Wyrok z dnia 23 maja 1997 r.
I PKN 188/97

Przepisy ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracow-
niczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. z 1994 r. Nr 1, poz. 1 ze zm.)
stosuje się odpowiednio do członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych.

Przewodniczący SSN: Adam Józefowicz, Sędziowie SN: Józef Iwulski, Janusz
Łętowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 maja 1997 r. sprawy z powództwa
Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej "P." w G.D. przeciwko Funduszowi Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych w N.S. o uchylenie decyzji, na skutek kasacji pozwanego od
wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia
13 listopada 1996 r. [...]

1) o d d a l i ł kasację.
2) z a s ą d z i ł od pozwanego na rzecz powódki koszty postępowania kasa-
cyjnego w kwocie 800 zł (osiemset złotych).


U z a s a d n i e n i e
Pełnomocnik Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w N.S.
wniósł w dniu 27 stycznia 1997 r. kasację od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie
[...] z dnia 13 listopada 1996 r. w sprawie z powództwa Rolniczej Spółdzielni Produkcyj-
nej "P." w G.D. przeciw temu Fuduszowi. Powyższym wyrokiem Sąd Apelacyjny w
Krakowie oddalił rewizję pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Krakowie z
dnia 23 maja 1996 r. [...] i tym samym zobowiązał pozwanego do wypłaty świadczeń z
Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych na rzecz członków Rolniczej
Spółdzielni Produkcyjnej "P." w G.D.
Stan faktyczny sprawy przedstawiał się następująco:
Powodowa Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna "P." w G.D. domagała się uchy-
lenia decyzji pełnomocnika Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych z
dnia 8 lutego 1995 r. i zasądzenia kwoty 14.878 zł wraz z kosztami postępowania ty-
tułem niezaspokojonych roszczeń pracowniczych. Strona pozwana wniosła o oddalenie
powództwa w całości zarzucając, że opłaty objęte wykazem nie są wynagrodzeniem za
pracę i dlatego nie podlegają zaspokojeniu z Funduszu.
Wyrokiem z dnia 30 maja 1995 r. [...] Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Krakowie oddalił powództwo i zasądził od strony powodowej na rzecz
pozwanego koszty procesu, stwierdzając brak legitymacji czynnej do występowania
przed sądem pracy z roszczeniem o wypłatę świadczeń ze środków Funduszu.
W wyniku rewizji strony powodowej Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Krakowie wyrokiem z dnia 7 grudnia 1995 r. [...] uchylił zaskarżony
wyrok i przekazując sprawę do ponownego rozpoznania, uznał - odmiennie niż Sąd
Wojewódzki - że pracodawca jest czynnie legitymowany w sporze o zapłatę na swoją
rzecz świadczeń objętych wykazem, a określając zakres postępowania dowodowego
zobowiązał Sąd I instancji do dokonania ustaleń odnośnie do kwalifikacji świadczeń
objętych zbiorczym wykazem powodowej Spółdzielni.
Wyrokiem z dnia 23 maja 1996 r. [...] Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Krakowie uwzględnił w całości żądanie pozwu i zasądził od pozwanego
na rzecz powodowej Spółdzielni kwotę 2.340 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Sąd Wojewódzki ustalił, że Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna "P." w G.D. jest
niewypłacalna w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie
roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r. Nr 1,
poz. 1 ze zm.), ponieważ prawomocnym postanowieniem z dnia 6 września 1994 r. Sąd
Rejonowy-Sąd Gospodarczy w Nowym Sączu [...] oddalił jej wniosek o ogłoszenie
upadłości, gdyż majątek Spółdzielni oczywiście nie wystarcza nawet na zaspokojenie
kosztów postępowania. W dniu 9 stycznia 1995 r. strona powodowa wystąpiła do
kierownika Wojewódzkiego Urzędu Pracy w N.S. o wypłacenie ze środków Funduszu
sumy świadczeń objętych wykazem członków Spółdzielni, którzy nie otrzymali zapłaty
za pracę. Odmawiając wypłaty pełnomocnik Funduszu powołał się na przepis art. 6 ust.
2 pkt 2 cytowanej ustawy, w świetle którego wypłatą z Funduszu objęte są
wynagrodzenia za pracę, a ujęte w wykazie nie wypłacone świadczenia nie stanowią
wynagrodzenia i nie mogą być zaspokojone z Funduszu. Sąd Wojewódzki ustalił rów-
nież, że powodowa Spółdzielnia opłaca składki na Fundusz Gwarantowanych Świad-
czeń Pracowniczych, a ujęci w zbiorczym wykazie członkowie Spółdzielni zawarli z nią
porozumienie w sprawie warunków pracy i płacy, w którym Spółdzielnia zobowiązała się
zapewnić im stałe zatrudnienie w pełnym wymiarze godzin, a za wykonaną pracę
wynagrodzenie zgodne z regulaminem opłaty za pracę. Wynagrodzenie to wypłacane
było z dołu, w stosunku miesięcznym w formie zaliczkowej, w wysokości ustalonej w
porozumieniu, bądź jako określona część dniówki obrachunkowej za godzinę pracy,
bądź też jako stała ilość dniówek za miesiąc pracy w odniesieniu do pracy na
stanowiskach kierowniczych i w administracji. Przy tak ustalonym stanie faktycznym
sprawy, Sąd Wojewódzki uznał, że skoro członkowie Spółdzielni podlegają
ubezpieczeniu społecznemu i powódka objęta jest działaniem ustawy o ochronie
roszczeń pracowniczych, gdyż opłaca składkę na Fundusz, to ma prawo do skorzysta-
nia z gwarancji prawnych jakie stwarza ustawa.
Wykaz nie zaspokojonych roszczeń obejmuje okres 3 miesięcy poprzedzających
datę wystąpienia niewypłacalności, którą jest 28 grudnia 1994 r., tj. data postanowienia
Sądu Wojewódzkiego-Sądu Gospodarczego w Krakowie oddalającego rewizję powódki
od postanowienia odmawiającego ogłoszenia upadłości. Nadto zgłoszone roszczenia
poszczególnych członków spółdzielni nie przekraczają przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia w III kwartale 1994 r., tj. kwoty 548,60 zł, a zatem zdaniem Sądu
Wojewódzkiego roszczenie powódki uzasadnione jest przepisami art. 6 ust. 2 pkt 2 w
związku z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy. Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania Sąd
I instancji uzasadnił przepisami art. 98 i 99 KPC.
W rewizji od tego wyroku strona pozwana powołując się na naruszenie prawa
materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, nierozważenie
wszystkich istotnych okoliczności sprawy oraz sprzeczność dokonanych ustaleń z
treścią materiału dowodowego wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie
powództwa na koszt strony powodowej lub o uchylenie zaskarżonego wyroku i prze-
kazanie sprawy do ponownego rozpoznania. [...]
Po rozpoznaniu rewizji Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że nie jest ona
uzasadniona. Meritum sporu sprowadza się - zdaniem Sądu Apelacyjnego - do oceny,
czy dokonana przez Sąd I instancji interpretacja przepisów prawa spółdzielczego i
ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych, była prawidłowa.
Ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodaw-
cy wprowadza szczególnego rodzaju obowiązkowe ubezpieczenie pracodawców
prowadzących działalność gospodarczą od ryzyka niewypłacalności wobec swoich
pracowników. Obowiązek opłacania składki na Fundusz obciąża wszystkich pracodaw-
ców, którymi w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych są
osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne zatrudniające pracowników w związku z
prowadzoną działalnością gospodarczą. Fakt prowadzenia przez rolnicze spółdzielnie
produkcyjne działalności gospodarczej jest oczywisty i wynika wprost z treści art. 138
ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (jednolity tekst: Dz. U. z 1995 r.
Nr 54, poz. 288), który przewiduje, że przedmiotem działalności spółdzielni jest
prowadzenie wspólnego gospodarstwa rolnego oraz działalności na rzecz
indywidualnych gospodarstw rolnych członków lub innej działalności gospodarczej.
Porównując treść art. 2 ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych z przepisem
art. 5 ust. 2 tej ustawy, Sąd Apelacyjny doszedł do wniosku, że obowiązek opłacania
składki na fundusz obciąża również te podmioty, które przy prowadzonej działalności
gospodarczej zatrudniają osoby na innej podstawie niż stosunek pracy. Oznacza to, że
przepisy ustawy mają także zastosowanie do niektórych podmiotów nie będących
pracodawcami w ścisłym tego słowa znaczeniu, jeżeli np. korzystają z pracy innych
osób wyłącznie na podstawie stosunków cywilnoprawnych, jak umowa zlecenia, czy
członkostwo w spółdzielni. Skoro zatem rolnicze spółdzielnie produkcyjne z tytułu
prowadzonej działalności gospodarczej są zobowiązane do opłacania składek na Fun-
dusz, to konsekwencją takiego stanu jest również korzystanie ze świadczeń Funduszu.
W uzasadnieniu wniesionej od powyższego wyroku kasacji, pełnomocnik Fun-
duszu stwierdził, iż wypłaty dokonywane prez Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną jej
członkom z tytułu prac w tej Spółdzielni, nie są objęte przepisami ustawy z dnia 29
grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności praco-
dawcy, ponieważ nie mieszczą się w katalogu roszczeń pracowniczych, które podlegają
zaspokojeniu ze środków Funduszu, a które wymienione są taksatywnie w art. 6 ust. 2
tejże ustawy. Pogląd Sądu Apelacyjnego, że obowiązek wypłat z Funduszu
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wynika z art. 5 ust. 2 ustawy jest - zda-
niem pozwanego - nietrafny, podobnie jak wynikająca z uzasadnienia wyroku, general-
nie sformułowana zasada, która (upraszczając) mogłaby brzmieć: "kto płaci składki na
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych - ma prawo z niego korzystać".
W rzeczywistości - zdaniem pozwanego - jest jednak inaczej, ponieważ art. 5 ust. 2
wyraża zasadę, że przepisy tej ustawy stosuje się do innych osób wykonujących pracę
zarobkową, które podlegają obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Zdaniem
pozwanego Funduszu praca wykonywana przez członków rolniczej spółdzielni
produkcyjnej nie jest pracą zarobkową, zaś członkowie takiej spółdzielni uczestniczą w
podziale wytworzonego dochodu, nie pobierają zaś ustalonego z góry wynagrodzenia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja nie jest zasadna, a zarzut naruszenia prawa, a przede wszystkim art. 5
ust. 2 wspomnianej ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracow-
niczych (...) przez rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego nie jest trafny. Treść powyższego
przepisu wskazuje bowiem wyraźnie na to, iż przepisy ustawy dotyczące pracowników
stosuje się odpowiednio do osób, które wykonują pracę zarobkową na innej podstawie
niż stosunek pracy, jeżeli tylko z tego tytułu podlegają obowiązkowi ubezpieczenia
społecznego. Użyte w tym przepisie sformułowanie "odpowiednio" oznacza możliwość
zastosowania przepisów ustawy do tych wszystkich osób, które nie są pracownikami,
ale wykonują pracę zarobkową na innej podstawie prawnej i z tytułu tej pracy podlegają
ubezpieczeniu społecznemu. Nie jest też trafne twierdzenie kasacji, iż praca
wykonywana przez członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych nie jest pracą
zarobkową. Członkowie takich spółdzielni mają bowiem prawo do wypłaty
wynagrodzenia za tę pracę w formie zaliczki na poczet przyszłego dochodu po-
dzielonego, zaś spółdzielnie zobowiązane zostały do ubezpieczenia się od ryzyka nie-
wypłacalności poprzez opłacanie składek na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych. Ustawodawca w przepisie art. 5 ust. 2 ustawy nie uzależnia prawa do
świadczeń z Funduszu od możliwości ich dochodzenia przed sądem w razie
niewypłacalności pracodawcy - w tym przypadku spółdzielni - lecz od wykazania, że
praca zarobkowa była wykonywana i z tego tytułu podlegała obowiązkowi ubezpiecze-
nia społecznego.
Skoro zarzuty kasacji nie mogą być uznane za uzasadnione, Sąd Najwyższy
orzekł jak w sentencji.

========================================