Wyrok z dnia 29 września 1998 r.
I PKN 289/98

Zmiana umowy o pracę zawartej na czas nie określony w umowę na czas
określony wskutek zgodnego oświadczenia woli stron nie narusza art. 18 § 1
KP.


Przewodniczący SSN: Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca), Sę-
dziowie SN: Kazimierz Jaśkowski: Walerian Sanetra.


Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu dniu 29 września 1998 r. sprawy z powództwa
Grażyny A. przeciwko Wojewódzkiemu Szpitalowi Zespolonemu [...] w R. o uznanie
za bezskuteczne zmiany umowy o pracę z czasu nie określonego na czas określony i
ustalenie, iż strony łączy umowa o pracę na czas nie określony, o uznanie za
bezskuteczne wypowiedzenia warunków pracy, o uznanie za bezskuteczne
rozwiązania umowy o pracę z dniem 17 września 1997 r. i uznanie za nieważne wy-
danego świadectwa pracy oraz o ustalenie wysokości wynagrodzenia zasadniczego,
na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 26 lutego 1998 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy w Rzeszowie wyrokiem z dnia 11 grudnia 1997 r. oddalił po-
wództwo Grażyny A. przeciwko Wojewódzkiemu Szpitalowi Zespolonemu [...] w R. o
uznanie za bezskuteczne zmiany umowy o pracę z czasu nie określonego na czas
określony i ustalenie, że strony łączy umowa o pracę na czas nie określony, o uzna-
nie za bezskuteczne wypowiedzenia warunków pracy, o uznanie za bezskuteczne
rozwiązania umowy o pracę z dniem 17 września 1997 r. i uznanie za nieważne wy-
danego świadectwa pracy oraz o ustalenie wysokości wynagrodzenia zasadniczego.
Ponadto Sąd Rejonowy umorzył postępowanie w części dotyczącej wypłacenia
ekwiwalentu za nie wykorzystany przez powódkę urlop wypoczynkowy w 1995 r. i w
1996 r.

Sąd Rejonowy ustalił, że powódka była zatrudniona w pozwanym Szpitalu na
podstawie umowy o pracę na czas nie określony w charakterze asystenta - najpierw
w Klinice Otolaryngologicznej, a następnie w Oddziale Ortopedii. W dniu 26 lutego
1993 r. powódka wygrała konkurs na stanowisko naczelnej pielęgniarki pozwanego
Szpitala i objęła to stanowisko na okres 5 lat. W dniu 14 grudnia 1995 r. strona poz-
wana wypowiedziała powódce umowę o pracę dotyczącą stanowiska naczelnej pie-
lęgniarki. Sąd Rejonowy w Rzeszowie wprawdzie uznał, że wypowiedzenie to było
niezgodne z prawem, ale wyrokiem z dnia 4 lipca 1996 r. nie przywrócił jej do pracy,
lecz zasądził odszkodowanie. Również Sąd Wojewódzki w Rzeszowie przyjął, że
powództwo o przywrócenie do pracy było niezasadne, wobec czego wyrokiem z dnia
25 października 1996 r. oddalił apelację powódki. Jednak Sąd ten wyraził pogląd, że
zatrudnienie powódki na stanowisku naczelnej pielęgniarki spowodowało zawiesze-
nie dotychczasowego stosunku pracy do czasu zajmowania stanowiska naczelnej
pielęgniarki, co oznacza, że powódka ma roszczenie o dopuszczenie jej do pracy na
stanowisku zajmowanym przed wygraniem konkursu. W związku z tym powódka zło-
żyła pozew o dopuszczenie do pracy na stanowisku asystenta. Jej żądanie Sąd Re-
jonowy w Rzeszowie oddalił wyrokiem z dnia 8 stycznia 1997 r. Na skutek apelacji
powódki Sąd Wojewódzki w Rzeszowie zmienił ten wyrok wyrokiem z dnia 20 marca
1997 r. i nakazał stronie pozwanej dopuścić powódkę do pracy na wymienionym sta-
nowisku w Oddziale Ortopedii. Strona pozwana wykonując wyrok zwróciła się do
powódki o dopełnienie wszystkich formalności związanych z przyjęciem do pracy na
stanowisku asystenta, lecz nie godząc się z orzeczeniem wniosła kasację do Sądu
Najwyższego, a także poinformowała powódkę, że dopuszczenie do pracy następuje
na czas określony od 21 marca 1997 r. do czasu rozstrzygnięcia kasacji przez Sąd
Najwyższy. Wyrokiem z dnia 17 września 1997 r., I PKN 267/97, Sąd Najwyższy
zmienił wyrok Sądu Wojewódzkiego i oddalił powództwo.

