Wyrok z dnia 26 sierpnia 1999 r.
I PKN 226/99

Przesłanką dopuszczalności sądowej waloryzacji świadczeń pieniężnych
jest istotna zmiana siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania (art.
3581 § 3 KC). Za datę powstania zobowiązań związanych z przywróceniem pra-
cownika do pracy należy przyjąć datę uprawomocnienia się wyroku.


Przewodniczący: SSN Barbara Wagner, Sędziowie: SN Kazimierz Jaśkowski,
SA Katarzyna Gonera (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 26 sierpnia 1999 r. sprawy z po-
wództwa Juliana K. przeciwko Syndykowi Masy Upadłości Spółdzielni Pracy Budow-
nictwa i Produkcji Materiałów Budowlanych ZIB w S. o waloryzację ekwiwalentu za
urlop, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 12 listopada 1998 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Powód Julian K. domagał się zasądzenia na jego rzecz od pozwanego Syndy-
ka masy upadłości Spółdzielni Pracy Budownictwa i Produkcji Materiałów Budowla-
nych ZIB w S.: 1) ekwiwalentu za niewykorzystany w naturze urlop wypoczynkowy w
wymiarze 26 dni za 1996 r. i 18 dni za 1997 r. oraz waloryzacji tego świadczenia, 2)
nagrody jubileuszowej z tytułu dwudziestoletniego okresu zatrudnienia, który upłynął
20 października 1997 r., w wysokości 200 % wynagrodzenia zasadniczego oraz wa-
loryzacji tego świadczenia, 3) wynagrodzenia za czas choroby (zasiłku chorobowe-
go) za okres od 18 września do 31 października 1997r. oraz waloryzacji tego świad-
czenia, 4) zwaloryzowanej wysokości otrzymanego od strony pozwanej odszkodo-
wania za skrócenie okresu wypowiedzenia do jednego miesiąca w związku z wypo-
wiedzeniem umowy o pracę w dniu 16 września 1997 r., 5) zwaloryzowanej wysoko-
ści otrzymanej od strony pozwanej trzymiesięcznej odprawy z tytułu rozwiązania sto-
sunku pracy z powodu upadłości Spółdzielni we wrześniu 1997r., 6) zwaloryzowanej
wysokości wypłaconego przez stronę pozwaną ekwiwalentu za niewykorzystane w
naturze 8 dni urlopu wypoczynkowego za 1997 r. Łączną wartość dochodzonych
roszczeń majątkowych powód określił na kwotę 8.503,57 złotych. Ponadto powód
domagał się sprostowania świadectwa pracy.

Pozwany - Syndyk masy upadłości Spółdzielni Pracy Budownictwa i Produkcji
Materiałów Budowlanych ZIB w S. wniósł o oddalenie powództwa, podnosząc przede
wszystkim, że pomiędzy chwilą, gdy dochodzone przez powoda świadczenia pie-
niężne stały się wymagalne, a chwilą ich dobrowolnej zapłaty przez Syndyka lub
chwilą, w której powód wystąpił o nie w pozwie, nie nastąpił istotny spadek siły na-
bywczej pieniądza umożliwiający sądową waloryzację tych świadczeń na podstawie
art. 3581 § 3 KC.

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Strzelinie, wyrokiem z dnia 29 maja 1998 r., za-
sądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2.328,19 złotych z ustawowymi odset-
kami od 1 listopada 1997 r., roszczenie w części dotyczącej wypłaty zasiłku choro-
bowego za okres od 23 do 31 października 1997 r. przekazał według właściwości do
ZUS, oddalił powództwo o roszczenia pieniężne w pozostałej części i sprostował
świadectwo pracy.

