Wyrok z dnia 15 października 1999 r.
I PKN 295/99

Długotrwałość postępowania sądowego samodzielnie nie uzasadnia
niemożliwości lub niecelowości przywrócenia pracownika do pracy (art. 45 § 2
KP).


Przewodniczący: SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef
Iwulski, Zbigniew Myszka (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 15 października 1999 r. sprawy z po-
wództwa Mirosławy J. i Jana M. przeciwko Politechnice W. w W. o przywrócenie do
pracy, na skutek kasacji powodów od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 10 grudnia 1998 r. [...]

1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w punkcie I i w tym zakresie przekazał
sprawę Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocła-
wiu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego,
2. o d r z u c i ł kasację w pozostałym zakresie.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 10 grudnia 1998 r. zmienił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego-Sądu
Pracy dla Wrocławia-Śródmieścia z dnia 7 lutego 1997 r., przywracający powodów
Mirosławę J. i Jana M. do pracy w pozwanej Politechnice W., w jego pkt 1 w ten spo-
sób, że zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 3485,50 zł i na rzecz
powoda kwotę 3687 zł oraz oddalił dalej idące powództwa, a także uchylił postano-
wienie Sądu Rejonowego z dnia 2 kwietnia 1997 r. o wykładni jego wyroku z dnia 7
lutego 1997 r. przywracającego powodów do pracy. W sprawie tej ustalono, że po-
wódka pracowała u strony pozwanej na różnych stanowiskach pracy, ostatnio na
stanowisku specjalisty ds. ppoż. w Inspektoracie BHP, Ochrony Przeciwpożarowej i
Radiologicznej. Natomiast powód ostatnio był zatrudniony na stanowisku kierownika
działu bhp. Zgodnie z uchwałą Rady Ministrów z dnia 18 lutego 1992 r. w sprawie
służb bhp strona pozwana musiała zreorganizować te służby, tworząc z nich odrębne
struktury organizacyjne. W dniu 17 marca 1994 r. Rektor Politechniki W. wydał sto-
sowne zarządzenie wewnętrzne [...], na mocy którego zlikwidowano Inspektorat
BHP, Ochrony Przeciwpożarowej i Radiologicznej oraz utworzono wyodrębnioną w
administracji centralnej uczelni komórkę organizacyjną o nazwie Centralna Służba
BHP, podległą bezpośrednio dyrektorowi administracyjnemu, która stanowi integral-
ną część Służby BHP w Politechnice W. Centralną Służbą BHP kieruje główny spe-
cjalista ds bhp. Na mocy tego zarządzenia utworzono jednoosobowe stanowisko in-
żynieryjno-techniczne ds. ochrony przeciwpożarowej, podległe bezpośrednio dyrek-
torowi administracyjnemu. Zarządzeniem rektora [...] utworzono stanowisko pełno-
mocnika rektora ds. ochrony radiologicznej. W związku z przeprowadzoną reorgani-
zacją, w tym likwidacją Inspektoratu, wszyscy jego pracownicy otrzymali wypowie-
dzenia zmieniające warunki pracy i płacy. Nowych warunków zatrudnienia nie przyjęli
tylko powodowie, którzy otrzymali wypowiedzenia zmieniające w dniu 9 maja 1994 r.
i zgodnie z ich treścią od 1 września 1994 r. mieli pełnić funkcje specjalistów ds.
administracji. Na te stanowiska, które zostały specjalnie dla nich utworzone, po-
wodowie zostali skierowani już w okresie biegnących wypowiedzeń warunków pracy i
płacy. Odmowa przyjęcia zmienionych warunków zatrudnienia spowodowała roz-
wiązanie z powodami stosunków pracy z dniem 31 sierpnia 1994 r. Po zwolnieniu
powodów stanowiska ds. administracji nie istnieją dalej w strukturze pozwanej.
Na tle takich ustaleń Sąd Rejonowy, po powtórnym rozpoznaniu sprawy,
przywrócił powodów do pracy u strony pozwanej, uznając, że w przypadku powodów,
którzy korzystali ze wzmożonej ochrony trwałości stosunku pracy z uwagi na pełnio-
ne funkcje w zakładowej strukturze związkowej ,,Solidarności 80" (art. 32 ustawy z
dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych - Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.), nie
wystąpił brak możliwości ich zatrudniania na dotychczasowych stanowiskach pracy,
przez co pozwana nie mogła zastosować wobec nich wypowiedzeń zmieniających w
trybie art. 6 i 10 ust. 4 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmia-
nie niektórych ustaw (Dz.U z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). W ocenie tego Sądu
wprowadzone zmiany reorganizacyjne nie uniemożliwiały zatrudnienia powodów na
stanowiskach równorzędnych lub bardzo zbliżonych w nowo powołanych strukturach
organizacyjnych, skoro w ochronie przeciwpożarowej w miejsce powódki zatrudniono
dwóch oficerów straży pożarnej, a powodowi nie zaproponowano stanowiska specja-
listy ds. ochrony radiologicznej. Dlatego Sąd Rejonowy uznał, że wypowiedzenie po-
wodom warunków pracy nie zostało dokonane zgodnie z przepisami prawa, a w kon-
sekwencji uwzględnił ich roszczenia z uwagi na objęcie ich stosunków pracy szcze-
gólną ochroną z powodu pełnienia funkcji związkowych. Oceny takiej nie mógł zmie-
nić trudny charakter powodów, czy ich konfliktowość w stosunkach z innymi pracow-
nikami.
