Wyrok z dnia 27 lutego 2001 r.
I PKN 269/00

Świadczeniem nienależnym jest wynagrodzenie prowizyjne komornika,
ustalone na podstawie sporządzonych przez niego wykazów, rejestrujących
rodzaj czynności oraz wysokość opłat pobranych według taksy i wynagrodze-
nia prowizyjnego, które wypełniał w sposób niezgodny z § 1 ust. 1, § 2 i § 3 za-
rządzenia nr 14 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1992 r. w
sprawie wynagrodzenia prowizyjnego komorników sądowych za czynności eg-
zekucyjne.


Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz (sprawozdawca), Roman Kuczyński.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 2001 r. sprawy z pozwu
Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Okręgowego w C. przeciwko Leopoldowi K. o za-
płatę, na skutek kasacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia 1 grudnia 1999 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Prezes Sądu Wojewódzkiego w C. żądał zasądzenia od Leopolda K. kwoty
8.227 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 29 listopada 1994 r. tytułem zwrotu pobra-
nego w nadmiernej wysokości wynagrodzenia prowizyjnego w czasie od lipca 1993 r.
do września 1994 r. Według powoda, pozwany, zatrudniony na stanowisku komorni-
ka Sądu Rejonowego w L., pobierał w okresie spornym prowizję w wysokości 25%
opłat należnych od czynności, zamiast prowizji w wysokości 2% za każdą czynność.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa, twierdząc, że wysokość wynagro-
dzenia prowizyjnego obliczał mu sam powód.

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Częstochowie wyrokiem z dnia 11 czerwca 1999
r. zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 8.227 zł z odsetkami ustawowymi
od dnia 16 grudnia 1994 r. i nie obciążył pozwanego obowiązkiem zwrotu kosztów
procesu. Sąd pierwszej instancji ustalił, że pozwany jest komornikiem Sądu Rejono-
wego w L. Za swoje czynności otrzymywał wynagrodzenie prowizyjne. Wynagrodze-
nie to powinno być ustalone zgodnie z zarządzeniem nr 14 Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 17 czerwca 1992 r. w sprawie wynagrodzenia prowizyjnego komor-
ników sądowych za czynności egzekucyjne, które to zarządzenie zostało zmienione
zarządzeniem nr 18 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 7 lipca 1992 r. W myśl §
1 ust. 3 zarządzenia, wynagrodzenie prowizyjne za wykonanie czynności polegającej
na zajęciu wynagrodzenia za pracę, rachunków bankowych, rachunków rozliczenio-
wo-oszczędnościowych (kont osobistych), wkładów oszczędnościowych, papierów
wartościowych oraz innych wierzytelności pieniężnych i praw majątkowych stanowi
2% opłat, nie więcej niż jednokrotność przeciętnego wynagrodzenia w sferze budże-
towej w roku poprzednim. W piśmie z dnia 23 października 1992 r. Ministerstwo
Sprawiedliwości wyjaśniło, że wynagrodzenie prowizyjne określone w § 1 ust. 3 za-
rządzenia nr 14 za wykonanie czynności określonych w tym przepisie wynosi 2%
pobranych opłat. Kolejnym pismem z dnia 4 czerwca 1993 r. Ministerstwo Sprawie-
dliwości poinformowało prezesów wszystkich Sądów Wojewódzkich, że w celu ujed-
nolicenia interpretacji § 1 ust. 3 zarządzenia nr 14, we wszystkich okręgach sądów
wynagrodzenie prowizyjne za zajęcie rachunku bankowego, wynagrodzenia za pracę
oraz za inne czynności stanowi 1/4 pobranych opłat za każdą z tych czynności. W
następnym piśmie z dnia 26 sierpnia 1993 r. Ministerstwo Sprawiedliwości ponownie
wyjaśniło, że wynagrodzenie prowizyjne określone w § 1 ust. 3 wymienionego zarzą-
dzenia wynosi 2% z 8%, ,,to znaczy 2%, a nie 25%" pobranych przez komorników
opłat. Pismo to otrzymali komornicy do wiadomości dnia 17 września 1993 r.

