Wyrok z dnia 10 września 1998 r.
I PKN 244/98

Zarządzenia Dyrektora Generalnego PKP Nr 4 z dnia 12 stycznia 1993 r.
oraz Nr 7 z dnia 24 lutego 1994 r. nie stanowią prawa materialnego w rozumie-
niu art. 3931 pkt 1 KPC.


Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Andrzej Kijowski, Jadwiga Skibińska-Adamowicz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 września 1998 r. sprawy z po-
wództwa Władysława P. przeciwko Przedsiębiorstwu Sprzętowo-Transportowemu w
likwidacji w W. i Polskim Kolejom Państwowym - [...] Dyrekcji Okręgowej Kolei Pańs-
twowych w P. o ustalenie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkie-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 16 stycznia 1998 r.
[...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Powód Władysław P. wniósł kasację od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 16 stycznia 1998 r. [...], którym
Sąd ten oddalił jego apelację od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Poznaniu z
dnia 7 listopada 1997 r. [...].

W toku postępowania powód domagał się ustalenia, że ,,nabył prawa do
uprawnień do przejazdu PKP w dowolnej klasie". Ostatecznie swoje roszczenie
sprecyzował w ten sposób, że wniósł o ustalenie, iż nabył uprawnienia do: 1. prze-
jazdów na podstawie biletu imiennego zawierającego klauzulę ,,uprawnienie do bez-
płatnej miejscówki" wszystkimi pociągami pasażerskimi w klasie dowolnej oraz 2.
jednorazowego imiennego biletu wolnej jazdy na przejazdy międzynarodowe.

Pozwana [...] Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych wniosła o oddalenie
powództwa podnosząc, iż powód utracił uprawnienia pracownika kolejowego. Powód
nie może korzystać z uprawnień przysługujących honorowym dawcom krwi, ponie-
waż nie spełnia (drugiego) warunku, którym jest przepracowanie na kolei 5 lat (doty-
czy to również przejazdów ulgowych na trasach międzynarodowych). Sąd Pracy od-
dalił powództwo co do [...] Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych, natomiast w sto-
sunku do Przedsiębiorstwa Sprzętowo-Transportowego w likwidacji w W. umorzył
postępowanie. Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu uchylił zaskarżony
wyrok i sprawę przekazał Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania,
stwierdzając, że Sąd pierwszej instancji powinien ustalić zasady wręczania honoro-
wej odznaki oraz ocenić czynne członkostwo powoda w Klubie Honorowego Dawcy
Krwi. Ponadto przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd ten powinien mieć na uwa-
dze fakt, iż powód został inwalidą w związku z pracą w PKP (z tego też tytułu otrzy-
muje rentę inwalidzką).

W wyniku ponownego rozpoznania sprawy Sąd Rejonowy oddalił powództwo.
Powód był zatrudniony w PKP w Zakładach Sprzętowo-Transportowych Budownic-
twa Kolejowego - Oddział w P. od dnia 20 września 1984 r. do 30 listopada 1985 r., z
tym że w okresie od dnia 20 września 1984 r. do 3 lutego 1985 r. na stanowisku
specjalisty do spraw zaopatrzenia, a następnie od dnia 4 lutego 1985 r. do 30 listo-
pada 1985 r. na stanowisku ślusarza-palacza. Stosunek pracy został rozwiązany z
dniem 30 listopada 1985 r. na zasadzie porozumienia stron. Od dnia 1 grudnia 1985
r. powód podjął pracę w Zakładzie Budownictwa Szklarniowego i Urządzeń Ogrodo-
wych. Wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych z dnia 17 stycznia 1995 r. [...], powodowi przyznano prawo do renty inwa-
lidzkiej III grupy od dnia 30 września 1993 r. w związku z wypadkiem przy pracy, ja-
kiemu uległ 22 października 1985 r. Od 1 kwietnia 1995 r. powód pobiera kolejową
rentę inwalidzką II grupy z tytułu wypadku przy pracy. Sąd pierwszej instancji ustalił
ponadto, iż jeśli chodzi o warunek konieczny do objęcia ,,statusem kolejowym" Hono-
rowego Dawcy Krwi, to został on zawarty w decyzji Dyrektora Generalnego PKP z
dnia 4 maja 1993 r. Polega on na konieczności przepracowania co najmniej 5 lat w
jednostkach organizacyjnych kolei. Ponadto (§ 4 ust. 9 pkt 1) w Zarządzeniu Dy-
rektora Generalnego PKP nr 7 z dnia 24 lutego 1994 r. w sprawie uprawnień pra-
cowników, emerytów i rencistów PKP oraz niektórych członków ich rodzin do prze-
jazdów kolejami zostały określone warunki, których spełnienie uprawnia do tzw.
sieciówki, a mianowicie: 1. bycie pracownikiem, emerytem lub rencistą pobierającym
rentę kolejową z tytułu zatrudnienia na czas nie określony, 2. czynne członkostwo
Kolejowego Klubu HDK, 3. posiadanie Odznaki Zasłużonego Honorowego Dawcy
Krwi I stopnia, 4. oddanie 25 litrów krwi. Zdaniem Sądu pierwszej instancji powód nie
spełniał tych warunków i nie nabył prawa do bezpłatnego imiennego biletu na prze-
jazdy w klasie dowolnej.

