Wyrok z dnia 2 września 1999 r.
I PKN 234/99

Odsetki ustawowe za niewypłacenie w terminie twórcy projektu wynalaz-
czego wynagrodzenia przewidzianego w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia
9 września 1991 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie projektów wyna-
lazczych (Dz.U. Nr 83, poz. 374) przysługują za okresy opóźnienia przypadające
po dniu wejścia w życie tego rozporządzenia.


Przewodniczący: SSN Józef Iwulski, Sędziowie: SN Jerzy Kwaśniewski (spra-
wozdawca), NSA Bogusław Gruszczyński.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 2 września 1999 r. sprawy z powódz-
twa Włodzimierza M., Kazimierza G. i Włodzimierza S. przeciwko Przedsiębiorstwu
Państwowemu Kopalni Węgla Brunatnego ,,B." w R. o zapłatę, na skutek kasacji po-
wodów od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 17 grudnia 1997 r. [...]


1) o d d a l i ł kasację,

2) zasądził od powodów Włodzimierza M., Kazimierza G. i Włodzimierza S.
ma rzecz strony pozwanej Kopalni Węgla Brunatnego ,,B." S.A. w R. (poprzednio
Przedsiębiorstwa Państwowego Kopalnia Węgla Brunatnego ,,B." w R.) kwoty 500
(pięćset) złotych od każdego z nich tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyj-
nego.

U z a s a d n i e n i e


Pełnomocnik powodów wniósł kasację od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi
z dnia 17 grudnia 1997 r. w części - jak to określił - dotyczącej oddalenia powództwa.
Jest to budzące zastrzeżenia określenie zakresu zaskarżenia, skoro zaskarżonym
wyrokiem Sąd Apelacyjny w punkcie pierwszym zmienił zaskarżony apelacją powoda
wyrok Sądu pierwszej instancji przez określone podwyższenie zasądzonych kwot, a
w punkcie drugim oddalił apelację w pozostałej części. Pomimo niedokładności ka-
sacji we wskazaniu zaskarżonej części wyroku nie nasuwało wątpliwości to, że cho-
dziło o oddalenie apelacji powodów (punkt 2 wyroku) i w takim zakresie kasacja zos-
tała rozpoznana.

Co do podstaw kasacji, to powołano w niej zarówno naruszenie prawa mate-
rialnego (art. 3931 pkt 1 KPC), jak i naruszenie przepisów postępowania (art. 3931 pkt
2 KPC). Jednakże tylko w zakresie pierwszej podstawy zarzuty zostały przedstawio-
ne w sposób wystarczająco skonkretyzowany przez wskazanie przepisów, które zda-
niem skarżącego, zostały naruszone. Nie ma natomiast takiej niezbędnej konkretyza-
cji zarzutów co do drugiej z powołanych podstaw. W tym zakresie kasacja, nie wska-
zując jakiegokolwiek naruszonego przepisu postępowania, ograniczyła się do powo-
łania samej podstawy kasacji przewidzianej w art. 3931 pkt 2 KPC. Także w uzasad-
nieniu kasacji nie przedstawiono zarzutu, który odnosiłby się do naruszenia określo-
nego przepisu postępowania przez Sąd Apelacyjny w Łodzi, orzekający wyrokiem z
dnia 17 grudnia 1997 r. W tym przedmiocie kasacja powołała się bowiem na to, że w
wyroku Sądu Wojewódzkiego z dnia 11 sierpnia 1994 r. błędnie zostały potraktowane
czynności powodów dotyczących zrezygnowania przez nich z należnego im wy-
nagrodzenia od OGWB w W., które zostało zlikwidowane z dniem 3 grudnia 1988 r.
Nie oceniając merytorycznie tego zarzutu, przedstawionego bez odniesienia do ja-
kiegokolwiek przepisu postępowania, a nawet bez odniesienia do zaskarżonego ka-
sacją wyroku trzeba zauważyć, że zarzut ten na pewno nie wskazuje na zaistnienie
jednej z sytuacji powodującej nieważność postępowania, o których mowa w art. 379
KPC.