Gdy chodzi o pozwanego, to w okresie od lipca 1993 r. do września 1994 r.
składał co miesiąc wykazy, w których wpisywał między innymi obok sygnatury akt
sprawy pobraną opłatę według taksy oraz wynagrodzenie prowizyjne. W rubryce 7
tych wykazów należało wpisywać wynagrodzenie określone w § 1 ust. 3 zarządzenia
nr 14. Pozwany wypełniał powyższą rubrykę w ten sposób, że skreślał zapis ,,2%",
wpisywał w to miejsce ,,25%" i liczył wynagrodzenie prowizyjne w wysokości 25%
opłat pobranych według taksy. Od września 1993 r. w drukach wykazów, w rubryce
7, została zamieszczona informacja, że należy do niej wpisywać ,,2% z 8%". Mimo to
pozwany w dalszym ciągu wpisywał kwotę odpowiadającą 25% pobranych opłat. Na
podstawie powyższych wpisów było następnie obliczane i wypłacane wynagrodzenie.
W ten sposób w okresie spornym pozwany otrzymał oprócz wynagrodzenia należne-
go także kwotę wynagrodzenia dochodzoną pozwem, której wysokości nie kwestio-
nował.

W ocenie Sądu Rejonowego było to świadczenie nienależne. Pozwany bo-
wiem musiał się liczyć z obowiązkiem jego zwrotu, skoro sam dokonywał nierzetel-
nych wpisów do wykazów. Co więcej, po otrzymaniu pisma Ministerstwa Sprawiedli-
wości z dnia 26 sierpnia 1993 r. nie ulegało już żadnej wątpliwości, że wysokość wy-
nagrodzenia komornika stanowi tylko 2% pobranych przez niego opłat za czynności
wymienione w § 1 ust. 3 zarządzenia nr 14. Pismem z dnia 29 listopada 1994 r. po-
wód wezwał pozwanego do zwrotu kwoty 8.227 zł, w którym oznaczył jako termin
zapłaty dzień 15 grudnia 1994 r. Pozwany nie zareagował na to wezwanie. Zatem
odsetki od powyższej kwoty należą się od dnia 16 grudnia 1994 r.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie wyro-
kiem z dnia 1 grudnia 1999 r. oddalił apelację pozwanego, której podstawę stanowiły
dwa zarzuty. Pierwszy to ten, że wyrok Sądu Rejonowego został oparty na zarzą-
dzeniu nr 14 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, które jest nielegalne, choć nie ze
względu na swoją treść, lecz ze względu na to, że w dniu 17 czerwca 1992 r., tj. w
dniu podpisania zarządzenia przez ministra Jerzego Kropiwnickiego, nie był on już
Ministrem Pracy i Polityki Socjalnej, a więc osobą uprawnioną do wydawania i podpi-
sywania aktów prawnych. Drugi zaś zarzut zmierzał do wykazania, że skoro przepisy
zarządzenia nr 14 były niejasne, a ich interpretacja przez Ministerstwo Sprawiedliwo-
ści niejednolita, to nie było podstaw do przypisania pozwanemu, że świadomie prze-
kazał ,,fałszywe dane" służące za podstawę obliczenia wynagrodzenia.

