Wyrok z dnia 20 maja 1998 r.
I PKN 144/98

Dyrektorowi przedsiębiorstwa państwowego odwołanemu na podstawie
art. 66 ust. 2 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwo-
wych (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.), w związku z
wszczęciem postępowania naprawczego i ustanowieniem zarządu komisarycz-
nego nad przedsiębiorstwem, bez wskazania żadnej innej przyczyny odwoła-
nia, przysługuje prawo do odprawy przewidzianej w art. 39 ust. 1 tej ustawy.


Przewodniczący: Prezes SN Jan Wasilewski (sprawozdawca), Sędziowie: SN
Jadwiga Skibińska-Adamowicz, SA Alina Krusz-Stankiewicz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 20 maja 1998 r. sprawy z powództwa
Ryszarda G. przeciwko Przedsiębiorstwu Handlowo-Technicznemu Sprzętu Pożarni-
czego i Ochronnego ,,S." w P. - Zarząd Komisaryczny o odprawę, na skutek kasacji
powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Poznaniu z dnia 4 grudnia 1997 r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Poznaniu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu oddalił
powództwo Ryszarda G. przeciwko Przedsiębiorstwu Handlowo-Technicznemu
Sprzętu Pożarniczego i Ochronnego ,,S." w P. o odprawę w wysokości 18.000 zł, po
dokonaniu następujących ustaleń:

Powód był zatrudniony w pozwanym Przedsiębiorstwie od 11 maja 1992 r. na
stanowisku dyrektora. Wojewoda P. pismem z 12 sierpnia 1996 r. odwołał powoda z
zajmowanego stanowiska z dniem 13 sierpnia 1996 r. na podstawie art. 66 ust. 2
ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych. Odwołanie
powoda nastąpiło w związku z wszczęciem postępowania naprawczego w pozwanym
Przedsiębiorstwie i ustanowieniem zarządu komisarycznego, na podstawie decyzji
Wojewody P. z dnia 12 sierpnia 1996 r. Wojewoda stwierdził, że Przedsiębiorstwo od
1995 r. prowadziło działalność ze stratą, jego funkcjonowanie od 1995 r. było nie-
efektywne i nieopłacalne, nie realizowało też programu wyprowadzenia z trudności
finansowych.

Na podstawie tych ustaleń Sąd Wojewódzki uznał, że powodowi nie przysłu-
guje odprawa przewidziana w art. 39 ust. 1 ustawy o przedsiębiorstwach państwo-
wych ze względu na treść ust. 2 tego przepisu. Wprawdzie powód został odwołany
ze stanowiska dyrektora na podstawie art. 66 ust. 2 wymienionej ustawy, jednakże
odwołanie to nastąpiło w związku z ustanowieniem zarządu komisarycznego w
Przedsiębiorstwie, spowodowanym jego złą kondycją finansową i pogłębiającymi się
stratami. W ocenie Sądu należało przyjąć, że pomimo podanej przez Wojewodę
podstawy prawnej odwołania powoda, nastąpiło ono także w oparciu o przepis art.
37a ust. 1 pkt 3 wymienionej wyżej ustawy w związku z brakiem płynności finansowej
Przedsiębiorstwa i niewypełnieniem przez okres co najmniej trzech miesięcy zobo-
wiązań podatkowych wobec Skarbu Państwa. Sąd Wojewódzki powołał się też na
wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu wyjaśniający, że dla przyjęcia, iż odwołanie
dyrektora nastąpiło na podstawie art. 66 ust. 2 w związku z art. 37a ust. 1 pkt 3
ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, nie jest konieczne powołanie obu tych
przepisów w decyzji organu założycielskiego, jeżeli z całokształtu okoliczności niez-
bicie wynika, że nastąpił zbieg przesłanek zawartych w tych przepisach.

Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda od tego wyroku, po stwierdzeniu, że
powód został odwołany ze względu na zaleganie Przedsiębiorstwa w płatności zo-
bowiązań podatkowych przez okres trzech miesięcy. Prawo dyrektora do odprawy
wiąże się z przyczyną odwołania, a nie jego sposobem. Odwołanie powoda było
możliwe na podstawie art. 37a ust. 1 pkt 3 ustawy o przedsiębiorstwach państwo-
wych, a zatem z mocy art. 39 ust. 2 pkt 2 tej ustawy odprawa mu nie przysługuje.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że odprawa powinna przysługiwać dyrektorowi, który na-
leżycie kieruje przedsiębiorstwem. Zadłużenie z tytułu podatków stanowi samoistną
przyczynę odwołania dyrektora i pozbawia go prawa do odprawy. Sąd Apelacyjny
powołał się na poglądy Sądu Najwyższego wyrażone w uchwałach z dnia 20 kwietnia
1994 r., I PZP 17/94 (OSNAPiUS 1994 nr 3, poz. 41) i z dnia 4 czerwca 1993 r., I
PZP 17/93 (OSP 1994 nr 7-8, poz. 124).

W kasacji powód zarzucił błędną wykładnię przepisów art. 66 ust. 2 w związku
z art. 39 ust. 2 pkt 2 i art. 37a pkt 3 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych przez
przyjęcie, że ostatni przepis stanowi samoistną podstawę do odmowy wypłacenia mu
odprawy oraz pominięcie art. 117 § 2 KP, zakazującego przerzucania ryzyka prowa-
dzonej przez pracodawcę działalności na pracownika. Kasacja zawiera wnioski o
zmianę zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Wojewódzkie-
go i zasądzenie odprawy albo uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania.

Skarżący zakwestionował trafność powołania się Sądu Apelacyjnego na
wskazane wyżej uchwały Sądu Najwyższego i wywiódł, że skoro Wojewoda jako
przyczynę jego odwołania podał ustanowienie zarządu komisarycznego w Przedsię-
biorstwie i powołał się na art. 66 ust. 2 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, to
nie można domniemywać, że odwołanie nastąpiło z przyczyn wymienionych w art.
37a ust. 1 tej ustawy. W art. 39 ust. 2 ustawy wyłączającym prawo do odprawy nie
wymienia się przyczyny przewidzianej w art. 66 ust. 2. Tylko w razie ustanowienia
zarządu komisarycznego na podstawie art. 65 ust. 1a nie przysługuje dyrektorowi
odprawa. Skarżący powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 września
1996 r., I PZP 21/96 (OSNAPiUS 1997 nr 6, poz. 9), w której wyrażony został pogląd,
że prowadzenie przedsiębiorstwa ze stratą może być jedynie wyjątkowo kwalifi-
kowane jako przyczyna odwołania dyrektora, gdyż co do zasady nie powinno ono
powodować przerzucenia nań ryzyka gospodarczego. Pozbawienie odprawy - zda-
niem skarżącego - może być uzasadnione wyjątkowo, gdy ponad wszelką wątpliwość
zostanie wykazane, że niewypełnienie obowiązków podatkowych przez przedsię-
biorstwo jest następstwem działań dyrektora. Pracodawca powinien wykazać oko-
liczności uzasadniające odpowiedzialność pracownika za niepłacenie podatków.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja jest uzasadniona.

Wojewoda P. odwołał powoda ze stanowiska dyrektora na podstawie art. 66
ust. 2 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (jedno-
lity tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.) w związku z ustanowieniem zarządu
komisarycznego nad Przedsiębiorstwem. Treść pisma odwołującego z 12 sierpnia
1996 r. skierowanego do powoda jest następująca: ,,W związku z ustanowieniem
zarządu komisarycznego nad przedsiębiorstwem państwowym pod nazwą Przedsię-
biorstwo Handlowo-Techniczne Sprzętu Pożarniczego i Ochronnego S. w P. odwo-
łuję Pana z dniem 13 sierpnia 1996 r. ze stanowiska Dyrektora Przedsiębiorstwa na
podstawie art. 66 ust. 2 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach
państwowych (Dz. U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zmianami)".

Wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego, przepis ten określa nie tylko organ
uprawniony do odwołania dyrektora przedsiębiorstwa państwowego, ale również i
przyczynę odwołania, tj. ustanowienie zarządu komisarycznego. Zarząd komisarycz-
ny nad przedsiębiorstwem, stosownie do treści art. 65 ust. 1 ustawy o przedsiębiors-
twach państwowych, ustanawia się w przypadku, gdy przedsiębiorstwo prowadzi
działalność ze stratą, w celu wszczęcia postępowania naprawczego. Ustanowienie
zarządu komisarycznego może też nastąpić na podstawie art. 65 ust. 1a tej ustawy z
przyczyn wymienionych w jej art. 37a ust. 1 pkt 4 i wówczas, zgodnie z treścią art. 39
ust. 2 ustawy, dyrektorowi odprawa nie przysługuje. Jednakże powód nie został
odwołany na podstawie art. 65 ust. 1a ustawy. Żadna z przyczyn wymienionych w
art. 37a ust. 1 ustawy nie została przytoczona w piśmie Wojewody, zawierającym
odwołanie powoda ze stanowiska dyrektora.