Sąd Rejonowy ustalił, że powód był członkiem Spółdzielni Pracy Budownictwa
i Produkcji Materiałów Budowlanych ZIB w S. i był zatrudniony w tej spółdzielni na
stanowisku specjalisty do spraw zaopatrzenia, a od października 1992 r. został do-
datkowo powołany na społeczne stanowisko członka Zarządu Spółdzielni. Rada
Nadzorcza Spółdzielni na posiedzeniu w dniu 30 maja 1994 r. podjęła uchwałę o od-
wołaniu powoda z funkcji członka Zarządu, natomiast w dniu 9 czerwca 1994 r.
uchwałę o wykluczeniu powoda ze Spółdzielni. Powód został powiadomiony, że jego
wykluczenie ze Spółdzielni następuje w trybie art. 52 § 1 pkt 1 KP w związku z rażą-
cym naruszeniem przez niego obowiązków pracowniczych. Walne Zgromadzenie
członków Spółdzielni w dniu 30 września 1994 r. utrzymało w mocy uchwałę Rady
Nadzorczej o wykluczeniu powoda ze Spółdzielni. Powód odwołał się do Sądu od
uchwały Walnego Zgromadzenia, wnosząc o jej uchylenie. Sąd Wojewódzki we
Wrocławiu wyrokiem z dnia 14 grudnia 1995 r. uchylił uchwałę Walnego Zgroma-
dzenia w przedmiocie wykluczenia powoda z grona członków Spółdzielni, a Sąd
Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z dnia 5 kwietnia 1996 r. oddalił rewizję pozwa-
nej Spółdzielni. Niezależnie od zaskarżenia uchwały dotyczącej wykluczenia go ze
Spółdzielni powód odwołał się od uchwały Rady Nadzorczej z 9 czerwca 1994 r. do
Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Strzelinie wnosząc o przywrócenie go do pracy i
zasądzenie wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy.

W dniu 17 grudnia 1996 r. została ogłoszona upadłość Spółdzielni.

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Strzelinie, wyrokiem z dnia 7 marca 1997 r.,
przywrócił powoda do pracy w Spółdzielni (już wówczas w upadłości) na poprzednich
warunkach pracy i płacy. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy we Wrocławiu wyrokiem z dnia
7 sierpnia 1997 r. oddalił apelację Syndyka masy upadłości Spółdzielni od wyroku
przywracającego powoda do pracy. W dniu 15 września 1997 r., rezygnując z wnie-
sienia kasacji i wykonując prawomocny wyrok przywracający powoda do pracy, Syn-
dyk wezwał powoda, aby następnego dnia stawił się do pracy. Od dnia 16 września
1997 r. powód został zatrudniony na stanowisku dozorcy, innego Syndyk nie był w
stanie mu zaoferować ze względu na zaawansowanie postępowania upadłościowe-
go. Tego samego dnia Syndyk wręczył powodowi wypowiedzenie umowy o pracę z
uwagi na upadłość zakładu pracy z zastosowaniem skróconego jednomiesięcznego
okresu wypowiedzenia. W okresie wypowiedzenia, od 18 września do 31 październi-
ka 1997 r., powód przebywał na zwolnieniu lekarskim. Stosunek pracy powoda roz-
wiązał się z dniem 31 października 1997 r.

Po rozwiązaniu stosunku pracy strona pozwana wypłaciła powodowi ekwiwa-
lent za 8 dni niewykorzystanego w naturze urlopu wypoczynkowego za 1997 r., trzy-
miesięczną odprawę w związku z rozwiązaniem stosunku pracy z powodu upadłości
oraz odszkodowanie za skrócenie do jednego miesiąca okresu wypowiedzenia.
Wszystkie te świadczenia zostały wyliczone przez Syndyka w odniesieniu do ostat-
niego wynagrodzenia powoda w Spółdzielni wynoszącego 490 złotych.

Dwudziestoletni okres zatrudnienia upłynął powodowi w dniu 20 października
1997 r. Zgodnie z porozumieniem zakładowym obowiązującym w Spółdzielni za
okres zatrudnienia wynoszący 20 lat pracownikowi przysługiwała nagroda jubileu-
szowa w wysokości 200 % wynagrodzenia zasadniczego.

Sąd Rejonowy uznał za uzasadnione roszczenia powoda w części dotyczącej
zapłaty nagrody jubileuszowej, wynagrodzenia za okres 35 dni choroby (od 18
września do 22 października 1997 r.), ekwiwalentu pieniężnego za 26 dni urlopu
niewykorzystanego w 1996 r. i 18 dni urlopu za 1997 r. oraz w części dotyczącej
sprostowania świadectwa pracy. Wszystkie świadczenia pieniężne zostały wyliczone
w odniesieniu do wysokości ostatnio otrzymywanego przez powoda wynagrodzenia
za pracę w Spółdzielni (w upadłości) w kwocie 490 złotych.

