1991 r. i
w związku z § 19 ust. 1 zakładowej umowy zbiorowej z dnia 31 lipca 1989 r. - przez
niewypłacenie należnej powodowi pieniężnej odprawy rentowej. Ponadto zarzucono
naruszenie prawa procesowego - art. 189 KPC i art. 4771 § 1 KPC - w sytuacji do-
chodzenia przez powoda ustalenia, że pozwany pracodawca jest zobowiązany do
ponoszenia na przyszłość świadczeń należnych rencistom. Na tych podstawach po-
wód domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku w całości oraz poprzedzającego
go wyroku Sądu Rejonowego i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach procesu. W uzasadnieniu kasacji wskazywano, że uwzględ-
nienie podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczeń, które nie
wynikało z zaniedbania powoda, lecz z przyczyn od niego niezależnych (leczenie
zespołu psychoorganicznego i charakteropatycznego) narusza art. 5 KC. Bezzasad-
ne było nieustalenie przez Sądy meriti zobowiązań pozwanego ,,do ponoszenia na
przyszłość obowiązków względem powoda jako rencisty zakładu", co naruszało art.
189 KPC oraz art. 4771 § 1 KPC, skoro Sąd drugiej instancji ustalił taki status prawny
powoda, na rzecz którego zasądził świadczenia w naturze za okres nieprzedawnio-
ny.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Zarzuty kasacji są nieuzasadnione. Powód nie mógł dochodzić ustalenia przed
sądami pracy w trybie art. 189 KPC statusu prawnego rencisty pozwanego praco-
dawcy. Status osoby pobierającej rentę inwalidzką (aktualnie - rentę z tytułu niezdol-
ności do pracy) powód uzyskał w postępowaniu rentowym przed organem ubezpie-
czeń społecznych i strona pozwana nie kwestionuje tego ustalenia. Już z tej przyczy-
ny Sądy meriti trafnie przyjęły, iż niekwestionowany fakt pobierania przez powoda
renty z tytułu niezdolności do pracy (bycia rencistą) nie podlega ponownemu ustale-
niu przed sądami pracy w trybie art. 189 KPC. Istotnie status prawny rencisty, który
wynika z potwierdzenia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, jest instytucją
prawa ubezpieczeń społecznych i w razie sporu w tym zakresie jedynie sąd ubezpie-
czeń społecznych byłby właściwy do potwierdzenia uprawnień rentowych powoda
(statusu prawnego rencisty) w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych. W żad-
nym razie podstawy prawnej dochodzenia ustalenia prawa lub stosunku prawnego z
zakresu ubezpieczeń społecznych nie może stanowić powołany przez skarżącego
art. 4771 § 1 KPC, który dotyczy orzekania przez sąd pracy o roszczeniach w spra-
wach z zakresu prawa pracy, jakie wynikają z faktów przytoczonych przez pracow-
nika także wówczas, gdy roszczenie nie było objęte żądaniem pracownika lub gdy
było zgłoszone w rozmiarze mniejszym niż usprawiedliwiony wynikiem postępowa-
nia. W postępowaniu przed sądem pracy w sprawie z zakresu prawa pracy niedo-
puszczalne jest dochodzenie przez byłego pracownika ustalenia prawa lub stosunku
prawnego wynikających z prawa ubezpieczeń społecznych. Rencista, któremu przy-
sługują świadczenia zakładowe od byłego pracodawcy, nie ma interesu prawnego w
ustaleniu na podstawie art. 189 KPC statusu prawnego rencisty danego zakładu
pracy, ponieważ przysługują mu roszczenia majątkowe o te świadczenia, jednakże
Sąd pracy nie może przedwcześnie orzekać o przyszłych roszczeniach majątkowych,
które w dacie orzekania nie są jeszcze wymagalne. Powyższe oznacza, że oczywi-
ście bezzasadne było domaganie się przez skarżącego ustalenia ,,zobowiązania po-
zwanego zakładu pracy do ponoszenia na przyszłość obowiązków względem powo-
da jako rencisty zakładu pracy".

Sąd Najwyższy uznał także za chybiony zarzut skarżącego naruszenia przepi-
su prawa materialnego art. 5 KC przez Sąd drugiej instancji, który uwzględnił zarzut
pozwanego pracodawcy przedawnienia roszczeń powoda (art. 291 § 1 KP) o zapłatę
ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy w 1991 r. (art. 171 § 1 pkt 1
KP) i odprawy rentowej z tytułu przejścia powoda w tymże roku na rentę inwalidzką
(§ 19 ust. 1 zakładowej umowy zbiorowej). Przede wszystkim trzeba tu wskazać, że
zarzut nadużycia prawa w stosunkach pracy powinien być bezpośrednio oparty na
art. 8 KP. Brak luki w prawie pracy, która uzasadniałaby oparcie tego zarzutu na na-
ruszeniu art. 5 KC w związku z art. 300 KP, sam w sobie dyskwalifikował zatem ten
błędnie skonstruowany zarzut kasacji. Ponadto wprawdzie niekiedy judykatura
przyjmuje, że skorzystanie przez pozwanego pracodawcę z zarzutu przedawnienia
roszczeń ze stosunku pracy może być w szczególnych okolicznościach sprawy
uznane za nadużycie prawa (art. 8 KP), jednakże w tym zakresie powód twierdził, że
przedawnienie jego roszczeń nie wynikało z jego zaniedbania, ale z przyczyn choro-
bowych od niego niezależnych (leczenie psychiatryczne), oraz że pozwany wiedział
o faktach rodzących obowiązek wypłaty ekwiwalentu za urlop i odprawy rentowej.
Twierdzeń tych nie można podzielić ze względu na nadmierne uchybienie trzylet-
niego terminu przedawnienia tych roszczeń (art. 291 § 1 KP), skoro powód dopiero w
dniu 6 października 1997 r. wniósł pozew między innymi o zasądzenie odprawy ren-
towej i ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy ze stosunku pracy,
który ustał w dniu 28 stycznia 1991 r. Także choroba, na jaką się powoływał, która
pozwalała mu normalnie funkcjonować w warunkach bezstresowych, nie unicestwiała
jego zdolności procesowej, przeto nie uzasadniała twierdzenia o nadużyciu prawa
przez pracodawcę korzystającego z zarzutu przedawnienia roszczeń ze stosunku
pracy. Ponadto sam powód na rozprawie w dniu 20 lutego 1998 r. [...] winą za zanie-
dbanie terminowego dochodzenia tych roszczeń obarczył swojego pełnomocnika
procesowego z urzędu, który reprezentował go we wcześniejszej sprawie pracowni-
czej (dotyczącej bezprawnego rozwiązania z nim umowy pracę w trybie art. 52 KP).

Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił kasację na podstawie art.
39312 KPC.
========================================