Wyrok z dnia 5 lipca 2002 r.
I PKN 235/01

Przepis art. 4771 § 1 k.p.c., dopuszczający orzekanie ponad żądanie, nie
może być rozumiany jako zezwalający na orzekanie wbrew żądaniu powoda.

Przewodniczący SN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Andrzej
Kijowski, Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 lipca 2002 r. sprawy z
powództwa Danuty M. przeciwko Wojewodzie W., Wojewódzkiemu Inspektoratowi
Inspekcji Handlowej w P. o ustalenie, na skutek kasacji powódki i pozwanego Woje-
wódzkiego Inspektoratu Inspekcji Handlowej w P. od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 21 grudnia 2000 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Powódka Danuta M. wniosła o ustalenie, że pozostaje z Wojewódzkim Ins-
pektorem Inspekcji Handlowej w P. w stosunku pracy na stanowisku zastępcy in-
spektora na podstawie mianowania.

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Poznaniu wyrokiem z dnia 31 sierpnia 2000 r.
uwzględnił powyższe żądanie (punkt 1), umorzył natomiast postępowanie w części
dotyczącej odszkodowania w kwocie 8.855 zł z tytułu rozwiązania stosunku pracy
(punkt 2). Sąd pierwszej instancji ustalił, że powódka była zatrudniona w Państwowej
Inspekcji Handlowej od dnia 1 lipca 1971 r., zajmując różne stanowiska. Z dniem 1
czerwca 1983 r. powódka uzyskała mianowanie na stanowisko naczelnika wydziału
organizacyjno-prawnego, a od dnia 15 stycznia 1992 r. - na stanowisko zastępcy
okręgowego inspektora Państwowej Inspekcji Handlowej w P. Podczas zatrudnienia
podstawa prawna stosunku pracy powódki nie uległa zmianie, to znaczy była ona
cały czas pracownikiem mianowanym. Decyzją z dnia 4 września 1998 r. Wojewoda
P. odwołał powódkę z zajmowanego stanowiska na podstawie art. 2 ust. 5 ustawy z
dnia 25 lutego 1958 r. o Państwowej Inspekcji Handlowej w związku z art. 70 § 1 i § 3
k.p. oraz art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Sąd Rejonowy uznał, że niezależnie od przyczyn, które
znalazły się u podstaw decyzji Wojewody P., odwołanie powódki ze stanowiska nale-
żało uznać za bezskuteczne. Decyzja ta opierała się bowiem na błędnym założeniu,
że powódka była pracownikiem powołanym, a tym samym, że właściwą formą roz-
wiązania stosunku pracy było odwołanie. Tymczasem powódka była pracownikiem
mianowanym, której status prawny regulował art. 76 k.p. oraz ustawa o pracownikach
urzędów państwowych i ustawa o Państwowej Inspekcji Handlowej. Przepis art. 3
ust. 2 drugiej z wymienionych ustaw, w wersji obowiązującej do dnia 31 grudnia 1997
r., przewidywał, że nawiązanie stosunku pracy z inspektorami Państwowej Inspekcji
Pracy oraz z inspektorami wojewódzkimi następuje na podstawie mianowania. Dlate-
go właśnie podstawą stosunku pracy powódki było mianowanie i nikt jej tego statusu
nie pozbawił. Nie doszło też do przekształcenia podstawy stosunku pracy w drodze
porozumienia stron ani z mocy samego prawa. Wprawdzie art. 3 ust. 2 ustawy o
Państwowej Inspekcji Handlowej został skreślony ustawą z dnia 8 sierpnia 1996 r. o
zmianie niektórych ustaw normujących funkcjonowanie gospodarki i administracji
publicznej (Dz.U. Nr 106, poz. 496 ze zm.) i zastąpiony przepisem przyjmującym, że
wojewódzkiego inspektora Państwowej Inspekcji Handlowej i jego zastępców powo-
łuje i odwołuje wojewoda w porozumieniu z Głównym Inspektorem Państwowej Ins-
pekcji Handlowej, lecz nowa regulacja weszła w życie od dnia 1 stycznia 1998 r., nie
mogła zatem wpłynąć na sytuację powódki. Sąd Rejonowy podkreślił, że wymieniona
nowelizacja ustawy o Państwowej Inspekcji Handlowej nie wprowadziła przekształ-
cenia dotychczasowych stosunków pracy z mianowania na stosunki pracy oparte na
powołaniu. Poza tym generalną zasadą prawa jest, że nowe uregulowania dotyczą
sytuacji przyszłych. Skoro więc powódka była pracownikiem mianowanym, nie mogła
zostać skutecznie odwołana na podstawie art. 68-72 k.p. Dlatego też jej żądanie
ustalenia, że pozostaje nadal w stosunku pracy z Wojewódzkim Inspektorem Inspek-
cji Handlowej w P., było zasadne.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z
dnia 21 grudnia 2000 r. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym w ten spo-
sób, że przywrócił powódkę do pracy w Wojewódzkim Inspektoracie Inspekcji Han-
dlowej w P. na poprzednich warunkach i oddalił apelację pozwanego Wojewódzkiego
Inspektoratu w pozostałej części. W apelacji tej pozwany podtrzymał swoje dotych-
czasowe stanowisko co do tego, że z dniem 1 października 1996 r. stosunki pracy
powstałe w wyniku mianowania przekształciły się w stosunki pracy z powołania, wo-
bec czego do powódki należało także zastosować przepisy Kodeksu pracy oraz
ustawy o Państwowej Inspekcji Handlowej, a nie przepisy ustawy z dnia 16 września
1982 r. o pracownikach urzędów państwowych.

Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności zajął się kwestią, czy w wyniku decyzji
Wojewody P. nastąpiło rozwiązanie z powódką stosunku pracy, natomiast jako drugie
istotne zagadnienie wysunął to, czy i jakie roszczenia przysługują powódce jako pra-
cownikowi mianowanemu. Zdaniem Sądu Okręgowego, decyzja Wojewody P. z dnia
4 września 1998 r. spowodowała rozwiązanie z powódką umowy o pracę. Oświad-
czenie woli może być bowiem złożone w dowolnej formie: na piśmie i ustnie, w spo-
sób wyraźny i dorozumiany - byleby tylko wola osoby składającej oświadczenie zo-
stała ujawniona w sposób dostateczny. Wobec tego - abstrahując od kwestii, czy
rozwiązanie stosunku pracy było prawnie wadliwe czy nie - powódce nie przysługi-
wało roszczenie o ustalenie istnienia stosunku pracy, skoro stosunek ten został roz-
wiązany. Przysługiwało jej natomiast roszczenie o przywrócenie do pracy, jako kon-
sekwencja rozwiązania przez pracodawcę stosunku pracy. Gdy chodzi o charakter
stosunku pracy, który łączył strony, Sąd Okręgowy podzielił zapatrywanie Sądu Re-
jonowego, że był to stosunek pracy oparty na mianowaniu, wobec czego nie miały do
powódki zastosowania przepisy o powołaniu. Było bowiem w sprawie niesporne, że z
dniem 15 lutego 1992 r. powódka została mianowana na stanowisko zastępcy okrę-
gowego inspektora Państwowej Inspekcji Handlowej w P. na podstawie art. 4 ustawy
z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. Nr 31, poz.
214). Wprawdzie obowiązująca od dnia 1 stycznia 1997 r. treść art. 3 ust. 2 ustawy o
Państwowej Inspekcji Handlowej wskazuje jednoznacznie, że wojewódzkiego ins-
pektora Państwowej Inspekcji Handlowej i jego zastępców powołuje i odwołuje woje-
woda w porozumieniu z Głównym Inspektorem tej Inspekcji, to jednak na mocy
ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zmianie niektórych ustaw normujących funkcjono-
wanie gospodarki i administracji publicznej (Dz.U. Nr 106, poz. 496 ze zm.), wprowa-
dzającej zmiany do ustawy o Państwowej Inspekcji Handlowej, nie doszło do prze-
kształcenia stosunków pracy z mianowania w stosunki pracy z powołania. Poza tym
przy ocenie statusu powódki nie można pominąć znaczenia zmiany dokonanej w
ustawie z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych ustawą z
dnia 2 grudnia 1994 r. o zmianie ustawy o pracownikach urzędów państwowych
(Dz.U. Nr 136, poz. 704). Mianowicie art. 2 tej ostatniej ustawy przyjął zasadę nie-
działania prawa wstecz. Znalazło to wyraz w ust. 1 art. 2 ustawy, który stwierdza, że
począwszy od dnia wejścia w życie tej ustawy, z pracownikami urzędów państwo-
wych nie nawiązuje się stosunku pracy na podstawie mianowania. Z pracownikami
tymi nawiązanie stosunku pracy następuje na podstawie umowy o pracę lub, jeżeli
przepisy szczególne tak stanowią, na podstawie powołania. Zgodnie zaś z ust. 2 art.
1 ustawy, stosunki pracy nawiązane na podstawie mianowania przed dniem wejścia
w życie tej ustawy (tj. przed dniem 27 stycznia 1995 r.) pozostają w mocy i mogą być
zmieniane i rozwiązywane na zasadach określonych w ustawie o pracownikach
urzędów państwowych (w brzmieniu nadanym tej ustawie ustawą zmieniającą).
Przepis art. 38 ustawy o pracownikach urzędów państwowych postanawia, że od
decyzji w sprawie wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem
mianowanym, pracownik ten może w terminie 7 dni wnieść odwołanie do kierownika
organu nadrzędnego nad urzędem, w którym pracownik jest zatrudniony (ust. 1), a w
razie nieuzyskania pomyślnego rezultatu - może wnieść skargę do Naczelnego Sądu
Administracyjnego na zasadach określonych w Kodeksie postępowania administra-
cyjnego (ust. 2). Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 49,
poz. 483 ze zm.) ustaliła precyzyjnie okoliczności powodujące wygaśniecie stosunku
pracy i okoliczności uzasadniające rozwiązanie stosunku pracy za wypowiedzeniem
oraz w trybie natychmiastowym (art. 60, art. 61 ust. 1 i art. 61 ust. 3 ustawy o służbie
cywilnej). Te również przepisy powinien wziąć pod uwagę Wojewoda P. przy podej-
mowaniu decyzji o odwołaniu powódki ze stanowiska. Co prawda, przepis art. 38
ustawy o pracownikach urzędów państwowych wyłączył drogę sądową do docho-
dzenia roszczeń przez pracowników mianowanych z tytułu rozwiązania z nimi lub
wygaśnięcia stosunku pracy, w związku z czym - zgodnie z art. 464 § 1 k.p.c. - Sąd
Rejonowy powinien przekazać sprawę powódki do rozpoznania organowi właściwe-
mu, lecz w postępowaniu apelacyjnym powódka przedstawiła dowody (pisma)
świadczące o tym, że organy administracyjne uznały się za niewłaściwe do rozpo-
znania jej sprawy. W tej sytuacji, stosownie do art. 464 § 3 k.p.c., konieczne stało się
rozpoznanie sprawy przez sąd powszechny, bez względu na to, czy stwierdzenie
niewłaściwości przez organy administracyjne było uzasadnione czy nie.