W świetle tych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że żądania powódki są bezza-
sadne. Po wyroku Sądu Wojewódzkiego z dnia 20 września 1997 r. pozwany Szpital
zatrudnił powódkę na czas określony, zaznaczając wyraźnie, że chodzi o czas do
wydania wyroku przez Sąd Najwyższy. Oświadczenie pozwanego Szpitala w tym
przedmiocie nie stanowi zmiany poprzedniej umowy o pracę, która wcześniej uległa
rozwiązaniu. Powódka, wyrażając zgodę na objęcie stanowiska naczelnej pielęgniar-
ki, zgodziła się na przekształcenie istniejącego do tej pory stosunku pracy (na sta-
nowisku asystenta), wobec czego nie przysługuje jej prawo powrotu na to stanowis-
ko. Sąd Rejonowy zaznaczył również, że po dniu 17 września 1997 r. powódka nie
stawiła się do pracy i nie doszło do nawiązania przez strony stosunku pracy, dlatego
też żądanie ustalenia, że taki stosunek istnieje, nie ma uzasadnienia w materiale do-
wodowym sprawy. Nie mają w związku z tym uzasadnienia pozostałe roszczenia po-
wódki, z wyjątkiem roszczenia o ekwiwalent za nie wykorzystany urlop wypoczynko-
wy w latach 1995-96, co do którego strony zawarły ugodę.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyro-
kiem z dnia 26 lutego 1998 r. oddalił apelację powódki, nie obciążając jej obowiąz-
kiem zwrotu stronie pozwanej kosztów postępowania za instancję apelacyjną.

Sąd drugiej instancji podzielił ustalenia i wnioski Sądu Rejonowego i podkre-
ślił, że powódka wiedziała, iż zawarła umowę na czas oznaczony, gdyż stanowisko
strony pozwanej było w tej kwestii jasne. Nie wzbudzały także wątpliwości inne wa-
runki tej umowy, takie jak stanowisko i wynagrodzenie. Nie miał również Sąd Rejo-
nowy podstaw do ustalenia, że po dopuszczeniu powódki do pracy strona pozwana
powierzyła jej czynności przekraczające poprzedni zakres, gdyż zobowiązanie się
powódki do podjęcia zatrudnienia w dowolnej komórce organizacyjnej nie spowodo-
wało zmiany rodzaju umowy o pracę.

Od powyższego wyroku powódka złożyła kasację opartą na zarzucie narusze-
nia prawa materialnego, tj. art. 11 i art. 18 § 1 KP. Naruszenie tych przepisów polega
- zdaniem powódki - na przyjęciu, że zawarła z pozwanym Szpitalem umowę o pracę
na czas określony, podczas gdy po stronie pracodawcy istniał obowiązek zawarcia
umowy o pracę na czas nie określony oraz na bezpodstawnym przyjęciu, że w spo-
sób dorozumiany wyraziła zgodę na zmianę warunków umowy o pracę wskutek
przystąpienia do wykonywania pracy i przyjmowania wynagrodzenia, podczas gdy
wystąpiła do sądu z pozwem, co przeczy wnioskowi Sądu Wojewódzkiego, że wyra-
ziła zgodę na zawarcie umowy o pracę na czas określony. Według powódki, ustale-
nie Sądu Wojewódzkiego, że w sposób dorozumiany zawarła umowę o pracę na
czas określony, jest sprzeczne z jej oświadczeniem woli wyrażonym w pozwie. Poza
tym powyższe ustalenie prowadzi do akceptacji sytuacji, w której osoba wygrywająca
konkurs na stanowisko u tego samego pracodawcy, dający prawo do zatrudnienia w
zamkniętym okresie, nie ma powrotu na poprzednio zajmowane stanowisko wynika-
jące z zawarcia umowy o pracę na czas nie określony. Jest to dla pracownika krzyw-
dzące. Poza tym skoro przepisy prawa pracy nie stanowią o tym, na jakich zasadach
następuje powrót pracownika na poprzednio zajmowane stanowisko, to luka w tym
zakresie nie powinna być wypełniana w drodze wykładni Sądu Najwyższego w skła-
dzie trzyosobowym. Uzasadnia to twierdzenie, że Sąd Wojewódzki nie był związany
wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 września 1997 r., I PKN 267/97.