Sąd drugiej instancji, po uzupełnieniu postępowania dowodowego, uznał, że
instytucja wzmożonej ochrony trwałości stosunku pracy z uwagi na pełnione funkcje
związkowe nie może chronić powodów, którzy nie wykonywali swoich podstawowych
obowiązków pracowniczych i odmawiali wykonywania poleceń kierownika Inspekto-
ratu, swoim zachowaniem doprowadzali do powstawania sporów służbowych i kom-
petencyjnych prowadzących do paraliżowania funkcjonowania Inspektoratu. Takie
zachowania powodów nakazywały uwzględnić regułę zawartą w art. 8 KP, która mo-
dyfikuje wzmożoną ochronę trwałości stosunku pracy z uwagi na funkcje związkowe
pełnione przez powodów, którzy naruszali swoje podstawowe obowiązki pracowni-
cze. W tak ustalonych okolicznościach sprawy Sąd drugiej instancji na podstawie art.
386 § 1 KPC w związku z art. 4771 KPC zmienił wyrok Sądu Rejonowego i stosownie
do treści art. 45 § 2 i 471 KP zasądził na rzecz powodów odszkodowania w wysoko-
ści 3 miesięcznego wynagrodzenia ,,z uwagi na fakt, iż od daty rozwiązania z nimi
umów o pracę upłynął okres ponad 4 lat."
Wyrok Sądu drugiej instancji zaskarżyli obydwoje powodowie. W kasacji po-
wódki podniesiono zarzuty naruszenia następujących przepisów prawa materialnego:
1. art. 45 § 1 KP przez zaniechanie ustalenia, czy wypowiedzenie jej umowy o pracę
było uzasadnione lub naruszało przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, 2. art. 45 §
2 i 3 KP w związku z art. 32 ustawy o związkach zawodowych przez odmowę udzie-
lenia przysługującej powódce wzmożonej ochrony trwałości stosunku pracy, 3. art. 8
KP przez arbitralne przyjęcie, że zachowanie się powódki stanowiło nadużycie
prawa, przez co nie powinna ona korzystać z ochrony wynikającej z art. 32 ustawy o
związkach zawodowych, 4. art. 10 i 113 KP wskutek błędnego przyjęcia, że zapropo-
nowanie jej nieodpowiednich warunków zatrudnienia nie stanowiło szykany za jej
działalność związkową, co naruszało przepisy art. 2,7,8,10,12,24,38,45,94,95,100,
108-113, 218, 225 i 281 KP, 5. art. 42 § 1 i 2 KP przez zaniechanie stosowania tego
przepisu i niezbadanie dopełnienia przez pozwaną wymagań zawartych w art. 38 KP,
art. 32 ustawy o związkach zawodowych oraz art. 1,4 i 10 ust. 3 ustawy o szczegól-
nych zasadach rozwiązywania z pracownikami umów o pracę. W kasacji tej zarzuco-
no również naruszenie art. 227, 232, 233 § 1, 236 i 328 § 2 KPC - przez zaniechanie
rozważenia lub dowolną ocenę zebranego materiału w sprawie, co potwierdziło nie-
dostateczne i ogólnikowe uzasadnienie zaskarżonego wyroku.
W kasacji powoda Jana M. podniesiono następujące zarzuty: naruszenie
przepisów postępowania - art. 227, 233 § 1 i 328 § 2 KPC - przez czynienie ustaleń
faktycznych w sposób dowolny i niepoparty żadnymi dowodami, jakoby powód naru-
szał swoje podstawowe obowiązki pracownicze, a nadto naruszenie art. 8 KP wsku-
tek jego niewłaściwego zastosowania. W uzupełnieniu kasacji, które wpłynęło po
upływie miesięcznego terminu do jej wniesienia, powoływano zarzuty naruszenia art.
45 § 1 i 3 KP w związku z art. 32 ustawy o związkach zawodowych.
W zbliżonych treściowo uzasadnieniach obu kasacji argumentowano, że Sąd
drugiej instancji bez wskazania jakichkolwiek dowodów przyjął, że powodowie naru-
szali swoje podstawowe obowiązki pracownicze, przez co nie mogli korzystać z peł-
nej ochrony prawnej przysługującej im na podstawie art. 32 ustawy o związkach za-
wodowych, który wyłącza dopuszczalność orzekania na podstawie art. 45 § 2 KP .
Strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Chybiony okazał się zarzut naruszenia art. 45 § 1 KP, albowiem Sądy meriti
przyjęły, że wypowiedzenie powodom warunków pracy było nieuzasadnione w rozu-
mieniu art. 6 i 10 ustawy z 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywa-
nia stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektó-
rych ustaw (Dz.U z 1990 r., Nr 4, poz. 19 ze zm.), oraz było dokonane bez ustawowo
wymaganej zgody zakładowej organizacji związkowej, w której powodowie pełnili
funkcje przewodniczącego i jego zastępcy (art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991
r. o związkach zawodowych - Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.). Znalazło to wyraz w
orzeczeniach obu tych Sądów, które uznały dokonane wypowiedzenia zmieniające
za nieuzasadnione, skoro Sąd Rejonowy przywrócił powodów do pracy, a Sąd dru-
giej instancji zasądził na ich rzecz alternatywne roszczenia odszkodowawcze, w
miejsce przywrócenia do pracy.
Sąd drugiej instancji jako podstawę wyroku reformatoryjnego nie w pełni traf-
nie wskazał art. 386 § 1 w związku z art. 4771 KPC, a w szczególności art. 45 § 2 i
471 KP. Jednak wcześniej, po przeprowadzeniu uzupełniającego postępowania do-
wodowego, uznał, że do powodów należało zastosować dyspozycje art. 8 KP, albo-
wiem naruszali oni swoje podstawowe obowiązki pracownicze, przez co nie powinni
korzystać z ochrony przewidzianej w art. 32 ust. 2 ustawy o z.z. Dlatego zgodzić na-
leży się ze skarżącymi, że przepis art. 45 § 2 KP istotnie nie może być stosowany do
pracowników podlegających szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunków
pracy, ponieważ zakaz jego stosowania wyraźnie wynika z art. 45 § 3 KP. Jednakże
w utrwalonej już judykaturze przyjmuje się, że zarzut nadużycia prawa do wzmożonej
ochrony trwałości stosunku pracy przez pracowników pełniących chronione funkcje
związkowe (art. 8 KP w opozycji do art. 32 ust. 2 ustawy o z.z.) może uzasadniać
uwzględnienie - na podstawie art. 4771 KPC - alternatywnego roszczenia odszkodo-
wawczego w miejsce żądania przywrócenia do pracy (por. liczne orzeczenia Sądu
Najwyższego wskazane w notce, OSNAPiUS 1996 nr 16, poz. 476). Szczególna
ochrona stosunku pracy działaczy związkowych broni ich przed stosowaniem sankcji
prawa pracy z powodu pełnienia funkcji związkowych, ale równocześnie nie powinna
stwarzać parawanu ochronnego dla tych działaczy związkowych, którzy naruszają
swoje podstawowe powinności pracownicze. Jednakże zarzut nadużycia prawa (art.
8 KP) w odniesieniu do szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy przysługującej
pracownikom ze względu na pełnione funkcje związkowe (art. 32 ust. 2 ustawy o z.z.)
może stanowić podstawę do uwzględnienia alternatywnego roszczenia odszkodo-
wawczego (art. 4771 KPC), w miejsce żądania przywrócenia do pracy, wyłącznie w
razie udowodnienia, że podłożem wypowiedzenia zmieniającego lub rozwiązania
stosunku pracy było niewykonywanie lub ignorowanie przez nich podstawowych
obowiązków pracowniczych. W przypadku powodów wymagało to uzasadnionego i
przekonującego wykazania, że z uwagi na naruszanie przez nich podstawowych po-
winności pracowniczych - nie zasługiwali na ochronę wynikającą z art. 32 ust. 2
ustawy o z.z.
W rozpoznawanej sprawie Sąd drugiej instancji uznał wprawdzie, że powodo-
wie odmawiali wykonywania poleceń przełożonych, doprowadzali do konfliktów służ-
bowych i kompetencyjnych oraz angażowali instytucje publiczne do paraliżowania
funkcjonowania pozwanego pracodawcy, tyle że nie wskazał na jakiekolwiek kon-
kretne dowody, które pozwalałyby w postępowaniu kasacyjnym sprawdzić trafność
tych ustaleń faktycznych, a to w konsekwencji przekreśliło możliwość merytorycznej
kontroli zaskarżonego orzeczenia co do prawidłowości zasądzenia na rzecz powo-
dów odszkodowania w miejsce przywrócenia ich do pracy przez Sąd pierwszej ins-
tancji.
Dla porządku należało także podkreślić, że sama w sobie długotrwałość pro-
wadzonego w sprawie postępowania sądowego (ponad 4 lata) nie stanowi o niemoż-
liwości lub niecelowości przywrócenia pracownika do pracy na poprzednich warun-
kach, gdyż taka ocena jest uwarunkowana obiektywnym ustaleniem niemożliwości
lub niecelowości reaktywowania stosunku pracy. W odniesieniu do pracowników
podlegających wzmożonej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy - uznanie
niemożliwości lub niecelowości przywrócenia do pracy z reguły nie jest dopuszczal-
ne, z wyjątkiem przypadków ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy (art. 411
w związku z art. 45 § 3 in fine KP), lub w razie uwzględnienia zarzutu nadużycia
prawa przez pracownika (art. 8 KP w opozycji do art. 32 ust. 2 ustawy o z.z.).
Uznając kasacyjny zarzut naruszenia art. 328 § 2 KPC, którego uchybienie
mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, Sąd Najwyższy wyrokował kasatoryjnie
na podstawie art. 39313 KPC.
========================================