Stosownie zatem do art. 39311 KPC rozpoznaniu podlegała podstawa kasacji
zawierająca zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego, natomiast Sąd Naj-
wyższy nie rozpoznawał sprawy pod kątem naruszenia przepisów postępowania, wo-
bec braku takich zarzutów w kasacji i wobec niestwierdzenia nieważności postępo-
wania podlegającej rozważeniu z urzędu.

W zakresie podstawy z art. 3931 pkt 1 KPC kasacja przedstawiła zarzuty naru-
szenia następujących przepisów:
1. art. 124 ust. 1 ustawy z dnia 19 października 1972 r. o wynalazczości (w brzmieniu
tekstu jednolitego: Dz.U. z 1984 r. Nr 33, poz. 177) poprzez przyjęcie wymagalności
roszczenia w dacie 1 stycznia 1989 r., w której pozwana Kopalnia nie miała osobo-
wości prawnej.
2. § 23 ust. 3 załącznika do Zarządzenia Ministra Kierownika Urzędu Postępu Nau-
kowo-Technicznego i Wdrożeń z dnia 31 stycznia 1986 r. w sprawie zasad obliczania
efektów stanowiących podstawę do ustalania wysokości wynagrodzeń za pracowni-
cze projekty wynalazcze (M.P. Nr 12, poz. 87) przez błędne zastosowanie;
3. art. 99 ust. 1 ustawy o wynalazczości przez nie zastosowanie,
4. § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 września 1991 r. zmieniającego
rozporządzenie w sprawie projektów wynalazczych (Dz.U. Nr 83, poz. 374) przez
jego błędną wykładnię.

Sąd Najwyższy nie podzielił żadnego z powyższych zarzutów kasacji, mając
na względzie, co następuje:


Ad 1) Wskazany w kasacji art. 124 ust. 1 ustawy o wynalazczości stanowił, że
przepisy ustawy dotyczące jednostek gospodarki uspołecznionej stosuje się do ta-
kich jednostek będących osobami prawnymi, jak również odpowiednio do państwo-
wych jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej oraz do or-
ganizacji zawodowych, spółdzielczych, stowarzyszeń i innych organizacji społecz-
nych w zakresie ich działalności gospodarczej i naukowej.

Naruszenia tego przepisu - jak wynika z uzasadnienia kasacji - powodowie
upatrują w tym, że zaakceptowane w zaskarżonym wyroku ustalenie wymagalności
należnego powodom wynagrodzenia od pozwanej Kopalni na dzień 1 stycznia 1989
r. poprzedziło uzyskanie osobowości prawnej przez pozwaną, co nastąpiło dopiero
23 maja 1989 r. Według stanowiska powodów ich wynalazek został zastosowany w
dniu 1 marca 1988 r. w ramach działalności gospodarczej Ogólnokrajowego Gwa-
rectwa Węgla Brunatnego w W., którego pozwana Kopalnia była tylko jednym z za-
kładów. Jeżeli pozwana Kopalnia uzyskała osobowość prawną dopiero po podziale
OGWB w W., to - zdaniem powodów - dopiero od daty uzyskania osobowości praw-
nej mogło być wymagalne roszczenie od pozwanej z taką konsekwencją, że dopiero
od tej daty należy liczyć pięcioletni okres uzyskiwania efektów przez pozwaną z zas-
tosowania wynalazku jako podstawę należnego powodom wynagrodzenia. Zasadni-
czą przesłankę powyższego stanowiska stanowią określone twierdzenia strony po-
wodowej o charakterze (kategorii) ich wynalazku i związanymi z tym konsekwencjmi.
Mianowicie, według tych twierdzeń przedmiotowy wynalazek pt: ,,Zawiesie zestawu
krążników przenośnika taśmowego" obejmował dwie kategorie, to jest zarówno urzą-
dzenie, jak i sposób jego eksploatacji. W konsekwencji czego, nie tylko wykonanie
urządzenia, ale także jego eksploatacja (użytkowanie) powinny być traktowane jako
stosowanie wynalazku, stanowiące podstawę wynagrodzenia należnego wynalaz-
com. Takie stanowisko nie znalazło jednakże potwierdzenia w toku postępowania
przed Sądami rozpoznającymi sprawę w pierwszej i drugiej instancji.

