Wyrok SN - I PKN 14/97
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I PKN 14/97
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1997/23/458
Orzecznictwo Sądów Polskich 1998/3/52
Data wydania:1997-01-27

Wyrok z dnia 27 lutego 1997 r.
I PKN 14/97


Objęcie zastosowanym projektem racjonalizatorskim tylko części rozwiązania
stanowiącego chroniony patentem wynalazek nie jest stosowaniem tego wynalazku w
rozumieniu art. 98 ustawy z dnia 19 października 1972 r. o wynalazczości ( według
jednolitego tekstu: Dz .U. z 1984 r., Nr 33, poz. 177).


Przewodniczący SSN: Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Józef Iwulski, Maria
Mańkowska (sprawozdawca).


Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 1997 r. sprawy z powództwa
Zbigniewa S., Jana G., Jerzego R., Zbigniewa O., Marka M. przeciwko Kopalni Węgla
Brunatnego "B." w R. o zapłatę, na skutek kasacji powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego
w Łodzi z dnia 17 października 1996 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Powodowie Zbigniew S., Jan G., Grzegorz J., Jerzy R., Zbigniew O. i Marek M. w
pozwie przeciwko Kopalni Węgla Brunatnego "B." w R. domagali się zasądzenia kwoty
101.943.700 dawnych złotych z odsetkami tytułem wynagrodzenia za stosowanie wynalazku
pt. "Oczyszczarka pneumatyczna komorowa do oczyszczania przedmiotów walcowych"
chronionego patentem Nr 278345 za okres od dnia 1 stycznia 1990 r. do 31 grudnia 1991 r.

Strona pozwana nie uznała powództwa i wnosiła o jego oddalenie twierdząc, że
zastosowany został tylko pracowniczy projekt racjonalizatorski nr 406/87, którego twórcami
są powodowie. Projekt ten nosi nazwą "Modernizacja komory śrutowania bębnów
przenośnikowych w oddziale ww-2". Jedynie część rozwiązania tego projektu nosi cechy
wynalazku pt. "Oczyszczarka pneumatyczna komorowa do czyszczenia przedmiotów
walcowych", który jest chroniony patentem. Projekt Nr 406/87 stosowany był od dnia 1
stycznia 1988 r. i powodom zostało wypłacone wynagrodzenie za 2 lata stosowania tego
projektu.

Ponadto na podstawie decyzji Urzędu Patentowego o udzieleniu patentu na wynalazek
wypłacono powodom w dniu 17 września 1992 r. wynagrodzenie za okres korzystania z
wynalazku z tytułu efektów pozaekonomicznych - poprawy warunków BHP w kwocie
8.142.200 dawnych złotych. Za podawanie danych do tej kalkulacji odpowiedzialny był
powód Marek M. - Kierownik Oddziału ww -2. Obecnie strona pozwana kwestionuje te dane
i uważa, że nie powinna być zobowiązana do uwzględnienia korzyści, nie znajdujących
wyrazu w jej bilansie.[...]

Postanowieniem z dnia 13 lutego 1996 r. [...] Sąd Wojewódzki w Piotrkowie
Trybunalskim umorzył postępowanie odnośnie do roszczenia Grzegorza J., wobec cofnięcia
pozwu w tym zakresie [...]. Wyrokiem z dnia 17 maja 1996 r. Sąd Wojewódzki oddalił
powództwo pozostałych 5 powodów i nie obciążył ich obowiązkiem zwrotu kosztów procesu.
Sąd ustalił, że w dniu 25 czerwca 1987 r. powodowie, bez powoda Grzegorza J., zgłosili
pracowniczy projekt wynalazczy pt. "Modernizacja komory do śrutowania bębnów
przenośnikowych w oddziale ww - 2", który w Kopalni Węgla Brunatnego "B." otrzymał
numer ewidencyjny 406/87. W okresie tym powodowie byli pracownikami strony pozwanej:
powód Zbigniew S. był inspektorem technicznym w dziale Głównego Technologa, a w
okresie wdrażania projektu był sztygarem zmianowym w oddziale ww-2, powód Jan G. był
kierownikiem Wydziału Wulkanizacji, powód Zbigniew O. był Głównym Technologiem,
powód Jerzy R. był Głównym Mechanikiem, zaś powód Marek M. był kierownikiem działu
ww-2, w którym ów projekt został zastosowany w dniu 1 stycznia 1988 r. Potwierdzenia
zastosowania projektu wynalazczego Nr 406/87 i wprowadzenia go do normalnej produkcji
dokonała strona pozwana w piśmie z dnia 5 czerwca 1988 r. [...]. W urządzeniu tym
zamontowany jest silnik prądu zmiennego ze stałą prędkością obrotową. Za stosowanie
projektu racjonalizatorskiego twórcom przyznano i wypłacono wynagrodzenie za okres
dwóch lat.