W konkluzji powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania albo o uchylenie także
wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy do rozpoznania temu Sądowi,
ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku i wydanie orzeczenia zgodnie z żąda-
niem pozwu, z zasądzeniem na jej rzecz w każdym wypadku kosztów postępowania
kasacyjnego.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Zgodnie z art. 3931 KPC istnieją dwie podstawy kasacji: naruszenie prawa
materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie i narusze-
nie przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik
sprawy. Oparcie kasacji wyłącznie na zarzucie naruszenia prawa materialnego poz-
bawia stronę skarżącą możliwości kwestionowania ustaleń przyjętych w zaskarżo-
nym wyroku, dokonanej oceny dowodów, pominięcia środków dowodowych, nieprze-
prowadzenia określonych czynności. Sąd Najwyższy rozpoznaje bowiem sprawę w
granicach kasacji (art. 39311 KPC).

W przedmiotowej sprawie podstawę kasacji stanowi wyłącznie zarzut naru-
szenia prawa materialnego. Oznacza to, że Sąd Najwyższy był uprawniony jedynie
do oceny, czy w przyjętym przez Sąd Wojewódzki stanie faktycznym doszło do naru-
szenia art. 11 i art. 18 § 1 KP wskutek błędnej wykładni tych przepisów lub ich nie-
właściwego zastosowania. Na pytanie to należy odpowiedzieć przecząco. W myśl art.
11 KP nawiązanie stosunku pracy bez względu na jego podstawę wymaga zgodnego
oświadczenia woli pracodawcy i pracownika. Sąd Wojewódzki, przyjmując jako
prawidłowe i własne ustalenia Sądu Rejonowego uznał, że powódka w sposób doro-
zumiany wyraziła zgodę na zatrudnienie jej na czas oznaczony, tj. do chwili rozs-
trzygnięcia przez Sąd Najwyższy zgodności z prawem wyroku Sądu Wojewódzkiego
z dnia 20 marca 1997 r. nakazującego stronie pozwanej dopuszczenie powódki do
pracy. Na rzecz takiej interpretacji woli powódki przemawiało bowiem - zdaniem
Sądu Wojewódzkiego - jej zachowanie polegające na przystąpieniu do pracy po wy-
daniu wymienionego wyżej wyroku, na warunkach określonych w piśmie strony poz-
wanej z dnia 8 maja 1997 r., które informowało, że dopuszczenie do pracy na stano-
wisku asystenta Oddziału Ortopedii i Traumatologii następuje na czas od dnia wy-
magalności wyroku do czasu rozstrzygnięcia kasacji strony pozwanej przez Sąd
Najwyższy.

Stanowisko Sądu Wojewódzkiego należy uznać za prawidłowe. Przepis art. 60
KC, który ma zastosowanie przy ocenie oświadczeń woli stosownie do art. 300 KP,
przewiduje, że wola osoby dokonującej czynności prawnych - z zastrzeżeniem
wyjątków w ustawie przewidzianych - może być wyrażona przez każde zachowanie
się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny. Wprawdzie z dokonanych
ustaleń wynika, że powódka nie podpisała wręczonego jej zakresu czynności,
określającego jej obowiązki w związku z wyrokiem Sądu Wojewódzkiego nakazują-
cym dopuszczenie do pracy, jak również wniosła pozew między innymi o uznanie za
bezskuteczną zmiany umowy o pracę zawartej w 1989 r. na czas nie określony na
umowę o pracę ,,na czas określony uwarunkowany zdarzeniem", jednak mimo to wy-
konywała czynności ustalone dla niej w zakresie czynności i pobierała wynagrodze-
nie. Ten stan rzeczy trwał sześć miesięcy. Nie ulega też wątpliwości, że po otrzyma-
niu pisma strony pozwanej zawierającego oświadczenie o dopuszczeniu do pracy na
czas do rozstrzygnięcia kasacji przez Sąd Najwyższy, wniosła pozew ,,o uznanie za
bezskuteczną zmiany umowy o pracę" i ,,zmiany warunków pracy", lecz z jego treści
nie wynika, że powódka zawarła w nim oświadczenie woli adresowane do strony poz-
wanej o niewyrażeniu zgody na dopuszczenie do pracy na czas określony.
Rozważając powyższe fakty Sąd Wojewódzki miał podstawę, by uznać, że powódka
przyjęła w sposób dorozumiany warunki strony pozwanej. Okoliczności przytoczone
przez nią należy uznać za mniejszej wagi przy tłumaczeniu woli stron. Przyjęcie za-
kresu czynności bez jego podpisania nie zawsze bowiem oznacza odmowę przysta-
nia na pozostałe warunki umowy, podobnie jak wniesienie pozwu kwestionującego
zmianę warunków pracy lub płacy nie jest z reguły równoznaczne ze złożeniem
oświadczenia o odmowie przyjęcia tych warunków. Powódka, powołując się na naru-
szenie przez Sąd Wojewódzki art. 11 KP, pominęła to, że o zawarciu umowy o okreś-
lonej treści decyduje wola obu stron. Zatem dla przyjęcia, że stosunek pracy nadal
istniał, chociaż Sąd Najwyższy uznał, iż w okolicznościach sprawy nie przysługiwało
powódce prawo powrotu na poprzednio zajmowane stanowisko i tym samym rosz-
czenie o dopuszczenie do wykonywania poprzedniej pracy, konieczne byłoby wyka-
zanie, że na mocy zgodnej woli obu stron stosunek taki powstał. Takiego zaś zda-
rzenia Sąd Wojewódzki nie ustalił.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego na gruncie przepisów o rewizji nadzwy-
czajnej rozważane było zagadnienie, jakie konsekwencje w zakresie bytu stosunku
pracy powoduje wydanie przez Sąd Najwyższy wyroku reformatoryjnego, oddalają-
cego roszczenie pracownika o przywrócenie do pracy uwzględnione wcześniej pra-
womocnym wyrokiem sądu pierwszej lub drugiej instancji. W tej kwestii Sąd Najwyż-
szy wypowiedział pogląd, że w takiej sytuacji ustaje obowiązek zatrudnienia pracow-
nika od dnia wydania wyroku przez Sąd Najwyższy (uchwała składu siedmiu sędziów
z dnia 28 grudnia 1978 r., V PZP 5/79, OSNCP 1980 z. 3, poz. 42). Z tych względów
nie można uznać za trafny poglądu powódki, iż zaskarżony wyrok naruszył art. 11
KP.