Ograniczając się tu do przedstawienia ustaleń istotnych dla rozpoznawanego
zarzutu kasacji należy stwierdzić, że ustalenia zaskarżonego orzeczenia są zasadni-
czo odmienne od tych, na których zbudowany jest zarzut kasacji. Po pierwsze
przedmiotem wynalazku było tylko urządzenie, a zastosowanie tego wynalazku sta-
nowiło jego wykonanie. Nastąpiło to jednorazowo. Jeżeli więc w kasacji przyznaje
się, jako okoliczność bezsporną, zastosowanie wynalazku w dniu 1 marca 1988 r., to
w konsekwencji ówczesnego jednorazowego zastosowania powstało zobowiązanie
podmiotu stosującego do wynagrodzenia za efekty uzyskane przez stosowanie pro-
jektu, jak stanowi przepis art. 98 ust. 2 ustawy o wynalazczości. Nie zachodziłaby
natomiast, w oderwaniu od zastosowania wynalazku dokonanego w marcu 1988 r.,
sytuacja stosowania w rozumieniu powyższego przepisu odnoszona do stanu rzeczy
zaistniałego dopiero po nadaniu pozwanej Kopalni osobowości prawnej. Nie ma racji
kasacja, jeżeli kwestię wymagalności roszczenia powodów wobec pozwanej Kopalni
wiąże nie z podstawą prawa do wynagrodzenia (stosowaniem projektu wynalazcze-
go), lecz ze zdarzeniem o charakterze organizacyjno-prawnym. Po drugie, istotne
jest tu podkreślenie przez Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego kasacją
wyroku, że wszystkie elementy zastosowania przedmiotowego projektu wynalazcze-
go w marcu 1988 r. miały miejsce w pozwanej Kopalni. Chociaż nie miała ona wów-
czas odrębnej podmiotowości prawnej, jednakże działała jako wyodrębniony podmiot
gospodarczy. Znamienne jest w tym zakresie to - jak podała strona powodowa jako
fakt bezsporny - że prawo do patentu za przedmiotowy wynalazek zostało przyznane
pozwanej Kopalni ,,która w tym czasie była jednym z zakładów OGWB w W.".

Ad 2: W uzasadnieniu kasacji podniesiono, że: ,,nie występują żadne przes-
łanki do obliczenia należnego powodom wynagrodzenia w oparciu o przepis § 23
załącznika do zarządzenia MKUPNTiW z dnia 31 stycznia 1986 r. Przepis ten okreś-
la wyłącznie sposób obliczenia efektów ekonomicznych uzyskanych w wyniku po-
prawy jakości wyrobów i urządzeń". Wynika z powyższego, że rozważany tu zarzut,
gdyby był słuszny, to zostałaby zakwestionowana podstawa prawna zasądzonej na
rzecz powodów części wynagrodzenia. Chodziło wszak o przyznanie powodom wy-
nagrodzenia z tytułu tzw. efektów niewymiernych lub pozaekonomicznych (wyna-
grodzenia za efekty ekonomiczne nie obejmuje zaskarżony wyrok) za jednorazowe
zastosowanie dotyczącego konstrukcji wynalazku, a na zasadach odpowiednich do
wynagrodzenia za ,,okres faktycznego stosowania wynalazku w gospodarce uspo-
łecznionej, jednakże nie dłużej niż za okres pierwszych pięciu lat jego stosowania"
(art. 99 ust. 1 ustawy o wynalazczości).