W dniu 26 października 1988 r. strona pozwana zleciła Zakładowi Usług Tech-
nicznych przy Wojewódzkim Klubie Techniki i Racjonalizacji w P.T. opracowanie
dokumentacji zgłoszonej do Urzędu Patentowego celem ochrony projektu wynalazczego
powodów. W zgłoszeniu patentowym Nr 159787 zastrzeżono między innymi, że
oczyszczarka pneumatyczna komorowa znamienna jest tym, że posiada silnik elektryczny
prądu stałego z regulacją obrotów [...]. Natomiast w urządzeniu stosowanym w Kopalni nie
wykonano mechanizmu przesuwu dyszy śrutującej, zgodnie z projektem wynalazczym Nr
406/87, ani też zgodnie z patentem, albowiem napęd elektryczny dyszy jest wykonany
według dokumentacji z 1987 r. bez możliwości płynnej regulacji prędkości. Urządzenie
działające u strony pozwanej tym różni się od patentu, że zainstalowano w nim silnik prądu
zmiennego ze stałą prędkością obrotową, nie zaś silnik prądu stałego z regulacją obrotów. W
rozwiązaniu zastosowanym nie osiągnięto zatem możliwości płynnej regulacji prędkości i nie
uzyskano optymalnych warunków śrutowania bębnów o różnej średnicy, tak by dokonana
prędkość pozwoliła na oczyszczenie bębna po jednorazowym przejściu strumienia śrutu po
linii śrubowej, zaś dojście do wyłącznika krańcowego skutkowałoby zatrzymanie całej
oczyszczarki, co jest celem opatentowanego wynalazku. Na podstawie opinii dwóch biegłych
doc. dr J. R. i rzecznika patentowego mgr inż. elektryka J. K. Sąd Wojewódzki uznał, że
wynalazek powodów należy do kategorii konstrukcji, nie zaś sposobu produkcji a
rozwiązanie techniczne chronione patentem Nr 159787 nie było stosowane przez stronę
pozwaną. Stosowanie silnika prądu zmiennego w oczyszczarce pracującej u strony pozwanej
od 1988 r. nie jest rozwiązaniem ekwiwalentnym, skoro nie spełnia zamierzeń, dla których w
zastrzeżeniach patentowych wprowadzono inne rozwiązanie techniczne w postaci silnika
prądu stałego z regulacją obrotów. Podstawą dla uzyskania przez twórców wynagrodzenia za
wynalazek jest jego zastosowanie, jeżeli więc Kopalnia nie stosowała opatentowanego
wynalazku, to roszczenia powodów Sąd Wojewódzki uznał za bezzasadne na podstawie art.
98 ustawy o wynalazczości.

Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 17 października 1996 r. oddalił rewizję
powodów uznając, że ustalenia dokonane prze Sąd Wojewódzki znajdują potwierdzenie w
materiale dowodowym zebranym w sprawie. Wbrew poglądowi skarżących, do uprawnień
Sądu należało ustalenie okoliczności, czy strona pozwana stosuje przedmiotowy wynalazek.
Okoliczność, że użytkowane jest jedynie urządzenie będące przedmiotem projektu
racjonalizatorskiego, a nie opatentowany wynalazek, uprawnia do oddalenia powództwa
twórców wynalazku, skoro wynagrodzenie przysługuje im tylko wówczas, gdy wynalazek
został zastosowany.