Sąd Rejonowy nie uwzględnił żądania powoda dotyczącego waloryzacji zasą-
dzonych świadczeń pieniężnych oraz waloryzacji świadczeń dobrowolnie wypłaco-
nych przez Syndyka. Sąd stwierdził, że wyrok przywracający powoda do pracy upra-
womocnił się po zakończeniu postępowania apelacyjnego w dniu 11 października
1997 r. po odstąpieniu przez stronę pozwaną od zamiaru wniesienia kasacji. Wyrok
Sądu drugiej instancji - który uprawomocnił się 11 października 1997 r. - należy
traktować jako zdarzenie, które skutkowało obowiązkiem przywrócenia powoda do
pracy przez pracodawcę ze wszystkimi tego konsekwencjami, zwłaszcza w zakresie
wypłacenia należnych powodowi świadczeń (np. ekwiwalentu za niewykorzystany w
latach 1996 i 1997 urlop wypoczynkowy, nagrody jubileuszowej, do której uprawnie-
nie nabył powód w 1997 r.). Jednocześnie w sprawie o przywrócenie powoda do
pracy zostało jednoznacznie ustalone, że jego ostatnie wynagrodzenie, zarówno w
maju 1994 r. przed wykluczeniem go ze Spółdzielni, jak i po ponownym zatrudnieniu
go przez Syndyka we wrześniu 1997 r., wynosiło 490 złotych. Z tego względu, doko-
nując stosownych wyliczeń wysokości świadczeń w rozpoznawanej sprawie, jako ich
podstawę Sąd Rejonowy przyjął tę właśnie kwotę. Sąd Rejonowy nie podzielił przy
tym argumentów powoda, że w latach 1994 - 1997 nastąpił istotny spadek siły na-
bywczej pieniądza i w związku z tym świadczenia zasądzone oraz już wypłacone
powinny być zwaloryzowane. Wynagrodzenie w kwocie 490 złotych stanowiło w la-
tach 1994 - 1996 jedno z wyższych w porównaniu z wynagrodzeniami pozostałych
pracowników umysłowych w Spółdzielni i przez cały czas - aż do 1997 r. - przewyż-
szało ,,najniższą średnią krajową". Skoro nie nastąpiła zmiana siły nabywczej pienią-
dza po powstaniu zobowiązania, roszczenie powoda o waloryzację nie mogło zostać
uwzględnione. Dostateczną rekompensatę za opóźnienie w spełnieniu świadczenia
pieniężnego stanowić będą ustawowe odsetki zasądzone poczynając od 1 listopada
1997 r., czyli od następnego dnia po ustaniu stosunku pracy powoda.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu, wyro-
kiem z dnia 12 listopada 1998 r., oddalił apelację powoda od omówionego wyżej
orzeczenia. W apelacji powód domagał się zasądzenia na jego rzecz dodatkowo
kwoty 5.915,16 złotych tytułem zwaloryzowania świadczeń pieniężnych wypłaconych
dobrowolnie przez Syndyka oraz zasądzonych przez Sąd Rejonowy i przedstawiał
sposób tej waloryzacji. Podzielając stanowisko Sądu pierwszej instancji co do braku
przesłanek do uwzględnienia żądań powoda dotyczących waloryzacji świadczeń za-
sądzonych na jego rzecz oraz dobrowolnie wypłaconych przez stronę pozwaną, Sąd
Wojewódzki - z powołaniem się na orzecznictwo Sadu Najwyższego - dodatkowo
podniósł, że w sprawach o roszczenia ze stosunku pracy przepis art. 3581 § 3 KC
stosuje się odpowiednio (art. 300 KP); przepis ten nie wskazuje żadnej konkretnej
metody dokonania waloryzacji świadczenia pieniężnego ani nie wskazuje miernika,
według którego ma nastąpić waloryzacja, a zatem - jak należy rozumieć stanowisko
Sądu Wojewódzkiego - Sąd nie jest związany metodą waloryzacji lub miernikiem
waloryzacyjnym zaproponowanymi przez powoda (wierzyciela); zmiana wysokości
świadczenia winna być dokonana zgodnie z zasadami współżycia społecznego i po
rozważeniu interesów stron, sposób waloryzacji świadczenia należy więc do uznania
Sądu uwzględniającego wskazane przesłanki. Sąd Wojewódzki podzielił ponadto
argumentację Sądu Rejonowego co do braku warunków do waloryzacji świadczeń
należnych powodowi z uwagi na rozważony interes obu stron stosunku prawnego
oraz z uwagi na to, że wysokość odsetek ustawowych powinna być uwzględniona
jako jeden z elementów podlegających ocenie sędziowskiej przy stosowaniu art. 3581
§ 3 KC.