Sąd Okręgowy, podzielając stanowisko Sądu pierwszej instancji podkreślił, że
po pewnych wahaniach, w piśmie z dnia 26 sierpnia 1993 r., Ministerstwo Sprawie-
dliwości przyjęło ostateczną interpretację § 1 ust. 3 zarządzenia nr 14, według której
wynagrodzenie prowizyjne za wykonanie przez komornika czynności polegającej na
zajęciu wynagrodzenia za pracę, rachunków bankowych, wkładów oszczędnościo-
wych i innych wierzytelności stanowi 2% opłat, nie więcej jednak niż jednokrotność
przeciętnego wynagrodzenia w sferze budżetowej za rok poprzedni. O powyższej
interpretacji komornicy zostali zawiadomieni w dniu 17 września 1993 r. Mimo to po-
zwany nadal naliczał i pobierał prowizję w wysokości 25% pobranych opłat. Taki stan
rzeczy trwał do września 1994 r. Zdaniem Sądu Okręgowego, nie jest trafny zarzut
pozwanego, jakoby zarządzenie nr 14 z dnia 17 czerwca 1992 r. w sprawie wynagro-
dzania prowizyjnego komorników sądowych za czynności egzekucyjne nie obowią-
zywało, a to ze względu na jego wydanie przez odwołanego ministra. Z obowiązują-
cej wówczas Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952 r.
(utrzymanej w mocy ustawą z dnia 29 grudnia 1989 r., zmieniającą Konstytucję) oraz
ustawy z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą
ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej wynikała bowiem zasada
ciągłości władzy, oznaczająca uprawnienia ministra do wydawania zarządzeń aż do
momentu powstania nowego rządu. Również fakt nieopublikowania wymienionego
zarządzenia należy oceniać z punktu widzenia przepisów Konstytucji z dnia 22 lipca
1952 r. W latach 1993-94, których dotyczy spór, nie wszystkie akty prawne wymagały
publikacji. W myśl uchwały Rady Ministrów z dnia 12 lutego 1991 r. w sprawie regu-
laminu pracy ministrów (M.P. Nr 7, poz. 47), normatywne akty prawne wydawane
przez ministrów były ewidencjonowane w Urzędzie Rady Ministrów i rejestrowane w
rejestrze przepisów resortowych prowadzonych przez Ministra Sprawiedliwości.
Zgodnie z orzeczeniem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 9 listopada
1999 r. w sprawie ze skargi nr 26449/95, nawet nie publikowane zgodnie z krajowymi
przepisami reguły uznaje się za obowiązujące, jeśli dostęp do nich jest wystarczają-
cy. W przedmiotowej sprawie fakt zapoznania się pozwanego z zarządzeniem nr 14
był niesporny. Ponadto Sąd Okręgowy podkreślił, że Trybunał Konstytucyjny w orze-
czeniu z dnia 26 października 1993 r., U. 15/92, nie stwierdził niezgodności § 1 ust. 3
zarządzenia z przepisem art. 1 Konstytucji, który formułuje zasadę demokratycznego
państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej. Wresz-
cie Sąd Okręgowy podniósł, że pozwany nie zgłosił w postępowaniu przed Sądami
obu instancji zarzutów zmierzających do wykazania, że szkoda po stronie powoda
powstała z przyczyn od niego (tj. skarżącego) niezależnych (art. 124 KPC), zaś cię-
żar dowodu obciążał właśnie pozwanego (art. 3 KPC i art. 6 KC).

W kasacji od powyższego wyroku opartej na podstawie naruszenia prawa
materialnego pozwany wniósł o zmianę wyroków Sądów obu instancji i oddalenie
powództwa wraz z zasądzeniem na rzecz skarżącego kosztów procesu za wszystkie
instancje. W ocenie skarżącego, naruszenie prawa materialnego polegało na zasto-
sowaniu do określania zasad wynagradzania komorników przepisów zarządzenia nr
14 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1992 r. oraz na błędnej ich
interpretacji, a ponadto na niewłaściwym zastosowaniu art. 409 KC, polegającym na
przyjęciu przez Sąd Okręgowy, że pozwany, zużywając uzyskane korzyści, powinien
liczyć się z obowiązkiem ich zwrotu. Przede wszystkim skarżący podtrzymał swój
pogląd co do tego, że zarządzenie nr 14 narusza konstytucyjne prawo do sprawowa-
nia przez określoną osobę urzędu ministra po dymisji rządu spowodowanej uchwale-
niem przez Sejm votum nieufności. Obowiązująca w 1992 r. Konstytucja z 1952 r. nie
przewidywała możliwości powierzenia zdymisjonowanemu rządowi dalszego spra-
wowania obowiązków - aż do czasu powołania nowego rządu. Tak więc przeciwne
zapatrywanie Sądu Okręgowego było sprzeczne z ówczesną Konstytucją. Powierze-
nie zdymisjonowanemu rządowi sprawowania obowiązków do czasu powołania no-
wego rządu było możliwe tylko w przypadkach określonych w art. 64 pkt 1-3 Konsty-
tucji z 1992 r., z których żaden nie wystąpił w dacie wydania zarządzenia nr 14.