Przepis § 23 ust. 1 i ust. 3 powołanego wyżej zarządzenia przewidywał, jak to
określono ,,w wyjątkowych wypadkach", specjalny określony system obliczenia korzy-
ści użytkowych, które polegają na polepszeniu właściwości użytkowych bez jednakże
podwyższenia ceny (ust. 1) oraz wytworzenia maszyn i urządzeń na własne potrzeby
produkcyjne w jednostce stosującej projekt (ust. 3). Możliwość zastosowania tego
przepisu jako podstawy dla przyznania powodom wynagrodzenia w zakresie efektów
,,pozaekonomicznych" ich wynalazku stanowiła jeden z zasadniczych problemów
spornych między stronami w sprawie. Na kontrowersyjność takiej podstawy prawnej
wskazywali między innymi biegli. Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego
kasacją wyroku przypomniał, że zasada zastosowania przedmiotowego przepisu §
23 ust. 3 zarządzenia Ministra Kierownika Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i
Wdrożeń z dnia 31 stycznia 1986 r. (wynagrodzenie jednorazowe, ale z uwzględnie-
niem pięcioletniego okresu przewidywanych efektów) została przyjęta w kasatoryj-
nym wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 24 marca 1995 r. [...]. Na ustalenie
wynagrodzenia powodom na zasadach omawianego przepisu powoływali się powo-
dowie (por. pismo procesowe powodów z dnia 26 maja 1997 r.). Wreszcie, przeds-
tawiony w kasacji zarzut pozostaje w sprzeczności ze stanowiskiem powodów wyra-
żonym w ich apelacji. Mianowicie, w apelacji tej powodowie nie kwestionowali zasto-
sowania tego przepisu co do zasady, lecz jego naruszenia upatrywali w wadliwym
przyjęciu w wyliczeniach Sądu Wojewódzkiego jednego z elementów przyjętej me-
tody wyliczenia efektów (stawki wyjściowej) i podnosili potrzebę uwzględnienia do-
datkowego współczynnika korygującego (W1 o wartości 1,7). Sąd Apelacyjny
uwzględnił te zarzuty w zakresie odnoszącym się do korekty wyliczonego przez Sąd
Wojewódzki świadczenia o jego podwyższenie o wskazany w apelacji współczynnik
W1 = 1,7 i odpowiednio do tego w punkcie pierwszym wyroku podwyższył zasądzone
na rzecz powodów kwoty.

Tak więc kasacja powodów jest niekonsekwentna w stosunku do ich stano-
wiska w toku postępowania przed wydaniem zaskarżonego wyroku, jest wewnętrznie
niekonsekwentna (skarży co do zasady zastosowanie § 23 powołanego zarządzenia,
zapominając o przyznanym prawomocnie wynagrodzeniu na podstawie tego
przepisu), wreszcie jest sprzeczna z interesem powodów, skoro kwestionuje co do
zasady podstawę prawną ustalonego na ich rzecz wynagrodzenia. Abstrahując od
merytorycznej oceny zarzutu zastosowania omawianego przepisu, należy stwierdzić,
że w świetle przedstawionych okoliczności przeszkodę uwzględnienia omawianego
zarzutu kasacji stanowiłaby zasada zakazu reformationis in peius (art. 384 KPC w
związku z art. 39319 KPC).