Wyrok Sądu Wojewódzkiego zaskarżył kasacją powód. Jako podstawy kasacji
wskazał: 1) naruszenie prawa materialnego, w szczególności art. 3581 § 3 KC, 2)
naruszenie przepisów postępowania, w szczególności art. 233 § 1 KPC, które miało
istotny wpływ na wynik sprawy. Powód wniósł ,,o orzeczenie waloryzacji należnych
powodowi świadczeń pieniężnych od pozwanego Syndyka masy upadłości Spół-
dzielni ZIB w S. naliczonych od wynagrodzenia miesięcznego brutto powoda, które w
dniu bezpodstawnego wydalenia powoda z pracy, tj. 9 czerwca 1994 r. wynosiło 490
złotych, a które, zwaloryzowane wg najniższego wynagrodzenia krajowego, ogłasza-
nego przez Ministra Pracy, Płacy i Polityki Socjalnej, po przywróceniu powoda do
pracy dnia 16 września 1997 r. wynosić powinno 1.075 złotych". Opisany wyżej wnio-
sek kasacji powoda należy rozumieć jako wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku
Sądu Wojewódzkiego i uwzględnienie apelacji powoda co do zmiany wyroku Sądu
Rejonowego przez uwzględnienie powództwa o zasądzenie na rzecz powoda - po-
nad kwotę prawomocnie zasadzoną przez Sąd Rejonowy - dalszej kwoty 5.915,16
złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 1 listopada 1997 r. W uzasadnieniu kasacji
powód zakwestionował w szczególności przyjęcie przez Sąd Wojewódzki, że w la-
tach 1994 - 1997 nie nastąpił istotny spadek siły nabywczej pieniądza, że ,,przy roz-
patrywaniu warunków waloryzacji został uwzględniony interes stron" oraz zasady
współżycia społecznego, a także że ,,wysokość odsetek ustawowych od zasądzo-
nych kwot jest elementem podlegającym ocenie sędziowskiej przy stosowaniu art.
3581 § 3 KC a zasądzone roszczenia wraz z ustawowymi odsetkami wyrównują
straty powoda".


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja nie zawiera uzasadnionych podstaw.

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 KPC nie został szerzej uzasadniony, zaś
ogólne powołanie się przez skarżącego na niewłaściwe wykorzystanie przez Sąd
jednego z dowodów, a mianowicie dokumentu zatytułowanego ,,Zestawienie średnie-
go wynagrodzenia brutto pracowników umysłowych od czerwca 1994 r. do grudnia
1996r." [...] bez wykazania, czy i jaki to miało wpływ na wynik sprawy, nie pozwala na
odniesienie się przez sąd kasacyjny do zarzutu naruszenia przepisów postępowania.
Na tak skonstruowanej przez skarżącego podstawie nie można skutecznie zakwes-
tionować zawartych w zaskarżonym wyroku ustaleń faktycznych dotyczących istot-
nych okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Ustalenia te są
zatem wiążące w postępowaniu kasacyjnym.

Do szerszego rozważenia pozostaje wobec tego wyłącznie zarzut naruszenia
prawa materialnego, które - zdaniem skarżącego - polegało na odmowie dokonania
sądowej waloryzacji świadczeń pieniężnych na podstawie art. 3581 § 3 KC.

Art. 3581 § 3 KC odnosi się do wszystkich zobowiązań pieniężnych, bez
względu na źródło ich powstania. Możliwe jest również odpowiednie (art. 300 KP)
zastosowanie tego przepisu w sprawach z zakresu prawa pracy (por. uchwałę SN z
13 marca 1992 r., I PZP 14/92, OSNCP 1992 nr 9, poz. 160, uchwałę SN z 3 kwiet-
nia 1992 r., I PZP 19/92, OSNCP 1992 nr 9, poz. 166, wyrok SN z 16 września 1993
r., I PRN 70/93, OSNCP 1994 nr 5, poz. 113).