Pozostaje zatem do rozważenia, czy odwołanie dyrektora na podstawie art. 66
ust. 2 tej ustawy, w związku z ustanowieniem zarządu komisarycznego nad przed-
siębiorstwem, stanowi odrębną i nie ujętą w art. 37a ust. 1 przyczynę odwołania, czy
też pośrednio obejmuje również jedną z przyczyn wskazanych w tym przepisie. Treść
art. 65 ust. 1 ustawy uzasadnia twierdzenie, iż w przypadku ustanowienia zarządu
komisarycznego wskutek prowadzenia przedsiębiorstwa ze stratą, wszystkie ele-
menty określające przyczynę odwołania są zawarte w tym przepisie i bezprzedmio-
towe jest powołanie się na art. 37a ust. 1 ustawy, jeżeli organ odwołujący z przyczyn
wymienionych w tym przepisie nie odwołał dyrektora. Sąd Apelacyjny, wbrew wyraź-
nej treści pisma Wojewody odwołującego powoda uznał, że odwołanie nastąpiło na
skutek zalegania Przedsiębiorstwa w płatności zobowiązań podatkowych przez okres
trzech miesięcy. Sąd Wojewódzki wskazał także i inne przyczyny odwołania powoda.
Wskazanie przyczyny odwołania dyrektora należy do kompetencji organu
odwołującego. Sąd nie może w tej kwestii zastępować uprawnionego organu i okreś-
lać przyczyny odwołania innej niż wymienione w piśmie odwołującym. Jeżeli odwoła-
nie powoda nastąpiło z powołaniem się wyłącznie na przyczynę wymienioną w art. 65
ust. 1 ustawy, która to przyczyna nie jest objęta treścią art. 39 ust. 2 ustawy,
określającego przypadki nieprzysługiwania dyrektorowi prawa do odprawy, to odda-
lenie powództwa, a następnie oddalenie apelacji nastąpiło z naruszeniem wymienio-
nych przepisów. Odwołanie dyrektora wyłącznie na podstawie art. 66 ust. 2 ustawy w
związku z ustanowieniem zarządu komisarycznego nie pozbawia odwołanego prawa
do odprawy (tak też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1998 r., I PKN
453/97, nie opublikowany), jeżeli w odwołaniu organ odwołujący nie powołał się na
art. 65 ust. 1a tej ustawy.

Powołana przez Sąd Apelacyjny uchwała Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca
1993 r., I PZP 17/93, zawiera wyjaśnienie innego problemu. Sąd Najwyższy w tej
uchwale uznał, że odprawa nie przysługuje dyrektorowi odwołanemu w sposób rów-
noznaczny z wypowiedzeniem umowy o pracę (art. 70 § 2 KP), chociaż odwołanie
nastąpiło z przyczyn uzasadniających rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy
pracownika (art. 52 § 1 KP). Natomiast uchwała z dnia 20 kwietnia 1994 r., I PZP
17/94, dotyczyła prawa odwołanego dyrektora do odprawy przewidzianej w art. 8
ustawy z dnia 20 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pra-
cownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). Ze stanu faktycznego tej
sprawy wynika, że dyrektor otrzymał odprawę na podstawie art. 39 ustawy o przed-
siębiorstwach państwowych i spór nie dotyczył tej odprawy. Powołanie przez Sąd
Apelacyjny tych uchwał Sądu Najwyższego na uzasadnienie rozstrzygnięcia było
nietrafne, ponieważ nie zawierają one w ogóle stanowiska wyjaśniającego problem,
jaki wystąpił w niniejszej sprawie.

Z przytoczonych wyżej względów wynika brak potrzeby rozważania pozosta-
łych zarzutów kasacyjnych. Zaskarżony wyrok na podstawie art. 39313 KPC należało
uchylić i sprawę przekazać Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, w
związku z brakiem ustaleń co do wysokości przysługującej powodowi odprawy.
========================================