Sąd Najwyższy nie dostrzegł również podstaw do uznania zasadności zarzutu
naruszenia art. 18 § 1 KP. Powódka, formułując go, powołała się na istniejący -
według niej - obowiązek pozwanego Szpitala zatrudnienia jej na czas nie oznaczony,
wynikający z umowy zawartej w 1989 r. na stanowisku asystenta. Tymczasem w tej
kwestii zajął już stanowisko Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 września 1997 r., I
PKN 267/97, zmieniając wyrok Sądu Wojewódzkiego z dnia 20 marca 1997 r. i od-
dalając powództwo o dopuszczenie powódki do pracy. Jak wynika z wcześniejszych
uwag, w tymże wyroku Sąd Najwyższy w ślad za wcześniejszym orzecznictwem
przyjął, że powódka, wyrażając zgodę na objęcie stanowiska naczelnej pielęgniarki,
wyraziła tym samym zgodę na zmianę rodzaju pracy i czasu trwania stosunku pracy.
Z tego względu i stosownie do obowiązujących przepisów prawa pracy nie przysłu-
guje jej prawo powrotu na uprzednio zajmowane stanowisko. W tej sytuacji zarzut
naruszenia art. 18 § 1 KP odnoszący się do konsekwencji, jakie wynikają z przyto-
czonego wyroku Sądu Najwyższego i jakie uwzględnił Sąd Wojewódzki w zaskarżo-
nym wyroku, jest bezzasadny. Stosownie do powyższego przepisu nieważne są pos-
tanowienia umów, które są mniej korzystne dla pracowników niż przepisy prawa
pracy - wówczas zamiast tych postanowień stosuje się odpowiednie przepisy prawa
pracy. Jednak regulacja zawarta w art. 18 § 1 KP nie może być rozumiana jako
przeszkoda do zmiany umową stron rodzaju pracy pracownika, czasu trwania jego
stosunku pracy i innych elementów. Stosownie do tego przepisu niedopuszczalne
jest ograniczenie lub wyłączenie umową stron takich uprawnień pracownika, jak
uprawnienia do urlopu wypoczynkowego, wynagrodzenia, ustalonego ustawowo
okresu wypowiedzenia umowy, czasu pracy zgodnego z ustawowymi normami itp.
Strony natomiast mogły się umówić, że bez formalnego rozwiązania umowy o pracę
na stanowisku asystenta powódka - kontynuując stosunek pracy - przejdzie na sta-
nowisko naczelnej pielęgniarki na 5 lat. Przepisy Kodeksu pracy nie zakazują bo-
wiem zawierania umów o pracę na czas określony. Jak z przedstawionych uwag wy-
nika, zarzut naruszenia art. 18 § 1 KP okazał się również chybiony.

Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił kasację nie zawierającą uzasadnio-
nych podstaw (art. 39312 KPC).
========================================