Przywrócenie do polskiego systemu prawa cywilnego instytucji sądowej walo-
ryzacji świadczeń pieniężnych - dokonane ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie
ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321), która dodała art. 3581 KC - nie
oznacza zniweczenia zasady nominalizmu. Znowelizowany Kodeks cywilny nie ods-
tąpił zatem od nominalizmu jako zasady prawa cywilnego, wprowadzając jedynie
istotne ograniczenie jej działania przez dopuszczenie umownych klauzul waloryza-
cyjnych (art. 3581 § 2 KC) oraz waloryzacji sądowej (art. 3581 § 3 KC).

Zgodnie z art. 3581 § 3 KC dopuszczalna jest sądowa waloryzacja świadczeń
pieniężnych, stanowiąca wyjątek od zasady nominalizmu, ,,w razie istotnej zmiany
siły nabywczej pieniądza". Jest to główna przesłanka zastosowania tego przepisu. Za
,,istotną" nie będzie mogła zostać uznana każda zmiana siły nabywczej pieniądza,
albowiem pewna skala zmian mieści się w granicach inflacji jako normalnego zjawis-
ka ekonomicznego, które dotyka wszystkich uczestników obrotu prawnego i z którym
wszyscy uczestnicy powinni się liczyć. Ocena ,,istotności" zmiany siły nabywczej pie-
niądza należy do sądu, który dokonuje jej uwzględniając wszelkie okoliczności
sprawy.

Kolejną przesłanką zastosowania przepisu art. 3581 § 3 KC jest to, aby istotna
zmiana siły nabywczej pieniądza nastąpiła ,,po powstaniu zobowiązania".

W rozpoznawanej sprawie Sąd Wojewódzki - podzielając w pełni stanowisko
wyrażone w tej kwestii przez Sąd Rejonowy i przytoczoną przez ten Sąd argumenta-
cję - przyjął, że nie zachodzą ustawowe przesłanki do dokonania sądowej waloryzacji
świadczeń pieniężnych należnych powodowi z tytułu łączącego go ze stroną pozwa-
ną stosunku pracy, albowiem po powstaniu zobowiązania - od chwili, gdy należne
powodowi (jako wierzycielowi) świadczenia stały się wymagalne, do chwili dobrowol-
nego spełnienia niektórych z nich przez Syndyka masy upadłości Spółdzielni (jako
dłużnika) lub do chwili zasądzenia innych świadczeń przez Sąd Pracy - nie nastąpiła
istotna zmiana siły nabywczej pieniądza.

Powyższą tezę należy w całości zaakceptować.

Sam powód w kasacji powołuje się na to, że jego uprawnienie do świadczeń
pieniężnych, których waloryzacji domaga się w niniejszym procesie, powstało wsku-
tek przywrócenia go do pracy w Spółdzielni wyrokiem Sądu Rejonowego-Sądu Pracy
w Strzelinie z dnia 7 marca 1997 r. Wyrok ten uprawomocnił się - jak wynika z usta-
leń dokonanych w niniejszej sprawie przez Sąd pierwszej instancji - w dniu 11 paź-
dziernika 1997 r. W związku z przywróceniem powoda do pracy w 1997 r. powstało
zobowiązanie strony pozwanej do wypłacenia powodowi: 1) ekwiwalentu za niewyko-
rzystany w naturze w latach 1996 i 1997 urlop wypoczynkowy oraz 2) nagrody jubi-
leuszowej za dwadzieścia lat pracy, przy czym dwudziestoletni okres zatrudnienia
upłynął 20 października 1997 r. Z kolei w związku ze zdarzeniami, które miały miejs-
ce już po ponownym zatrudnieniu powoda - a mianowicie w związku z wypowiedze-
niem powodowi przez Syndyka stosunku pracy z powodu upadłości Spółdzielni, co
nastąpiło w dniu 16 września 1997 r. ze skutkiem na dzień 31 października 1997 r.,
oraz w związku z chorobą powoda w okresie od 18 września do 31 października
1997 r. - powstały zobowiązania strony pozwanej do wypłacenia powodowi pozosta-
łych świadczeń, a mianowicie: 1) wynagrodzenia za czas choroby (zasiłku chorobo-
wego) za okres od 18 września do 22 października 1997 r., 2) odszkodowania za
skrócenie okresu wypowiedzenia do jednego miesiąca, 3) odprawy z tytułu rozwiąza-
nia stosunku pracy z powodu upadłości Spółdzielni w wysokości trzymiesięcznego
wynagrodzenia.

W tej sytuacji należało przyjąć, że zobowiązania strony pozwanej w stosunku
do powoda powstały w większości w okresie od września do października 1997 r. i
dopiero w tym czasie stały się wymagalne (co obejmuje w szczególności nagrodę
jubileuszową z tytułu dwudziestoletniego okresu zatrudnienia, wynagrodzenie za
czas choroby we wrześniu i październiku 1997 r., odszkodowanie za skrócenie
okresu wypowiedzenia i odprawę za rozwiązanie stosunku pracy w związku z ogło-
szeniem upadłości zakładu pracy). Jedynie świadczenie obejmujące ekwiwalent za
niewykorzystany w naturze urlop wypoczynkowy za 1996 r. (art. 171 § 1 pkt 1 KP)
stało się wymagalne wcześniej, a mianowicie w dniu 1 kwietnia 1997 r. (art. 168 KP).
Część świadczeń Syndyk wypłacił powodowi dobrowolnie w dniu 3 listopada 1997 r.
[...], pozostałą część zasądził na rzecz powoda Sąd Rejonowy w niniejszej sprawie
wyrokiem z dnia 29 maja 1998 r. Wyrok ten nie został zaskarżony przez stronę poz-
waną i - jak wynika z treści uzasadnienia kasacji - Syndyk wypłacił powodowi w
czerwcu 1998 r. zasądzoną przez Sąd pierwszej instancji część świadczeń.

Nie można zatem przyjąć - jak to prawidłowo stwierdziły Sądy pierwszej i dru-
giej instancji - że od chwili powstania zobowiązania strony pozwanej do chwili speł-
nienia przez nią świadczenia lub do chwili zasądzenia świadczenia w nominalnej wy-
sokości przez Sąd nastąpiła ,,istotna" zmiana siły nabywczej pieniądza uzasadniająca
dokonanie sądowej waloryzacji tych świadczeń.

Dokonana przez Sąd Wojewódzki wykładnia art. 3581 § 3 KC, skutkująca od-
mowę jego zastosowania w związku ze stwierdzeniem braku przesłanek do dokona-
nia sądowej waloryzacji, jest prawidłowa, a zarzut naruszenia powyższego przepisu
nieuzasadniony.

Można się zgodzić ze skarżącym, kiedy kwestionuje on pogląd Sądu Rejono-
wego - zaakceptowany przez Sąd Wojewódzki - że w latach od 1994 do 1997 nie
nastąpił istotny spadek siły nabywczej pieniądza. Wbrew stanowisku obydwu Sądów
zmiana taka nastąpiła, skoro wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych obliczony
dla okresu od czerwca 1994 r. do września 1997 r. na podstawie wskaźników publi-
kowanych w obwieszczeniach Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (M.P. 1996
Nr 5, poz. 67, M.P. 1997 Nr 3, poz. 26, M.P. 1998 Nr 3, poz. 39) wyniósł około 80%.
Jednakże zobowiązania strony pozwanej, których waloryzacji domagał się powód w
rozpoznawanej sprawie, nie powstały w 1994 r., lecz w 1997 r., a zatem nawet
błędne przyjęcie przez Sąd Wojewódzki (za Sądem Rejonowym), że od 1994 r. do
1997 r. nie nastąpił spadek siły nabywczej pieniądza, nie wpływa na prawidłowość
ostatecznego wniosku, na którym Sądy pierwszej i drugiej instancji oparły swoje
rozstrzygnięcie na tym, że ,,po powstaniu zobowiązania" nie nastąpiła ,,istotna zmiana
siły nabywczej pieniądza", a zatem brak jest przesłanek do dokonania na podstawie
art. 3581 § 3 KC sądowej waloryzacji świadczeń należnych powodowi. Na marginesie
podnieść należy, że w kasacji powód wadliwie przedstawił wyliczenie spadku warto-
ści siły nabywczej pieniądza w okresie od 1994 r. do 1997 r. powołując się na wzrost
wynoszący 132 %, gdyż faktycznie jego wyliczenie obrazuje spadek wartości siły na-
bywczej pieniądza w 1997 r. w porównaniu do 1993 r. czyli za pełne cztery lata ka-
lendarzowe, podczas gdy pomiędzy wykluczeniem powoda ze Spółdzielni i rozwią-
zaniem z nim stosunku pracy na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 KP a przywróceniem go
do pracy na podstawie wyroku Sądu Pracy upłynęły tylko trzy lata (od czerwca 1994
r. do września 1997 r.).