Skarżący zaznaczył również, że zarządzenie nr 14 zostało wydane przy braku
dla Ministra Pracy i Polityki Socjalnej delegacji ustawowej do określenia zasad wy-
płacania i wysokości stawek wynagrodzenia prowizyjnego komorników. Ustawa z
dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych w art. 21 upoważ-
niła Radę Ministrów do określenia w drodze rozporządzenia zasad wynagradzania
pracowników państwowych. Rada Ministrów nie skorzystała z tego uprawnienia, lecz
przekazała je do wykonania Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej, i to w poszerzonym
zakresie. Przekazała bowiem temu Ministrowi uprawnienie do ustalania nie tylko za-
sad wynagradzania (do czego jedynie sama była uprawniona), ale i wysokości wyna-
grodzenia (do czego w ogóle nie miała upoważnienia). Zatem nie można przyjąć, że
Minister Pracy i Polityki Socjalnej uzyskał delegację do określania zasad i ustalania
wysokości wynagrodzenia prowizyjnego komorników. Ponadto niedopuszczalne było
uchylenie aktu wyższej rangi, tj. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31
grudnia 1960 r. dotyczącego wynagrodzenia prowizyjnego komorników, przez akt
niższego rzędu, tj. zarządzenie nr 14 z dnia 17 czerwca 1992 r. W konsekwencji więc
zarządzenie nr 14 nie powinno być uznawane za legalne, gdyż rażąco narusza Kon-
stytucję.

Gdy chodzi o naruszenie art. 409 KC, to zdaniem skarżącego jest ono następ-
stwem nietrafnego poglądu Sądu Okręgowego, że treść przepisu § 1 ust. 3 zarzą-
dzenia nr 14 jest oczywista i jasna, podczas gdy zarówno brzmienie tego przepisu,
jak i jego interpretacje dokonywane przez Ministerstwo Sprawiedliwości uzasadniają
wniosek przeciwny. W związku z tym Sąd Okręgowy nie miał podstaw do przyjęcia,
że pozwany wprowadzał do wykazów nierzetelne (sprzeczne z prawem) wpisy i dla-
tego też musiał się liczyć z obowiązkiem zwrotu pobranej części prowizji. Poza tym
powód nie wykazał, że pozwany nie zużył uzyskanych korzyści. Wobec tego trzeba
było uznać, że obowiązek ich zwrotu wygasł.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


1. Najdalej idący zarzut kasacji dotyczy przyjęcia przez Sąd Okręgowy za
podstawę zaskarżonego wyroku przepisu § 1 ust. 3 zarządzenia nr 14 Ministra Pracy
i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1992 r. w sprawie wynagrodzenia prowizyjnego
komorników sądowych za czynności egzekucyjne, które to zarządzenie ze względu
na sprzeczny z Konstytucją z dnia 22 lipca 1952 r. sposób wydania nie powinno być
uznane za legalne i uprawniające do stosowania jakichkolwiek sankcji wobec osób,
których dotyczy. Braku legalności upatruje przy tym skarżący w wydaniu zarządzenia
nr 14 przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej po dymisji ówczesnego Rządu spowo-
dowanej uchwaleniem przez Sejm votum nieufności i w sytuacji, gdy Konstytucja z
1952 r. nie przewidywała możliwości powierzenia zdymisjonowanemu Rządowi
sprawowania swych obowiązków do czasu powołania nowego rządu.