Sąd Okręgowy rozważał także kwestię, czy w postępowaniu apelacyjnym
może być zastosowany art. 321 § 1 k.p.c. bądź art. 477 § 2 k.p.c., jak również to, czy
przywrócenie do pracy nie jest częściowym uwzględnieniem żądania o ustalenie, że
stosunek pracy trwa. Ostatecznie jednak Sąd drugiej instancji uznał, że skoro stosu-
nek pracy ustał, to z formalnego punktu widzenia apelacja strony pozwanej była
trafna, a jej uwzględnienie powinno doprowadzić do całkowitego oddalenia powódz-
twa o ustalenie istnienia stosunku pracy. Byłoby to jednak nieuzasadnione, ponieważ
strona pozwana rozwiązała z powódką stosunek pracy w sposób niezgodny z przepi-
sami, zatem powódce przysługiwało roszczenie o przywrócenie do pracy, które - z
uwagi na wskazane uchybienie - było zasadne. Z tej przyczyny Sąd Okręgowy
uwzględnił częściowo apelację strony pozwanej, gdyż zmienił wyrok Sądu Rejono-
wego i orzekł co do istoty sprawy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. (punkt I sentencji
wyroku), natomiast w pozostałej części oddalił apelację stosownie do art. 385 k.p.c.
(punkt II sentencji wyroku). Orzekł również o kosztach procesu za instancję odwo-
ławczą.