Niezależnie od stwierdzenia, że brak jest przesłanek do dokonania waloryzacji
z uwagi na to, że nie nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza po powstaniu
zobowiązania, a zatem że sądowa waloryzacja co do zasady jest niedopuszczalna,
Sąd Wojewódzki - akceptując stanowisko Sadu Rejonowego - przyjął, że żądanie
powoda dotyczące waloryzacji nie mogłoby zostać uwzględnione również z innych
przyczyn, w szczególności z uwagi na rozważony interes obu stron. Bliżej argument
ten nie został uzasadniony ani w wyroku Sądu pierwszej instancji, ani w wyroku Sądu
rozpoznającego apelację, jednak nie było to konieczne, skoro możliwość waloryzacji
Sądy te wykluczyły co do zasady. Odwołanie się przez Sąd Rejonowy do wysokości
wynagrodzeń innych pracowników Spółdzielni przed ogłoszeniem jej upadłości - w
tym zajmujących kierownicze stanowiska - jako na argument przemawiający przeciw-
ko waloryzacji pozwala na zrekonstruowanie sposobu rozumowania obydwu Sądów
w związku z omawianą przesłanką rozważenia interesów obu stron z uwzględnie-
niem zasad współżycia społecznego. Sądy przyjęły mianowicie - w sposób dorozu-
miany - że nawet gdyby powód był zatrudniony w Spółdzielni nieprzerwanie aż do
września 1997 r., nie uzyskałby takiego poziomu wynagrodzenia (1.075 złotych mie-
sięcznie brutto), jaki sam przedstawiał powołując się na przyjęte przez siebie wskaź-
niki waloryzacyjne i własne obliczenia wysokości tego wynagrodzenia. Na takie dom-
niemanie faktyczne (art. 231 KPC) wskazuje odwołanie się Sądów do wysokości wy-
nagrodzeń innych pracowników Spółdzielni przed ogłoszeniem jej upadłości (w grud-
niu 1996 r.) i odniesienie do tych wynagrodzeń wysokości wynagrodzenia powoda
zarówno z czerwca 1994 r., jak i z września 1997 r.

Nawet przy istnieniu pozytywnej przesłanki przewidzianej w art. 3581 § 3 KC w
postaci istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania - po-
wództwo o waloryzację świadczenia pieniężnego może zostać oddalone w wyniku
rozważenia interesów obydwu stron stosunku prawnego w aspekcie zasad współży-
cia społecznego. Sądowa waloryzacja jest fakultatywna (na co wskazuje sformuło-
wanie, że ,,sąd może ... zmienić wysokość świadczenia pieniężnego"), a rozważenie
interesu obu stron może prowadzić do wniosku, że w okolicznościach faktycznych
konkretnej sprawy orzeczenie sądowej waloryzacji naruszałoby istotne i zasługujące
na ochronę interesy dłużnika, co wyklucza możliwość dokonania waloryzacji.

W tym aspekcie podkreślenia wymaga okoliczność, że w chwili wykonania (we
wrześniu 1997 r.) przez Syndyka masy upadłości Spółdzielni wyroku przywracające-
go powoda do pracy w Spółdzielni, od dziewięciu miesięcy (od grudnia 1996 r.) była
ogłoszona upadłość tego zakładu pracy, w związku z czym Syndyk mógł zaoferować
powodowi jedynie stanowisko dozorcy mienia z takim samym wynagrodzeniem (490
złotych brutto), jak przed wykluczeniem powoda ze Spółdzielni, po czym niezwłocz-
nie wypowiedział powodowi umowę o pracę na stanowisku dozorcy ze względu na
ogłoszenie upadłości Spółdzielni.