Na podstawie pkt 13 regulaminu FIP funkcjonariuszom przysługuje jeden bilet
wolnej jazdy w ciągu 45 miesięcy od przejścia na emeryturę, jednakże o bilet ten
mogą się ubiegać emerytowani funkcjonariusze kolei, którzy: 1. w czasie swojej
służby mogli korzystać z ulg przejazdowych FIP i 2. w czasie przejścia na emeryturę
odpracowali co najmniej jedenaście lat na kolei FIP lub na kolei, której personel zos-
tał przejęty przez kolej FIP.

Z ustaleń Sądu pierwszej instancji wynika ponadto, iż powód w wyniku proce-
su sądowego uzyskał prawo do renty inwalidzkiej III grupy w związku z wypadkiem
przy pracy od dnia 30 września 1993 r. (od dnia 1 kwietnia 1995 r. pobiera inwalidzką
rentę kolejową II grupy). Nie oznacza to jednak, iż rozwiązanie umowy o pracę
nastąpiło w związku z wypadkiem przy pracy. Powód bowiem odszedł z PKP w wyni-
ku porozumienia stron, nie zaś w związku z przejściem na wcześniejszą emeryturę, a
ponadto po zakończeniu pracy w jednostkach PKP podjął i kontynuował pracę w Zak-
ładzie Budownictwa Szklarniowego (od 1 grudnia 1995 r.).

Rozpoznając apelację powoda Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
pierwszej kolejności stwierdził, że nie ma żadnych podstaw ani do skutecznego
kwestionowania dokonanej przez Sąd Pracy oceny materiału dowodowego, ani też
poczynionych na podstawie tego materiału ustaleń faktycznych. Odnosząc powyższe
do zarzutu apelacji nie sposób uznać, by jej autor wykazał, że Sąd, choć wziął pod
uwagę wszystkie dowody, to jednak oceniając je i budując na nich swe ustalenia,
popełnił błąd i jaki. Apelacja sprowadza się więc jedynie do polemiki z ustaleniami i
oceną dokonaną przez Sąd pierwszej instancji.