W kasacji od powyższego wyroku opartej na obu podstawach przewidzianych
w art. 3931 k.p.c. powódka zarzuciła naruszenie art. 68-72 k.p. przez ich niewłaściwe
zastosowanie, art. 76 k.p., art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zmianie nie-
których ustaw normujących funkcjonowanie gospodarki i administracji publicznej
(Dz.U. Nr 106, poz. 496) oraz art. 14 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracowni-
kach urzędów państwowych (Dz.U. Nr 31, poz. 214 ze zm.) w związku z art. 58 k.c.
wskutek błędnej wykładni tych przepisów. Gdy chodzi o przepisy prawa procesowe-
go, zarzut dotyczył naruszenia art. 321 § 2 i art. 386 § 1 k.p.c. wskutek uwzględnienia
roszczenia o przywrócenie do pracy w ogóle nie zgłoszonego przez powódkę oraz
wskutek częściowego oddalenia apelacji strony pozwanej - zamiast oddalenia jej w
całości, a to z uwagi na trafne rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego.

Zdaniem skarżącej, Sąd Okręgowy popadł w sprzeczność. Skoro bowiem
uznał (tak jak Sąd Rejonowy), że powódka była zatrudniona na podstawie mianowa-
nia, to nie mógł przyjąć, że Wojewoda P. mógł ją skutecznie odwołać ze stanowiska
na podstawie art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zmianie niektórych ustaw
normujących funkcjonowanie gospodarki i administracji publicznej. Nie jest bowiem
dopuszczalne stosowanie do stosunku pracy z mianowania instytucji przewidzianych
dla stosunku pracy powstałego z powołania. Zatem prawnie dopuszczalne było jedy-
nie rozwiązanie z powódką stosunku pracy na zasadach i w trybie określonych w
ustawie z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych. Tym sa-
mym błędny okazał się wniosek Sądu drugiej instancji, jakoby oświadczenie Woje-
wody P. - decyzja z dnia 4 września 1998 r. wywołała skutki prawne. Co więcej,
oświadczenie to, jako sprzeczne z ustawą, jest nieważne, zaś czynność prawna
sprzeczna z ustawą, jest bezskuteczna. Z tej przyczyny powództwo o ustalenie, że
strony pozostają nadal w stosunku pracy, było zasadne.

Z tych przyczyn powódka wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez od-
dalenie apelacji strony pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego z dnia 31 sierpnia
2000 r. oraz o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Z art. 187 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. wynika, że pozew powinien spełniać wymagania
właściwe każdemu rodzajowi pisma procesowego, a ponadto powinien spełniać wa-
runki szczególne, do których między innymi należy dokładnie określone żądanie i
przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających to żądanie. Wymienione
elementy pozwu są konieczne z tej przyczyny, że zakres wyrokowania w sprawie jest
określony właśnie żądaniem powoda. Stanowi o tym przepis art. 321 § 1 k.p.c., w
myśl którego sąd nie może wyrokować co do przedmiotu nie objętego żądaniem, ani
zasądzać ponad żądanie. Treść przepisu świadczy więc o tym, że wyrokowanie od-
bywa się w granicach żądania zgłoszonego przez powoda. Zasada ta doznaje jedy-
nie wyłączenia w sprawach o roszczenia alimentacyjne i o naprawienie szkody wy-
rządzonej czynem niedozwolonym - o czym stanowi art. 321 § 2 k.p.c. - oraz w spra-
wach o roszczenia pracowników ze stosunku pracy - co przewiduje art. 4771 § 1
k.p.c. Cechą wspólną regulacji zawartej w tych przepisach jest obowiązek sądu orze-
kania nie tylko o roszczeniach formalnie zgłoszonych przez powoda, lecz także o
roszczeniach wynikających z przytoczonych przez niego faktów, i to także wówczas,
gdy roszczenie nie było objęte żądaniem pracownika lub gdy było zgłoszone w
mniejszym rozmiarze niż usprawiedliwiony wynikiem postępowania. (Oczywiście,
stosownie do art. 193 k.p.c., zmiana powództwa jest dopuszczalna, jeśli nie wpływa
na właściwość sądu, i to zarówno wtedy, gdy powód występuje z nowym roszcze-
niem zamiast pierwotnego, jak i wówczas, gdy występuje z nowym roszczeniem obok
roszczenia pierwotnego). Jednak o granicach wyrokowania w kategoriach spraw
wymienionych w art. 321 § 2 i art. 4771 § 1 k.p.c. decyduje podstawa faktyczna
przytoczona przez powoda i istniejąca najpóźniej w chwili zamknięcia rozprawy (art.
316 § 1 k.p.c.).