Powyższy wyrok zaskarżyli kasacją powodowie zarzucając naruszenie prawa
materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie oraz wnosili o
uchylenie wyroku i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego. Dopiero z treści
uzasadnienia kasacji wynika, że chodzi o naruszenie art. 16 ust. 3, art. 21, art. 32 ust. 1 i 5
ustawy o wynalazczości, a także art. 5 KC. Zdaniem powodów opis projektu
racjonalizatorskiego 406/87 posiada wszystkie elementy zastrzeżenia niezależnego - patentu
Nr 159787 ponieważ projekt nie precyzuje rodzaju silnika, który należy zastosować. Strona
pozwana uznała wprowadzenie silnika prądu stałego z regulacją obrotów za rozwiązanie
ekwiwalentne dla silnika jednobiegowego, co znalazło wyraz w decyzji z dnia 21 września
1992 r. w sprawie wynagrodzenia za wynalazek. Ponadto interpretacja art. 16 ust. 3 ustawy o
wynalazczości dokonana przez Sąd Apelacyjny jest w sprawie powodów sprzeczna z art. 5
KC.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja nie jest zasadna. Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 października 1972
r. o wynalazczości (jednolity tekst: Dz .U. z 1984 r., Nr 33, poz. 177) pozwana Kopalnia
Węgla Brunatnego "B." , jako jednostka gospodarki uspołecznionej była obowiązana do
zgłaszania w Urzędzie Patentowym projektów wynalazczych mających cechy wynalazku
pracowniczego. Miała również obowiązek wskazania wynalazców (art. 27 ust. 1 ustawy), do
czego wezwał Urząd Patentowy pismem z dnia 31 marca 1989 r. [...] wobec niedołączenia do
zgłoszenia oświadczeń wynalazców o dokonaniu zgłoszonego projektu wynalazczego. Przy
piśmie strony pozwanej z dnia 6 kwietnia 1989 r. [...] przesłane zostały do Urzędu
Patentowego oświadczenia powodów o dokonaniu wynalazku pt. "Oczyszczarka
pneumatyczna komorowa do oczyszczania przedmiotów walcowych". Zatem zarzut
powodów, że bez ich wiedzy strona pozwana ograniczyła zakres ochrony wynalazku nie jest
prawdziwy. [...] Prawo wynalazcze nie przewiduje bowiem dla twórców pracowniczego
projektu wynalazczego innego wynagrodzenia, jak przewidziane w art. 98 ustawy. Przepis
ten stanowi, że warunkiem prawa do tego wynagrodzenia jest zastosowanie wynalazku.
Również powołanie się w kasacji na przepisy art. 32 ust. 1 i 5 omawianej ustawy nie stanowi
w istocie zarzutu kasacyjnego, skoro powodowie jedynie konstatują, że w myśl tych prze-
pisów stroną w postępowaniu przed Urzędem Patentowym była strona pozwana jako
zgłaszająca wynalazek a oni mogli wykonywać jedynie czynności dopuszczalne według stanu
sprawy, które nie pozostawały w sprzeczności z czynnościami zgłaszającego. Oświadczenia
twórców o dokonaniu zgłoszonego wynalazku oznaczały jednoznacznie potwierdzenie
opisanych w zgłoszeniu patentowym zastrzeżeń, które zgodnie z § 6 ust. 1 i 5 pkt 2
zarządzenia Prezesa Urzędu Patentowego z dnia 12 listopada 1984 r. w sprawie ochrony
wynalazków i wzorów użytkowych (M.P. Nr 26, poz. 179) powinny ujawniać istotę
wynalazku i określać zastrzegany wynalazek przez podanie jego cech technicznych, które
opisane w części znamiennej, wyróżniają go spośród innych rozwiązań technicznych,
mających zespół cech określonych w części nieznamiennej. Wynalazek powodów należy do
kategorii urządzenia, zatem jego cechy, jako poszczególne elementy konstrukcyjne są ze sobą
wzajemnie powiązane, stanowiąc nierozłączny zespół cech, który charakteryzuje istotę
technicznego rozwiązania. Oznacza to, że patent chroni ten wynalazek, jako całość, według
opisu urządzenia w części znamiennej zastrzeżeń patentowych [...].

Sądy obu instancji prawidłowo przyjęły, że istota sporu w rozpoznawanej sprawie
polega na ustaleniu, czy wynalazek chroniony patentem Nr 159787 został zastosowany w
pozwanej Kopalni. Warunek stosowania wynalazku spełniony jest wówczas, gdy wszystkie
cechy znamienne wynalazku podane w zastrzeżeniu niezależnym, są zastosowane w
rozwiązaniu technicznym. Bezspornym między stronami jest to, iż omawiany patent na
wynalazek pt. "Oczyszczalnia pneumatyczna komorowa do czyszczenia przedmiotów
walcowych" zawiera w opisie jako cechę znamienną, że posiada silnik elektryczny prądu
stałego z regulacją obrotów. Stosowany natomiast przez stronę pozwaną projekt
racjonalizatorski Nr 406/87 posiada silnik prądu znamiennego, który nie jest rozwiązaniem
ekwiwalentnym dla silnika elektrycznego prądu stałego z regulacją obrotów. Ustalenie to
znajduje potwierdzenie w zebranym w sprawie materiale dowodowym, a w szczególności w
zbieżnych opiniach 2 biegłych, posiadających wysokie kwalifikacje i wiedzę tematu.