W zakresie pierwszego roszczenia powoda według Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych zastosowanie znajduje Decyzja Dyrektora Generalnego PKP z dnia 4
maja 1993 r. w sprawie szczególnych uprawnień osób objętych Statusem Kolejarza
Honorowego Dawcy Krwi oraz zarządzenie Dyrektora Generalnego PKP nr 7 z dnia
24 lutego 1994 r. w sprawie uprawnień pracowników, emerytów i rencistów PKP oraz
niektórych członków ich rodzin do przejazdów kolejami. Decyzja Dyrektora General-
nego PKP (z 4 maja 1993 r.) szczegółowo określa warunki objęcia Statusem Koleja-
rza Honorowego Dawcy Krwi i ustanawia, między innymi, obowiązek przepracowania
co najmniej 5 lat w jednostkach organizacyjnych kolei. Powód pracował w nich zaś
zaledwie ponad rok. Odnośnie do drugiego żądania powoda Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych podzielił opinię Sądu pierwszej instancji, iż podstawą decyzji w tej
kwestii jest regulamin FIP. Zgodnie z dyspozycją pkt 13.1. tego regulaminu emery-
towanemu funkcjonariuszowi przysługuje jeden bilet wolnej jazdy w ciągu 45 miesię-
cy od przejścia na emeryturę dla funkcjonariuszy wymienionych w pkt 14.25. Z defi-
nicji pojęć zamieszczonej w regulaminie FIP wynika niewątpliwie, że powód zaliczany
jest do grupy funkcjonariuszy emerytowanych, mimo pobierania renty. Punkt 14.25
regulaminu stanowi, iż o bilet wolnej jazdy może ubiegać się funkcjonariusz
emerytowany, który spełnia jednocześnie dwa warunki: 1. w czasie swojej czynnej
służby mógł korzystać z ulg przejazdowych FIP i 2. w czasie przejścia na emeryturę
odpracował co najmniej 11 lat na kolei, przy czym drugi warunek nie ma zastosowa-
nia do funkcjonariuszy, którzy z powodu wypadku przy pracy przeszli na wcześniej-
szą emeryturę o ile w czasie przejścia na emeryturę spełniali warunki wymienione w
pkt 14.21 lub 14.22 regulaminu. Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowe-
go wynika jednak, iż powód przepracował na kolei zaledwie 1 rok i 2 miesiące, Nie
został zatem spełniony przez niego drugi warunek regulaminu. W rozpoznawanej
sprawie nie ma zastosowania wyjątek dotyczący przejścia na wcześniejszą emerytu-
rę. Stosunek pracy jaki łączył powoda z Zakładami Sprzętowo-Transportowymi Bu-
downictwa Kolejowego w W. - Oddział w P. został bowiem rozwiązany na zasadzie
porozumienia stron, nie doszło więc do przejścia powoda na ,,wcześniejszą" rentę
(emeryturę). Powód kontynuował zatrudnienie poza PKP. Z wnioskiem o ustalenie,
że zdarzenie z dnia 22 października 1985 r. było wypadkiem przy pracy wystąpił do-
piero w listopadzie 1987 r.

Zdaniem Sądu drugiej instancji nie ulega wątpliwości, iż ,,nastąpiło zerwanie
związku czasowego pomiędzy zakończeniem pracy powoda w PKP (na zasadzie
porozumienia stron) a przyznaniem prawa do renty z wypadku przy pracy", zatem dla
uzyskania uprawnień z pkt 13.1. regulaminu FIP powód musiałby przepracować co
najmniej 11 lat, ,,co jednak nie miało miejsca w sprawie, a tym samym nie pozwala
przyznać powodowi uprawnień do korzystania z biletu wolnej jazdy".

Jako podstawę w kasacji wskazano naruszenie prawa materialnego i proce-
sowego (art. 393 pkt 1 i 2 KP) jednakże, gdy idzie o zarzut naruszenia reguł postę-
powania, to nie wskazuje się w niej żadnych przepisów, których naruszenie mogło
mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3931 pkt 2 KPC). Natomiast w związku z
zarzutem naruszenia prawa materialnego (art. 3931 pkt 1 KPC) pozostaje twierdzenie
kasacji, iż w zaskarżonym wyroku doszło do obrazy tego prawa przez błędną wy-
kładnię § 4 ust. 9 pkt 1 zarządzenia Dyrektora Generalnego PKP nr 7 z dnia 24 lute-
go 1994 r. (Biuletyn PKP nr 3/94) oraz § 9 ust. 4 pkt 1 zarządzenia nr 4 z dnia 12
stycznia 1993 r. Dyrektora Generalnego PKP (Biuletyn 2/93) ,,przez pominięcie zas-
tosowania tego przepisu w niniejszej sprawie oraz błędną interpretację regulaminu
FIP". Ponadto kasacja ,,zarzuca uchybienie postanowień Konstytucji RP przez nie-
zapewnienie powodowi pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego w pos-
tępowaniu przed Sądem II instancji".