Gdy chodzi o powódkę, to należy podkreślić, że zgłoszone przez nią żądanie
nie uległo zmianie podczas trwania procesu. W pozwie bowiem wniosła o ustalenie,
że pozostaje w stosunku pracy z Wojewódzkim Inspektoratem Państwowej Inspekcji
Handlowej w P. na stanowisku zastępcy wojewódzkiego inspektora na podstawie
mianowania i żądania tego nie zmieniła w toku postępowania przed Sądem Rejono-
wym. Również na rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku oświadczyła, że pod-
trzymuje żądanie ustalenia, iż pozostaje w stosunku pracy z Wojewódzkim Inspekto-
rem Państwowej Inspekcji Handlowej w P. na podstawie mianowania, zaś jej pełno-
mocnik procesowy podał, że podstawę faktyczną powyższego żądania stanowi oko-
liczność, iż z uwagi na brak normy prawnej, dotychczasowy stosunek pracy powódki
nie uległ z mocy prawa przekształceniu w stosunek pracy z powołania, ponadto
strona pozwana nie złożyła powódce odpowiedniego oświadczenia woli, które do-
prowadziłoby do zmiany podstawy prawnej stosunku pracy.

Jak z powyższych stwierdzeń wynika, stanowisko faktyczne i prawne powódki
było jednoznaczne, a żądanie wyraźnie określone. W tej również postaci zostało
uwzględnione przez Sąd Rejonowy. Także w odpowiedzi na apelację strony pozwa-
nej powódka konsekwentnie utrzymywała, że po wejściu w życie ustawy z dnia 8
sierpnia 1996 r. o zmianie niektórych ustaw normujących funkcjonowanie administra-
cji publicznej, nowelizującej między innymi ustawę o Państwowej Inspekcji Handlo-
wej, pozostała nadal pracownikiem mianowanym, gdyż ani z mocy prawa, ani na
mocy decyzji Wojewody P. nie została powołana na stanowisko zastępcy inspektora
wojewódzkiego. Zatem odwołanie jej ze stanowiska było sprzeczne z prawem i nie
mogło wywołać skutku w postaci rozwiązania stosunku pracy, a skoro tak - to wobec
odmiennego zapatrywania strony pozwanej - było konieczne i uzasadnione wystą-
pienie z pozwem o ustalenie istnienia stosunku pracy.

Przedstawione wyżej stanowisko powódki nie pozostawiało więc żadnych wąt-
pliwości co do tego, że była zainteresowana jedynie uwzględnieniem powództwa o
ustalenie istnienia stosunku pracy, natomiast inne rozstrzygnięcie nie wchodziło w
rachubę. Przepis art. 4771 § 1 k.p.c., dopuszczający orzekanie ponad żądanie, nie
może być przy tym rozumiany jako zezwalający na orzekanie wbrew żądaniu po-
woda. Tymczasem Sąd Okręgowy, dokonując zmiany wyroku Sądu Rejonowego
przez przywrócenie powódki do pracy, orzekł wbrew jej żądaniu. Z art. 4771 § 1 k.p.c.
wynika również, że orzekanie ponad żądanie, rozumiane jako wydanie wyroku zasą-
dzającego roszczenie w większym rozmiarze niż zgłoszony w pozwie lub zasądzają-
cego roszczenie, które nie było objęte żądaniem pracownika, jest dopuszczalne wy-
łącznie na podstawie faktów przytoczonych przez pracownika. Oznacza to, że w sy-
tuacji określonej w wymienionym przepisie, sąd nie może wyrokować na podstawie
faktów przytoczonych przez stronę przeciwną (pozwanego), jak również na podsta-
wie faktycznej nie wskazanej przez powoda dla uzasadnienia zgłoszonych przez
niego roszczeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 1976 r., I PRN
51/75, OSNCP 1976 nr 9, poz. 206 oraz wyrok tego Sądu z dnia 29 października
1993 r., I CRN 156/93, nieopublikowany). Mimo to Sąd Okręgowy z podstawy fak-
tycznej przytoczonej przez powódkę, mającej uzasadniać żądanie ustalenia stosunku
pracy, wywiódł roszczenie o przywrócenie do pracy, a co więcej - uczynił to na skutek
apelacji strony pozwanej, zawierającej nie tylko poglądy prawne i ich argumentację,
lecz także pewne twierdzenia faktyczne.