W tej kwestii należy zauważyć, że Konstytucja uchwalona przez Sejm Usta-
wodawczy w dniu 22 lipca 1952 r., nazwana ustawą zasadniczą Polskiej Rzeczypo-
spolitej Ludowej, podlegała w okresie swego obowiązywania kilku nowelizacjom.
Jedną z nich była nowelizacja dokonana ustawą z dnia 7 kwietnia 1989 r. o zmianie
Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. Nr 19, poz. 101). Polegała ona
między innymi na skreśleniu przepisów art. 31 oraz art. 32, dodaniu Rozdziału 3a
pod tytułem: ,,Prezydent Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej". W rozdziale tym znalazł
się przepis art. 32f, który w ustępie 1 pkt 6 przewidywał uprawnienia Prezydenta do
występowania z wnioskiem do Sejmu o powołanie lub odwołanie Prezesa Rady Mini-
strów, oraz przepis art. 37 ust. 1 stanowiący, że organem uprawnionym do powołania
i odwołania Rady Ministrów lub poszczególnych jej członków jest Sejm, który podej-
muje uchwały w tym przedmiocie na wniosek Prezesa Rady Ministrów przedstawiony
po porozumieniu z Prezydentem. Przepisy te weszły w życie z dniem 8 kwietnia 1989
r. i obowiązywały do dnia 7 grudnia 1992 r. Obowiązywały zatem także w dniu 17
czerwca 1992 r., tj. w dniu wydania przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej zarzą-
dzenia nr 14 dotyczącego wynagrodzenia prowizyjnego komorników. Na ich podsta-
wie Sejm Rzeczypospolitej Polskiej podjął dnia 5 czerwca 1992 r. uchwałę w sprawie
odwołania Rady Ministrów (Dz.U. Nr 17, poz. 125). Treść tej uchwały jest następują-
ca: ,,Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, w związku ze zgłoszonym przez Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej, a także zgłoszonym przez grupę posłów wnioskiem o od-
wołanie Rady Ministrów, na podstawie art. 32f ust. 1 pkt 6 oraz art. 37 ust. 1 Konsty-
tucji Rzeczypospolitej Polskiej odwołuje Radę Ministrów. Sejm powierza równocze-
śnie Rządowi dalsze pełnienie obowiązków do czasu powołania Rady Ministrów w
nowym składzie".
W przedstawionym stanie prawnym niezasadny okazał się więc zarzut skarżą-
cego, jakoby sposób wydania wymienionego zarządzenia naruszał przepisy Konsty-
tucji, powodował jego nielegalność z tej przyczyny i sprawiał, że nie mogło być ono
uznane za podstawę prawną rozstrzygnięcia. Należy przyznać rację skarżącemu, że
ocena zgodności zarządzenia nr 14 z Konstytucją przeprowadzona przez Sąd Okrę-
gowy powinna być odniesiona do przepisów konstytucyjnych obowiązujących w da-
cie wydania zarządzenia nr 14, ta zaś data była wcześniejsza niż dzień, w którym
weszła w życie Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych
stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej
oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426). Ustawa ta zaczęła bowiem
obowiązywać od dnia 8 grudnia 1992 r. Jednak powyższe uchybienie Sądu drugiej
instancji nie spowodowało błędnego rozstrzygnięcia, gdyż - jak wynika z wcześniej-
szych uwag - w dniu wydania zarządzenia nr 14 ówczesny Minister Pracy i Polityki
Socjalnej był uprawniony do jego wydania. Poza tym skarżący, zarzucając Sądowi
Okręgowemu niewskazanie przepisów Konstytucji mających - zdaniem tego Sądu -
świadczyć o zgodności z nimi warunków wydania zarządzenia nr 14, sam nie przyto-
czył przepisów uzasadniających jego tezę o tym, że sposób wydania zarządzenia
naruszał przepisy konstytucyjne. Natomiast pogląd wykluczający możliwość powie-
rzenia zdymisjonowanemu rządowi sprawowania obowiązków do czasu powołania
nowego rządu, wywiódł z art. 64 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992
r., która - na co sam zwrócił uwagę w kasacji - nie obowiązywała jeszcze w dniu wy-
dania zarządzenia nr 14.