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw i dlatego nie mogła zostać
uwzględniona. Sąd Najwyższy zgodnie z art. 39311 KPC rozpoznaje sprawę w grani-
cach kasacji (z urzędu pod rozwagę bierze jedynie nieważność postępowania, która
w rozpoznawanej sprawie nie miała miejsca). Granice kasacji wyznaczone są głów-
nie przez przytoczone w niej podstawy kasacyjne oraz ich uzasadnienie (art. 3933
KPC). Pod pojęciem podstaw kasacyjnych - zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem
Sądu Najwyższego - należy przy tym rozumieć wskazanie konkretnych przepisów
prawa (których naruszenie się zarzuca i jednocześnie wyjaśnia na czym ono polega),
nie zaś ograniczenie się do powołania się na formułę z art. 3931 KPC, czy też
stwierdzenie, iż doszło do naruszenia jakiegoś aktu prawnego (Konstytucji, ustawy,
rozporządzenia itd.). Podstawą kasacji może być tylko naruszenie przepisu (kon-
kretnych przepisów) prawa materialnego lub przepisu (przepisów) prawa postępo-
wania, przy czym pod pojęciem ,,prawa materialnego i przepisów postępowania" nie
mieszczą się jakiekolwiek przepisy jakichkolwiek aktów prawnych. Idzie w tym wy-
padku, mówiąc najogólniej, o przepisy zawarte w aktach normatywnych, a więc ta-
kich, które kwalifikowane są jako źródła prawa. Wprawdzie Kodeks postępowania
cywilnego nie formułuje na swój użytek definicji ,,prawa materialnego" ani ,,przepisów
postępowania", ale nie może ulegać wątpliwości, że wszelkiego rodzaju postanowie-
nia zamieszczane w różnych dokumentach mających określony walor prawny (wy-
wołujących konsekwencje prawne), tylko z tego względu, że taki walor posiadają (np.
umowy), nie mogą być automatycznie traktowane jako mieszczące się w pojęciu
prawa materialnego , czy prawa procesowego. Pojęcie ,,prawa materialnego" z art.
3931 pkt 1 KPC należy łączyć z przepisami zawartymi w aktach należących do kate-
gorii źródeł prawa (w tym przepisów prawa pracy w rozumieniu art. 9 KP), natomiast
kategoria ,,przepisów postępowania" obejmuje przepisy regulujące postępowanie
przed sądem, którego orzeczenia mogą być zaskarżane w drodze kasacji i w zakre-
sie w jakim zaskarżenie ich jest dopuszczalne.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że zarzut naruszenia przepisów
postępowania (art. 3931 pkt 2 KPC) nie mógł zostać wzięty pod uwagę i stać się
przedmiotem merytorycznej analizy w postępowaniu kasacyjnym, gdyż w kasacji nie
wskazano, jaki (jakie) konkretny przepis procedury został naruszony przez Sąd Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych. W tym stanie rzeczy bezprzedmiotowe są uwagi
uzasadnienia kasacji, dotyczące tego, że pewne ustalenia faktyczne nie odpowiadają
rzeczywistości. Z tego samego powodu bezprzedmiotowy jest zarzut kasacji
dotyczący naruszenia regulaminu FIP (Zrzeszenia do spraw Międzynarodowych Ulg
Przejazdowych dla Personelu Kolejowego), niezależnie od tego, czy regulamin ten
może być uznany za ,,prawo materialne" w rozumieniu art. 3931 pkt 1 KPC. Nie
wskazano bowiem konkretnego przepisu (przepisów) tego regulaminu, który - zda-
niem kasacji - został przez Sąd drugiej instancji niewłaściwie zinterpretowany i zas-
tosowany. Wymagania tego nie może zastąpić twierdzenie, że ,,pominięto postano-
wienie regulaminu FIP, że w stosunku do rencisty kolejowego, który nabył prawo do
renty kolejowej w wyniku wypadku przy pracy nie jest wymagany uprzedni okres
pracy na kolei 5 lub 11 letni". Można się domyślać, iż twierdzenie to pozostaje w
związku z tezą, iż ,,Sądy I i II instancji błędnie przyjęły, iż rozwiązanie umowy o pacę
na PKP nastąpiło za porozumieniem stron". Teza ta jest jednakże bezzasadna jeżeli
mieć na uwadze materiał dowodowy zgromadzony w rozpoznawanej sprawie, a po-
nadto jest bez znaczenia w postępowaniu kasacyjnym z uwagi na sposób sformuło-
wanych w kasacji zarzutów, tj. brak wskazania przepisów postępowania, które w
ocenie skarżącego zostały naruszone, co oznacza, iż ustalenia faktyczne dokonane
w zaskarżonym wyroku są dla Sądu Najwyższego wiążące. W istocie jednakże na
postawie wywodów kasacji nie bardzo wiadomo, czy skarżący uważa, iż treść prze-
pisów regulaminu FIP jest inna niż to przyjął Sąd w zaskarżonym wyroku, czy też, że
błąd tego Sądu polegał na tym, iż przyjął, że stosunek pracy z powodem rozwiązał
się na mocy porozumienia stron, a to, z uwagi na brzmienie postanowień regulaminu
FIP, pociąga za sobą zastosowanie przewidzianej w nim zasady dotyczącej stażu
pracy na kolejach. Wątpliwości tego typu potwierdzają racjonalność regulacji Kodek-
su postępowania cywilnego, z której wynika, iż w kasacji w sposób konkretny powin-
ny zostać wskazane przepisy, których naruszenie się w niej zarzuca, z wyjaśnieniem
na czym naruszenie to polega, w przeciwnym bowiem razie Sąd Najwyższy skazany
byłby na snucie domysłów, o jakie w istocie uchybienia stronie idzie, co zawsze
związane jest z ryzykiem mylnego odczytania jej intencji.