Rozwiązanie przyjęte przez Sąd Okręgowy było więc niezgodne z art. 4771 § 1
k.p.c., co zresztą Sąd ten spostrzegł, gdyż zaznaczył, że wobec zastosowania w za-
skarżonym wyroku koncepcji rozwiązania stosunku pracy wskutek odwołania powód-
ki ze stanowiska, powództwo o ustalenie, że stosunek pracy trwa, powinno być od-
dalone w całości. Niemniej Sąd Okręgowy uznał, że skoro nastąpiło rozwiązanie
(ustanie) stosunku pracy z powódką, to przysługuje jej roszczenie o przywrócenie do
pracy, a nie roszczenie o ustalenie, że stosunek pracy trwa nadal. Sąd Okręgowy
podniósł także jako kwestię sporną dopuszczalność zastosowania w postępowaniu
apelacyjnym art. 4771 § 1 k.p.c. bądź też odpowiednika tego przepisu, jakim jest art.
321 § 2 k.p.c., lecz zagadnienia tego nie rozwinął. Tymczasem jest ono istotne, po-
nieważ wynikają z niego argumenty przemawiające przeciwko możliwości zasądze-
nia w postępowaniu apelacyjnym innego roszczenia niż zgłoszone przed sądem
pierwszej instancji.
Na rzecz przedstawionego poglądu przemawiają ponadto argumenty wynika-
jące z analizy art. 383 k.p.c. Przepis ten stanowi, że w postępowaniu apelacyjnym nie
można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami (zdanie
pierwsze). Jednak w razie zmiany okoliczności można żądać zamiast pierwotnego
przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenia
powtarzające się można ponadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze
okresy (zdanie drugie). Znaczenie powyższej regulacji dla przedmiotowej sprawy jest
takie, że gdyby apelację wniosła powódka i domagała się w niej przywrócenia do
pracy, zamiast zgłoszonego w pozwie żądania ustalenia, że stosunek pracy trwa,
czyli gdyby wystąpiła z nowym roszczeniem, sąd odwoławczy nie mógłby go
uwzględnić z uwagi na ograniczenia wynikające z art. 383 zdanie pierwsze k.p.c.
Równocześnie ze względu na niezmienione po wydaniu wyroku Sądu pierwszej in-
stancji okoliczności powódka nie mogłaby zamiast ustalenia istnienia stosunku pracy
żądać ,,wartości pierwotnego przedmiotu sporu lub innego przedmiotu", co dopuszcza
art. 383 zdanie drugie k.p.c. Skoro więc powódka nie mogłaby w apelacji zmienić
żądania pozwu, nie mógł tego także uczynić Sąd Okręgowy jako sąd drugiej instancji.
Jego kognicja jest bowiem adekwatna do uprawnień procesowych stron wynika-
jących z przepisów prawa. W orzeczeniu z dnia 19 listopada 1998 r., III CKN 32/98
(nieopublikowanym) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że nawet przytoczenie w apelacji prze-
pisów prawa materialnego wskazujących na inny stan faktyczny niż ten, na którym
zostało oparte żądanie pozwu, stanowi - niedopuszczalną w postępowaniu apelacyj-
nym - zmianę powództwa.