Wskazany w kasacji art. 16 ust. 1 ustawy o wynalazczości stanowi, że zakres
przedmiotowy patentu określają zastrzeżenia zawarte w opisie patentowym. W literaturze
przedmiotu dopuszcza się techniczne środki ekwiwalentne dla ujawnionych w zastrzeżeniach
patentowych ale tylko wówczas, gdyby służyły do zapewnienia takiego samego rezultatu
(por. Komentarz do prawa wynalazczego - W.Kotarba, Z. Miklasiński, A. Pyrża, 1994 r. str.
198).

W rozpoznawanej sprawie chodzi o zamianę silnika prądu stałego z regulacją obrotów
na silnik prądu zmiennego. Biegli wykazali, że takie zastosowanie zamienne pociąga za sobą
daleko idące konsekwencje w sposobie funkcjonowania urządzenia i nie spełnia rezultatów
opisanych w patencie. W użytkowanym urządzeniu w ogóle nie ma regulacji obrotów i nie
istnieje możliwość regulacji niezbędnej do oczyszczania bębnów w przypadku ich różnej
średnicy przy zachowaniu identycznej jakości oczyszczania. Celem regulacji obrotów było
zaś zapewnienie optymalnego sposobu oczyszczania bębnów w zależności od średnicy.

W orzecznictwie przyjmuje się, że wykorzystanie tylko niektórych środków lub
operacji technicznych przewidzianych w zastrzeżeniach patentowych nie jest stosowaniem
wynalazku.W wyroku składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 1987 r.,
III PRN 5/86 stwierdzono, że zbudowanie urządzenia zbliżonego do chronionego patentem,
nie zawierającego jednak w pełni rozwiązań objętych zastrzeżeniami patentowymi, nie jest
stosowaniem wynalazku i nie przysługuje twórcy z tego tytułu wynagrodzenie.

Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym przedmiotową kasację podziela powyższy
pogląd, że patent na wynalazek, którego przedmiotem jest określone urządzenie chroni je
jako całość, zatem zastosowanie w projekcie racjonalizatorskim Nr 406/87 [...] części
rozwiązania technicznego chronionego patentem Nr 159787, nie oznacza stosowania tego
wynalazku.

Z tych też względów powodom nie przysługuje wynagrodzenie na podstawie art. 98
ustawy o wynalazczości. Powodowie nie wykazali również naruszenia art. 5 KC, skoro
otrzymali wynagrodzenie za stosowanie projektu racjonalizatorskiego z nadpłatą, a
użytkowane urządzenie nie przynosi oczekiwanych efektów.

Wcześniejsze dane, jak to ustalił Sąd Wojewódzki, nie zawsze były podawane
rzetelnie. [...] Tymi też okolicznościami tłumaczyła strona pozwana zmianę swego
stanowiska odnośnie dalszej wypłaty powodom wynagrodzenia, przyznanego uprzednio
decyzją z dnia 21 września 1992 r., powołaną w kasacji. Decyzja ta nie mogła oczywiście
stanowić samoistnej podstawy dla zgłoszonych przez powodów roszczeń.

Art. 98 ust. 2 ustawy o wynalazczości stanowi, że podstawą do ustalenia wysokości
wynagrodzenia za pracowniczy projekt wynalazczy są efekty uzyskane przez stosowanie
projektu. Brak zastosowania wynalazku powodów skutkuje, że ich żądania są bezzasadne, a
kasacja powodów, nie mająca usprawiedliwiających podstaw, podlega oddaleniu na
podstawie art. 39312 KPC.
N o t k a

Cytowany w uzasadnieniu wyrok składu siedmiu sędziów z dnia 12 marca 1987 r., III
PRN 5/86 został opublikowany w OSPiKA 1988 z. 3 poz. 47.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I PKN 693/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/205
2002-12-18 
[IA] I PKN 685/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/10/168
2002-10-02 
[IA] I PKN 684/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/212
2002-09-16 
[IA] I PKN 682/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/211 Monitor Prawa Pracy 2004/11/14
2002-09-04 
[IA] I PKN 668/01   Wyrok SN
Prawo Pracy 2003/7-8/50 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/3/47
2002-12-18 
  • Adres publikacyjny: