Wyrok z dnia 27 lutego 1997 r.
I PKN 17/97

1. Wybrane przez pracownika na podstawie art. 45 § 1 KP roszczenie o
przywrócenie do pracy może być uznane za sprzeczne z społeczno-gospodar-
czym przeznaczeniem prawa (art. 8 KP) i w jego miejsce sąd pracy może zasądzić
odszkodowanie na podstawie art. 4771 § 2 KPC.
2. Utworzenie związku zawodowego w celu uzyskania szczególnej ochrony
trwałości stosunku pracy przez pracowników, którzy wskutek restrukturyzacji
pracodawcy otrzymali wypowiedzenie umów o pracę jest nadużyciem wolności
związkowej i prowadzi do oceny, że roszczenie pracownika żądającego
przywrócenia do pracy, który w ten sposób uzyskał szczególną ochronę z art, 32
ustawy o związkach zawodowych, jako sprzeczne ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem prawa nie podlega ochronie.

Przewodniczący SSN: Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Maria Mańkowska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 1997 r. sprawy z powództwa
Lucjana F. przeciwko [...] Zakładom Rafineryjnym w J. o uznanie za bezskuteczne
wypowiedzenia umowy o pracę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Woje-
wódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krośnie z dnia 20 września 1996
r. [...]

o d d a l i ł kasację


U z a s a d n i e n i e

Powód Lucjan F. wniósł o uznanie wypowiedzenia mu umowy o pracę za
bezskuteczne.
Wyrokiem z dnia 28 kwietnia 1995 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Jaśle
oddalił powództwo. Sąd Rejonowy ustalił, że powodowi, zatrudnionemu na 1/2 etatu na
stanowisku doradcy do spraw ekonomicznych pozwanych [...] Zakładów Rafineryjnych
w J., wręczono w dniu 27 września 1994 r. wypowiedzenie umowy o pracę.
Wypowiedzenie to było związane z uchwałą Rady Pracowniczej w przedmiocie roz-
wiązania umów o pracę z pracownikami, którzy uzyskali prawo do emerytury. Z dniem 1
stycznia 1995 r. zlikwidowano stanowisko pracy powoda. W dniu 5 grudnia 1994 r. do
rejestru związków zawodowych został wpisany Związek Zawodowy "G." w [...]
Zakładach Rafineryjnych w J. Powód był członkiem komitetu założycielskiego, a
następnie członkiem zarządu tego związku zawodowego. Zamiar rozwiązania z po-
wodem umowy o pracę nie był konsultowany ze Związkiem Zawodowym "G.", jak
również zarząd tego Związku nie udzielił zgody na rozwiązanie umowy o pracę z po-
wodem. Zdaniem Sądu Rejonowego ochrona przysługująca na podstawie art. 32 ust. 3
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych "nie sięga tak daleko, aby
zakład pracy musiał uzyskiwać zgodę na rozwiązanie umowy o pracę, które ma nastą-
pić w wyniku wcześniej doręczonego wypowiedzenia".
Wyrok ten został w tej części uchylony przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Krośnie, który wyrokiem z dnia 22 sierpnia 1995 r. [...]
przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Sąd Wojewódzki stwierdził, że powód
podlegał szczególnej ochronie wynikającej z art. 32 ustawy o związkach zawodowych,
gdyż obowiązek uzyskania zgody zarządu zakładowego związku zawodowego dotyczy
zarówno dokonania wypowiedzenia, jak i rozwiązania umowy o pracę. Nie budziło
natomiast wątpliwości, że w chwili upływu okresu wypowiedzenia powód był już
członkiem zarządu Związku Zawodowego "G.". Przy ponownym rozpoznaniu sprawy
Sąd Wojewódzki polecił uwzględnić wszystkie jej okoliczności, także z punktu widzenia
"społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa, o którym mowa w art. 8 KP".
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy w Jaśle wyrokiem z dnia 18
czerwca 1996 r. [...] oddalił powództwo o przywrócenie do pracy i zasądził na rzecz
powoda kwotę 1 995 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązania
umowy o pracę. Sąd Rejonowy dodatkowo ustalił, że umowę o pracę powód zawarł już
po uzyskaniu uprawnień emerytalnych. Poza tym stanowisko pracy zajmowane przez
powoda zostało zlikwidowane i strona pozwana nie dysponuje innym stanowiskiem, na
którym mogłaby zatrudnić powoda-emeryta "tym bardziej, że w środowisku istnieje duży
nacisk bezrobotnych młodych ludzi ubiegających się o przyjęcie do pracy".
Sąd Wojewódzki w Krośnie wyrokiem z dnia 20 września 1996 r. [...] oddalił
rewizję powoda. Sąd ten na podstawie dowodu z akt postępowania rejestrowego ustalił,
że Związek Zawodowy "G." został utworzony już po wręczeniu powodowi wypo-
wiedzenia umowy o pracę. Związek ten został utworzony, a jego organy powołane w
celu zwiększenia uprawnień członków oraz ich ochrony. Zdaniem Sądu każde rosz-
czenie, w tym roszczenie o przywrócenie do pracy, podlega ocenie z punktu widzenia
zgodności z zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przezna-
czeniem prawa (art. 8 KP). Sąd uznał, że jest nadużyciem prawa powołanie związku