W podsumowaniu przedstawionych uwag i rozważań należało zatem stwier-
dzić, że skarżąca trafnie zarzuciła w kasacji naruszenie art. 386 § 1 k.p.c. w sposób
mogący mieć wpływ na wynik sprawy. W myśl tego przepisu, w razie uwzględnienia
apelacji sąd drugiej instancji zmienia zaskarżony wyrok i orzeka co do istoty sprawy.
Uwzględnienie apelacji oznacza stwierdzenie wadliwości zaskarżonego orzeczenia,
powoduje jego usunięcie w całości lub w części i zastąpienie innym rozstrzygnięciem
merytorycznym (orzeczenie reformatoryjne). Możliwość uwzględnienia w części
apelacji strony pozwanej nie może jednak prowadzić do zastąpienia błędnego (w
ocenie sądu odwoławczego), choć korzystnego dla powoda rozstrzygnięcia orzecze-
niem, którego wydania nie tylko nie żądał, ale w ogóle nie brał go w rachubę. Inaczej
mówiąc, Sąd Okręgowy, uwzględniając w części apelację strony pozwanej, nie mógł
na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. dokonać zmiany zaskarżonego wyroku polegającej
na przyznaniu powódce roszczenia, którego w ogóle nie zgłosiła i które nie było
przedmiotem postępowania przed Sądem pierwszej instancji.

Można się domyślać racji, którymi kierował się Sąd Okręgowy, wydając wyrok
o przywróceniu powódki do pracy. Chodziło mianowicie o to, by nie doszło - jak napi-
sał w uzasadnieniu - do ,,całkowitego oddalenia powództwa o ustalenie istnienia sto-
sunku pracy" w sytuacji, gdy wobec pracownicy mianowanej Wojewoda P. zastoso-
wał niewłaściwy tryb rozwiązania stosunku pracy, tj. odwołanie jej ze stanowiska.
Jednak Sąd Okręgowy nie mógł orzec wbrew żądaniu powódki. Powinien natomiast
w związku ze złożoną apelacją ocenić zasadność jej roszczenia o ustalenie i wydać
stosowne rozstrzygnięcie. Przyjęcie przez ten Sąd odmiennego stanowiska sprawiło,
że Sąd Najwyższy uznał kasację za zasadną. Nie mógł wszakże, zgodnie z zawar-
tym w niej wnioskiem, zmienić zaskarżonego wyroku przez oddalenie apelacji strony
pozwanej od korzystnego dla powódki wyroku Sądu Rejonowego z dnia 31 sierpnia
2000 r., ustalającego istnienie między stronami stosunku pracy. Przede wszystkim
bowiem nie można podzielić tezy skarżącej, według której oświadczenie Wojewody
P. o odwołaniu jej ze stanowiska zastępcy wojewódzkiego inspektora Państwowej
Inspekcji Handlowej w P. nie wywołało skutku w postaci rozwiązania stosunku pracy.
Niezgodność rozwiązania przez pracodawcę stosunku pracy z przepisami formalny-
mi, składającymi się na tryb rozwiązania stosunku pracy właściwy dla określonej
podstawy tego stosunku, nie powoduje nieważności czynności pracodawcy. Zgodnie
bowiem z uregulowaniem przyjętym w prawie pracy, w niektórych wypadkach (w
większości) naruszenie właściwych zasad i trybu rozwiązania stosunku pracy stwarza
po stronie pracownika roszczenie o uznanie bezskuteczności takiej czynności (i w
dalszym toku - roszczenie o przywrócenie do pracy), w innych zaś - jedyną formą
rekompensaty dla pracownika jest odszkodowanie. Powołanie się więc w takich sy-
tuacjach na nieważność czynności prawnej, przewidzianą w art. 58 k.c., jest nietraf-
ne.

Pozostałe zarzuty kasacji, dotyczące naruszenia przez Sąd Okręgowy prawa
materialnego, tj. art. 68-72 i art. 76 k.p. oraz art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 8 sierpnia
1996 r. o zmianie niektórych ustaw normujących funkcjonowanie gospodarki i admi-
nistracji publicznej, są niezasadne. Na ich podstawie skarżąca sformułowała bowiem
pogląd o tym, że w chwili rozwiązania z nią stosunku pracy w drodze odwołania była
pracownikiem mianowanym, i taką też kwalifikację jej statusu prawnego przyjął Sąd
Okręgowy.

Z przedstawionych zatem względów Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i
przekazał sprawę Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego (art. 39313 § 1 k.p.c.).
========================================