2. Nie mógł być również uznany za skuteczny zarzut wydania zarządzenia nr
14 przez ówczesnego Ministra Pracy i Polityki Socjalnej mimo jakoby braku po jego
stronie upoważnienia do określenia zasad wypłacania i wysokości stawek wynagro-
dzenia prowizyjnego komorników. Komornicy są urzędnikami państwowymi - pra-
cownikami sądów rejonowych, powołanymi do wykonywania czynności egzekucyj-
nych i innych czynności określonych w ustawach. Jednak ustawa z dnia 20 czerwca
1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (jednolity tekst: Dz.U. z 1990 r. Nr
23, poz. 138 ze zm.) nie uregulowała ich sytuacji prawnej, odsyłając w tym zakresie
do odpowiednich unormowań zawartych w ustawie z dnia 16 września 1982 r. o pra-
cownikach urzędów państwowych (Dz.U. Nr 31, poz. 214 ze zm.). Przepis art. 44
drugiej z wymienionych ustaw stanowi, że jej przepisy stosuje się do pracowników
administracyjnych, pomocniczych, technicznych i obsługi Sądu Najwyższego i innych
sądów, prokuratury, a także do kuratorów sądowych - ze zmianami wynikającymi z
przepisów szczególnych. Zatem wymieniona ustawa - z zastrzeżeniem zawartym w
końcowej części art. 44 - ma również zastosowanie do komorników sądowych będą-
cych pracownikami sądów. Ustawa ta w art. 21 ust. 3 upoważniła równocześnie
Radę Ministrów do określenia w drodze rozporządzenia zasad wynagradzania i
awansowania oraz wymaganych kwalifikacji w zakresie wykształcenia i praktyki za-
wodowej urzędników państwowych. Na podstawie powyższego przepisu, a także art.
44 i innych tej ustawy, Rada Ministrów wydała dnia 18 lutego 1989 r. rozporządzenie
w sprawie zasad wynagradzania pracowników urzędów państwowych (Dz.U. Nr 8,
poz. 50 ze zm.). Przepis § 1 ust. 1 rozporządzenia określił jego zakres podmiotowy,
stanowiąc w pkt 3, że rozporządzenie stosuje się do pracowników administracyjnych,
pomocniczych, technicznych i obsługi sądów powszechnych, państwowych biur
notarialnych, kuratorów zawodowych oraz komorników - zwanych dalej
,,pracownikami". Z kolei § 2 rozporządzenia ustalił tabelę miesięcznych stawek wy-
nagrodzenia zasadniczego, tabelę stawek dodatku funkcyjnego, a także tabelę sta-
nowisk, zaszeregowań i kwalifikacji pracowników zatrudnionych w urzędach naczel-
nych, centralnych i terenowych organów administracji państwowej. Natomiast ustale-
nie tego rodzaju tabeli dla pracowników administracyjnych i innych sądów pow-
szechnych oraz komorników Rada Ministrów przekazała Ministrowi Pracy i Polityki
Socjalnej. Ponadto § 6 ust. 1 rozporządzenia przewidział dla pracowników nim obję-
tych dodatek za prace wykonywane w warunkach szkodliwych lub uciążliwych dla
zdrowia. Z wyrażeń użytych w § 2 ust. 1 (,,ustala się") oraz w § 6 ust. 1 (,,pracowni-
kowi przysługuje") wynika zarazem, że świadczenia określone w tych przepisach
mają charakter obligatoryjny. W przeciwieństwie do nich, przepis § 6 ust. 3 posta-
nowił, że pracownikom, do których stosuje się rozporządzenie, mogą być przyznane
premie i nagrody związane z rodzajem wykonywanej pracy oraz wynagrodzenie
prowizyjne za czynności egzekucyjne, których szczegółowe warunki przyznawania
oraz wysokość określa - w myśl § 6 ust. 4 - Minister Pracy i Polityki Socjalnej. Trzeba
także zaznaczyć, że ustawodawca w art. 21 ust. 1 ustawy o pracownikach urzędów
państwowych określił kryteria ustalania wynagrodzenia pracowników, stanowiąc, że
urzędnikowi państwowemu przysługuje wynagrodzenie zależne od zajmowanego
stanowiska, posiadanych kwalifikacji zawodowych, jakości oraz stażu pracy,
natomiast w art. 21 ust. 3 upoważnił Radę Ministrów do określenia (w drodze
rozporządzenia) ,,zasad wynagradzania", co przede wszystkim dotyczy wynagro-
dzenia zależnego od zajmowanego stanowiska, kwalifikacji, jakości oraz stażu pracy
- czyli takiego, o jakim stanowi art. 21 ust. 1 ustawy. Tego też uprawnienia - wbrew
poglądowi skarżącego - Rada Ministrów nie przekazała Ministrowi Pracy i Polityki
Socjalnej, lecz sama w § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 18 lutego 1989 r. w sprawie
zasad wynagradzania pracowników urzędów państwowych ustaliła tabelę miesięcz-
nych stawek wynagrodzenia zasadniczego i tabelę stawek dodatku funkcyjnego wraz
ze sposobem jego obliczenia, jak również w § 6 ust. 1 określiła zasady przyznawania
dodatku za prace wykonywane w warunkach szkodliwych lub uciążliwych dla zdro-
wia, których wykaz zawarła w załączniku do wymienionego rozporządzenia.