zawodowego i "jego gremiów kierowniczych" w celu korzystania z ochrony przewidzia-
nej przepisami ustawy o związkach zawodowych.
Od tego wyroku kasację złożył powód, który w uzasadnieniu zarzucił naruszenie
przepisów art. 45 § 3 KP oraz art. 32 ustawy o związkach zawodowych w związku z art.
8 KP. Zdaniem powoda przepis art. 45 § 3 KP wyłącza możliwość zasądzenia przez sąd
odszkodowania w miejsce przywrócenia do pracy w przypadku pracownika szczególnie
chronionego. Jego zdaniem nie można uznać zaistnienia nadużycia prawa przez
związek zawodowy lub pracownika, jeżeli w ogóle nie została wdrożona procedura
przewidziana w art. 32 ustawy o związkach zawodowych. Powód wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku, względnie jego zmianę i przywrócenie do pracy.
Strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji i zasądzenie kosztów postępowania
kasacyjnego, nie była jednak w tym postępowaniu zastępowana przez radcę prawnego
lub adwokata.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W sprawie, zgodnie z przepisem art. 6 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie
ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 100), mają
zastosowanie dotychczasowe przepisy, obowiązujące przed zmianą Kodeksu. Według
art. 45 § 1 KP pracownikowi, z którym w sposób nieuzasadniony lub naruszający
przepisy rozwiązano umowę o pracę za wypowiedzeniem, przysługują roszczenia o
uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne (przywrócenie do pracy) lub o
odszkodowanie. Przepis ten daje więc pracownikowi prawo wyboru roszczeń, których
będzie dochodził, chociaż sąd pracy mógł w przypadkach określonych w art. 45 § 2 KP
nie uwzględnić żądania pracownika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub
przywrócenia do pracy i orzec o odszkodowaniu. Przepis ten nie miał jednak zastoso-
wania względem pracowników podlegających szczególnej ochronie trwałości stosunku
pracy (art. 45 § 3 KP). Gdyby więc Sądy na podstawie art. 45 § 2 KP zasądziły na rzecz
powoda odszkodowanie w miejsce żądanego przywrócenia do pracy, to istotnie
doszłoby do naruszenia tego przepisu prawa materialnego, mającego też swój
procesowy wymiar. Jednakże konstrukcja prawna zastosowana przez Sądy była inna.
Otóż uznały one roszczenie powoda o przywrócenie do pracy za sprzeczne z jego
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem (art. 8 KP), a następnie w miejsce żądanego
roszczenia zasądziły inne z przysługujących powodowi alternatywnie roszczeń (art. 45 §
1 KP), stosując przepis art. 4771 § 2 KPC. Jest to konstrukcja prawidłowa,
dopuszczająca tego rodzaju rozstrzygnięcie. Sąd Najwyższy stosował ją wielokrotnie do
rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (por. uchwała z dnia 30 marca 1994 r.,
I PZP 40/93, OSNCP 1994 z. 12 poz. 230, OSP 1995 z. 4 poz. 81 z aprobującą glosą
U. Jackowiak; wyrok z dnia 18 stycznia 1996 r., I PRN 103/95, OSNAPiUS 1996 nr 15
poz. 210 czy wyrok z dnia 12 marca 1996 r., I PRN 5/96, OSNAPiUS 1996 nr 19 poz.
288). Może być ona stosowana także do rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę
z zachowaniem okresu wypowiedzenia.
Problem występujący w sprawie sprowadza się do oceny zasadności uznania
roszczenia powoda o przywrócenie do pracy za sprzeczne ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem tego prawa (art. 8 KP). Okoliczności powołane w tym zakresie przez
Sąd Rejonowy (posiadanie przez powoda uprawnień emerytalnych i likwidacja jego
stanowiska) mogły być uznane za niewystarczające. Jednakże Sąd Wojewódzki
uzupełnił ustalenia faktyczne i powołał w tym przedmiocie dalsze fakty, uzasadniające
wspomniane stanowisko. Polegają one zwłaszcza na stwierdzeniu, że powód uzyskał
szczególną ochronę przed rozwiązaniem umowy o pracę już po wręczeniu mu
wypowiedzenia umowy o pracę, a samo utworzenie związku zawodowego miało na celu
stworzenie między innymi tej ochrony. Poglądy Sądu Wojewódzkiego w tym
przedmiocie należy podzielić i stwierdzić, że jeżeli pracownicy, którzy wskutek res-
trukturyzacji przedsiębiorstwa swego pracodawcy otrzymali wypowiedzenia umów o
pracę utworzą związek zawodowy w celu uzyskania szczególnej ochrony trwałości
stosunku pracy, to jest to nadużycie wolności związkowej gwarantowanej ustawą z dnia
23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234 ze zm.). Sytuacja
taka prowadzi w sferze indywidualnego stosunku pracy do oceny, że roszczenie o
przywrócenie do pracy pracownika, który w ten sposób uzyskał szczególną ochronę z
art. 32 tej ustawy, jest sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego
prawa i nie podlega ochronie (art. 8 KP).
Wobec powyższego należało uznać, że kasacja powoda nie miała uzasadnio-
nych podstaw i podlegała oddaleniu na podstawie art. 39312 KPC.

========================================