W świetle powyższych wyjaśnień za bezprzedmiotowy należy uznać także
zarzut ,,uchybienia postanowieniom Konstytucji RP", gdyż kasacja nie wskazuje, o
jakie postanowienia Konstytucji idzie skarżącemu.

Bezprzedmiotowy i bezzasadny jest zarzut naruszenia § 4 ust. 9 pkt 1 zarzą-
dzenia Dyrektora Generalnego PKP nr 7 i § 9 ust. 4 pkt 1 jego zarządzenia nr 4 i to z
dwóch powodów. Po pierwsze - przy tym jest to najważniejsze, z uwagi na ustawową
konstrukcję skargi kasacyjnej - dlatego, iż wskazane przepisy oraz akty prawne, w
których są one zamieszczone nie należą do kategorii ,,prawa materialnego". Nie są
one źródłem prawa w rozumieniu konstytucyjnym oraz nie mieszczą się w pojęciu
przepisów prawa pracy w ujęciu art. 9 KP. W szczególności nie mogą one być iden-
tyfikowane z kategorią aktów wykonawczych, ani układów zbiorowych pracy, innych
porozumień, regulaminów i statutów, od których w przepisie art. 9 KP wymaga się, by
były oparte na ustawie i określały prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Oznacza
to tym samym, że zarzut naruszenia postanowień zawartych w zarządzeniach
Dyrektora Generalnego PKP nie może w ogóle stanowić podstawy kasacyjnej. Po
drugie, zarzut ten jest bezzasadny, gdyż w uzasadnieniu kasacji w istocie nie wyjaś-
nia się, na czym polegała wadliwość zastosowania przez Sąd w zaskarżonym wyroku
reguły dotyczącej co najmniej pięcioletniego okresu pracy w jednostkach organi-
zacyjnych Kolei. Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przyjął, że w przypadku po-
woda powinny być łącznie stosowane oba zarządzenia, czemu kasacja w istocie
przeczy, nie wyjaśniając jednakże, na czym polegał błąd tego Sądu, który w taki
właśnie sposób określił relację między zarządzeniem nr 7 z 1994 r. i nr 4 z 1993 r.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 KPC orzekł
jak w sentencji.
========================================