Sądy pierwszej i drugiej instancji wzięły pod uwagę wskazane wyżej okolicz-
ności, w tym zwłaszcza upadłość dłużnika, a przeprowadzona przez nie ocena inte-
resów obu stron w aspekcie zasad współżycia społecznego jako przesłanki odmowy
dokonania sądowej waloryzacji - przesłanki rozważanej na tym etapie już tylko hipo-
tetycznie, skoro niedopuszczalność takiej waloryzacji wynikała z ustalonego wcześ-
niej braku zaistnienia przesłanki określanej jako istotna zmiana siły nabywczej pie-
niądza po powstaniu zobowiązania - nie budzi zastrzeżeń.

Istota sądowej waloryzacji świadczeń pieniężnych wyraża się w tym, że w ra-
zie jej zastosowania skutki zmiany siły nabywczej pieniądza rozłożone zostają na
obie strony stosunku prawnego - dłużnika i wierzyciela. Waloryzacja zobowiązania
nie jest obowiązkowa, a tylko możliwa, i to jedynie w sytuacji, gdy nie sprzeciwia się
temu interes obydwu stron (również interes dłużnika). Rozważenie interesów obydwu
stron ma na celu zapobieżenie nadmiernemu uprzywilejowaniu jednej strony z rów-
noczesnym pokrzywdzeniem drugiej.

Sąd Rejonowy przyjął, że wysokość wszystkich świadczeń należnych powo-
dowi - zarówno wypłaconych przez Syndyka, jak i zasądzonych przez Sąd Pracy -
powinna być wyliczona w odniesieniu do ostatniego wynagrodzenia powoda wyno-
szącego 490 złotych. Kwestionując takie założenie powód w kasacji podnosi, że
strona pozwana naruszyła jego interesy jako pracownika poprzez utrzymanie we
wrześniu 1997 r. wynagrodzenia na poziomie z czerwca 1994 r. i nieuwzględnienie
prawa powoda do regulacji wynagrodzenia za okres od 1994 r. do 1997 r., zarówno
w zakresie wynagrodzenia zasadniczego, jak i dodatku stażowego i funkcyjnego. W
istocie rzeczy powodowi chodziło więc o to, aby jego wynagrodzenie po przywróce-
niu go do pracy we wrześniu 1997 r. wynosiło - na stanowisku pracy zaoferowanym
mu przez Syndyka - 1.075 złotych czyli kwotę, jaką powód sam sobie wyliczył, sto-
sując wskaźniki wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych według obwieszczeń
Prezesa GUS. Zasadność tego rodzaju żądania nie mogła być rozważana w sprawie
o sądową waloryzację należnych powodowi - wypłaconych przez Syndyka lub zasą-
dzonych przez Sąd - świadczeń pieniężnych. Proponowany przez powoda miernik
waloryzacyjny nie byłby dla Sądu wiążący nawet w razie przyjęcia, że sądowa walo-
ryzacja jest w rozpoznawanej sprawie dopuszczalna.

Nieskuteczne są zawarte w kasacji zarzuty dotyczące wyrażonego przez Sąd
Wojewódzki poglądu co do waloryzacyjnej funkcji odsetek. Zgodnie z przyjętą linią
orzecznictwa Sądu Najwyższego wysokość odsetek ustawowych powinna być
uwzględniana jako jeden z elementów podlegających sądowej ocenie przy stosowa-
niu art. 3581 § 3 KC (por. wyrok SN z 16 września 1993 r., I PRN 70/93, OSNCP
1994 nr 5, poz. 113, wyrok SN z 18 stycznia 1996 r., I PRN 102/95, OSNAPiUS 1996
nr 14, poz. 200). Odsetki od zasądzonych na rzecz powoda i wypłaconych mu dob-
rowolnie przez Syndyka świadczeń nie mogłyby zostać zasądzone - jak to skarżący
sugeruje w kasacji - poczynając od 1 lipca 1994 r. nie tylko dlatego, że powód z ta-
kim żądaniem w ogóle nie wystąpił, ale przede wszystkim z tej przyczyny, że świad-
czenia, o jakie toczył się spór w niniejszej sprawie, stały się wymagalne dopiero w
1997 r.

Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy oddalił kasację na podstawie art.
39312 KPC.
========================================