Nie ulega wątpliwości, że składnikiem wynagrodzenia komornika jest także
prowizja. Nie jest to jednak część wynagrodzenia zasadniczego, gdyż wynagrodze-
nie zasadnicze zostało ustalone w tabeli określającej miesięczne stawki tego wyna-
grodzenia. Zgodnie z § 36 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 grud-
nia 1960 r. o komornikach sądowych (Dz.U. z 1961 r. Nr 13, poz. 66 ze zm.), wyna-
grodzenie prowizyjne jest wynagrodzeniem dodatkowym, na którego wysokość ma
wpływ wysokość opłat za czynności egzekucyjne pobranych przez komornika w da-
nym miesiącu, stosownie do przepisów o taksie za czynności komorników. Zatem
wynagrodzenie prowizyjne zależy od osobistego wkładu komornika i efektów jego
pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2000 r., I PKN 469/99,
OSNAPiUS 2001 nr 13, poz. 430). W § 6 ust. 4 rozporządzenia Rada Ministrów upo-
ważniła Ministra Pracy i Polityki Socjalnej do określenia ,,szczegółowych warunków
przyznawania nagród i premii oraz wynagrodzenia prowizyjnego, o których mowa w
ust. 3, oraz ich wysokości". Na podstawie tak zredagowanego przepisu można by
więc wnioskować, że ,,zasadami wynagradzania", o których stanowi art. 21 ust. 3
ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych i do któ-
rych określenia została upoważniona Rada Ministrów, zostało objęte prawo komorni-
ka do prowizji za czynności egzekucyjne. W takim wypadku należałoby uznać, że to
uprawnienie Rada Ministrów wykorzystała i wykonała, wydając rozporządzenie z dnia
18 lutego 1989 r. o wynagradzaniu pracowników urzędów państwowych (§ 6 ust. 3
pkt 2), natomiast jedynie szczegółowe warunki i wysokość wynagrodzenia prowizyj-
nego przekazała do określenia Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej (§ 6 ust. 4). W
wyniku powyższego rozwiązania prawnego Minister ten, powołując się na § 6 ust. 4
przytoczonego rozporządzenia, wydał zarządzenie nr 14 w sprawie wynagrodzenia
prowizyjnego komorników sądowych za czynności egzekucyjne, w którego § 1 ust. 3
postanowił, że wynagrodzenie prowizyjne za wykonanie czynności polegającej na
zajęciu wynagrodzenia za pracę, rachunków bankowych, rachunków oszczędno-
ściowo-rozliczeniowych, wkładów oszczędnościowych, papierów wartościowych oraz
innych wierzytelności pieniężnych i praw majątkowych stanowi 2% opłat, nie więcej
niż jednokrotność przeciętnego wynagrodzenia w sferze budżetowej za rok poprzed-
ni. Przed wejściem w życie powyższego zarządzenia, tj. przed dniem 1 lipca 1992 r.,
wynagrodzenie prowizyjne za czynności egzekucyjne wynosiło 40% opłat pobranych
przez komornika, stosownie do przepisów o taksie za czynności komorników (§ 36
wskazanego wcześniej rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 grudnia
1960 r. o komornikach oraz § 3 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
24 czerwca 1991 r. w sprawie taksy za czynności komorników - Dz.U. Nr 62, poz.
204 ze zm.). W orzeczeniu z dnia 26 października 1993 r, U 15/92 (OTK 1993 nr 2,
poz. 36), Trybunał Konstytucyjny, po zbadaniu zgodności § 1 ust. 3 (a także ust. 2,4 i
5) zarządzenia nr 14 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1992 r. w
sprawie wynagrodzenia prowizyjnego komorników sądowych za czynności egzeku-
cyjne z wskazanymi we wniosku Stowarzyszenia Komorników Sądowych z siedzibą
w Gorzowie Wlkp. przepisami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Kodeksu pracy
oraz ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych
orzekł, że przepisy § 1 ust. 3 (a także ust. 2,4 i 5) wymienionego zarządzenia nie są
niezgodne z art. 1, art. 3, art. 6, art. 56 ust. 1 i art. 68 Konstytucji, z art. 13, art. 78 i
art. 80 Kodeksu pracy oraz z art. 21 ust. 1 ustawy o pracownikach urzędów pań-
stwowych. W uzasadnieniu powyższego rozstrzygnięcia Trybunał Konstytucyjny
stwierdził, że: ,,Określając wynagrodzenie prowizyjne komorników sądowych za
czynności egzekucyjne Minister PiPS nie był skrępowany w jakikolwiek sposób przez
upoważnienie zawarte w § 6 ust. 4 rozporządzenia RM z dnia 18 lutego 1989 r.; miał
bowiem określić szczegółowe warunki przyznawania wynagrodzenia prowizyjnego.
Nie budzi wątpliwości, że zmieścił się w granicach upoważnienia. Minister PiPS za-
równo określił ogólny sposób ustalania wynagrodzenia prowizyjnego, jak i pułapy
procentowe zależne od kwoty opłaty". Aczkolwiek więc Trybunał Konstytucyjny nie
odniósł się wprost do kwestii legalności zarządzenia nr 14 z uwagi na jego wydanie
przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, to jednak pośrednio - ale wyraźnie - wypo-
wiedział się na temat istnienia podstaw do wydania przez tego Ministra zarządzenia
w granicach upoważnienia zawartego w § 6 ust. 4 rozporządzenia Rady Ministrów w
sprawie wynagrodzenia pracowników urzędów państwowych.