Ad 3: W uzasadnieniu kasacji, odnośnie do zarzutu naruszenia art. 99 ust. 1
ustawy o wynalazczości podniesiono, że już we wcześniejszym kasatoryjnym orze-
czeniu Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 24 marca 1995 r. wyrażona została ocena
co do obliczenia należnego powodom wynagrodzenia, stosownie do § 23 ust. 3 po-
wołanego wyżej zarządzenia z dnia 31 stycznia 1986 r. z uwzględnieniem efektów
korzystania w okresie pięciu lat przez pozwaną Kopalnię z wynalazku. Zarzut kasacji,
że przyjęta w wyroku z dnia 24 marca 1995 r. zasada obliczania wynagrodzenia na-
rusza art. 99 § 1 ustawy o wynalazczości nie odnosi się zatem - jak to przedstawiono
w uzasadnieniu kasacji - bezpośrednio do ustaleń zaskarżonego kasacją wyroku z
dnia 17 grudnia 1997 r. Istotnie Sąd Apelacyjny w Łodzi w powyższym wyroku nie
rozpatrywał takiej kwestii, gdyż nie została ona objęta zarzutami apelacji. Ponadto
należy zauważyć, że kasacja zasadności swego zarzutu nie upatruje w tym, że art.
99 ust. 1 ustawy o wynalazczości został wadliwie zastosowany do ustalonej podsta-
wy faktycznej. Chodzi wszak o ustalenie Sądu pierwszej instancji (niezakwestiono-
wane w apelacji powodów), że przedmiotowy wynalazek obejmował konstrukcję
określonego urządzenia, a nie sposób korzystania. Zastosowanie tego wynalazku
było jednorazowe, natomiast późniejsze używanie wyrobów wytworzonych według
wynalazku nie stanowiło zakresu stosowania wynalazku. Do takiej podstawy zasto-
sowania art. 99 ust. 1 ustawy o wynalazczości nie odnosi się zarzut kasacji, skoro
kasacja uważa, że błędne zastosowanie powołanego przepisu wynikło z niepodziele-
nia odmiennych twierdzeń powodów, którzy: ,,obstawali przy tym, że ich wynalazek
nie obejmuje tylko urządzenia, które produkowała na zlecenie pozwanej inna j.g.u.,
ale także objęty jest sposób korzystania z niego, ponieważ dopiero on daje efekty i
wywodzili, że po myśli art. 99 ust. 1 ustawy z dnia 19 października 1972 r. o wyna-
lazczości należy im się wynagrodzenie za pięć lat, należne za każdy rok oddzielnie, a
nie wynagrodzenie wypłacone jednorazowo".

Kasacja nie zakwestionowała podstawy faktycznej zastosowania art. 99 ust. 1
ustawy o wynalazczości, natomiast bezzasadnie podstawia pod ten przepis twierdze-
nia powodów o faktach, które nie zostały podzielone w postępowaniu sądowym.

Ad 4: W zaskarżonym wyroku Sąd Apelacyjny w Łodzi podzielił ocenę prawną
Sądu pierwszej instancji, że prawo twórcy projektu wynalazczego do odsetek (usta-
wowych) za niewypłacenie wynagrodzenia w terminie, na zasadach rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 9 września 1991 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie
projektów wynalazczych (Dz.U. Nr 83, poz. 374) przysługuje za okresy opóźnienia
przypadające po dniu wejścia w życie tegoż rozporządzenia, tj. od 4 października
1991 r.

W kasacji zarzucono, że powyższa ocena nie uwzględnia § 2 pkt 1 (w kasacji
błędnie powołano § 2 ust. 1) powołanego rozporządzenia. Stosownie do tego przepi-
su rozporządzenie stosuje się również do wynagrodzeń za pracownicze projekty wy-
nalazcze zgłoszone przed dniem jego wejścia w życie i spełniające określone warun-
ki. Zarzut kasacji nie jest zasadny. Z powołanego w nim przepisu wynika, że zostało
w nim określone zastosowanie nowych przepisów wstecz w stosunku do regulacji
dotyczących ,,wynagrodzeń za pracownicze projekty wynalazcze" (spełniających
określone wymagania). Nie ma racji kasacja, chcąc tę wyjątkową regulację o zasto-
sowaniu nowych przepisów wstecz do wynagrodzeń zastosować rozszerzająco także
odnośnie odsetek za niewypłacenie wynagrodzenia w terminie. Nie jest dopuszczal-
na rozszerzająca interpretacja przepisu wyjątkowego w stosunku do określonej w
rozporządzeniu zasady jego działania po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia (§ 3).

Z przedstawionych wyżej przyczyn kasacja powodów nie mająca usprawiedli-
wionych podstaw podlegała oddaleniu stosownie do art. 39312 KPC.
========================================