3. Nie można także podzielić zarzutu zawartego w kasacji, przypisującego Są-
dowi Okręgowemu dokonanie błędnej wykładni § 1 ust. 3 zarządzenia nr 14 wskutek
oceny, że jest to przepis ,,oczywisty, jasny i nie może być żadnej wątpliwości przy
jego interpretacji". Wskazany przepis jest częścią regulacji zawartej w § 1 zarządze-
nia i nabiera oczywistości w powiązaniu z treścią ust. 1. Przepis § 1 ust. 1 postana-
wia bowiem, że komornikowi sądowemu za dokonane czynności egzekucyjne przy-
sługuje wynagrodzenie prowizyjne stanowiące część opłat pobranych przez niego
stosownie do przepisów w sprawie taksy za czynności komorników. Natomiast § 1
ust. 3 przewiduje, że wynagrodzenie prowizyjne za wykonanie czynności określonej
w tym przepisie stanowi 2% tych opłat, jednak nie więcej niż jednokrotność przecięt-
nego wynagrodzenia miesięcznego w sferze budżetowej w roku poprzednim. W
związku z tym, po ostatecznej interpretacji tego przepisu przez Ministerstwo Spra-
wiedliwości przedstawionej w pismach z dnia 26 sierpnia 1993 r. i z dnia 23 paź-
dziernika 1993 r., nie mogło już ulegać wątpliwości, że wynagrodzenie prowizyjne
komorników za wykonanie czynności polegającej na zajęciu wynagrodzenia za
pracę, rachunków bankowych, rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych, wkła-
dów oszczędnościowych, papierów wartościowych oraz innych wierzytelności pie-
niężnych i praw majątkowych stanowi 2% pobranych opłat za każdą czynność w
sprawie, nie więcej niż jednokrotność przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w
sferze budżetowej w roku poprzednim.

4. Nie mógł być wreszcie uwzględniony zarzut naruszenia art. 409 KC. Przepis
ten stanowi, że obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli
ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogaco-
ny, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien się liczyć z obo-
wiązkiem zwrotu. Norma zawarta w tym przepisie zakłada więc obecność dwóch nie-
zbędnych elementów faktycznych: po pierwsze - istnienie po stronie zobowiązanego
do zwrotu wzbogacenia w chwili zgłoszenia roszczenia o wydanie korzyści w naturze
lub o zwrot jej wartości i po wtóre - istnienie po stronie wzbogaconego w chwili wy-
zbywania się lub zużywania korzyści powinności przewidywania obowiązku jej
zwrotu. W tym jednak aspekcie sprawa nie była rozpoznawana przez żaden z Są-
dów. Pozwany bowiem w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji nie powo-
ływał się na to, że zużył nienależnie pobraną część wynagrodzenia prowizyjnego i
wskutek tego nie jest już wzbogacony. Także w apelacji nie zgłosił przeciw roszcze-
niu powoda zarzutu wywiedzionego z art. 409 KC. W związku z tym nie ma w spra-
wie żadnych ustaleń w tym zakresie i nie ma ponadto zarzutu naruszenia przepisów
postępowania. W tej sytuacji Sąd Najwyższy nie mógł uznać, że zarzut naruszenia
prawa materialnego - art. 409 KC był zasadny.

Biorąc przytoczone względy pod uwagę, Sąd Najwyższy orzekł o oddaleniu
kasacji (art. 39312 KPC).
========================================