WYROK Z DNIA 25 CZERWCA 2008 R.
IV KK 38/08


Reguła ne peius wyrażona w art. 454 § 2 k.p.k. dotyczy wszystkich
ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku, a więc
zarówno odnoszących się do przedmiotowej strony czynu, jego strony
podmiotowej (umyślność, nieumyślność, rodzaj zamiaru, motywy czynu),
innych okolicznościach wpływających na stopień winy i stopień społecznej
szkodliwości czynu oraz ustaleń dotyczących samego oskarżonego, jego
właściwości i warunków osobistych, o których mowa w art. 53 § 2 k.k., a
także jego zachowania przed popełnieniem przestępstwa i po jego popeł-
nieniu.

Przewodniczący: sędzia SN D. Rysińska.
Sędziowie SN: M. Pietruszyński, SA (del. do SN) M. Laskowski
(sprawozdawca).
Prokuratora Prokuratury Krajowej: J. Piechota

Sąd Najwyższy w sprawie Grzegorza M., skazanego z art. 177 § 2
k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w
dniu 25 czerwca 2008 r., kasacji, wniesionej przez obrońcę od wyroku Są-
du Okręgowego w K. z dnia 13 czerwca 2007 r., zmieniającego wyrok Sądu
Rejonowego w W. z dnia 2 marca 2007 r.,

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę p r z e k a z a ł Sądowi Okręgo-
wemu w K. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.


U Z A S A D N I E N I E

Sąd Rejonowy w W. wyrokiem z dnia 2 marca 2007 r., uznał Grzego-
rza M. za winnego tego, że w dniu 18 kwietnia 2006 r. w P., naruszył zasa-
dy bezpieczeństwa i porządku w ruchu drogowym, określone w art. 3 ust.
1, art. 16 ust. 1, art. 19 ust. 1, art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997
r. - Prawo o ruchu drogowym w ten sposób, że jako kierujący samocho-
dem osobowym marki Audi 80, jadąc drogą w kierunku S., nie zachowując
należytej ostrożności, przez przekroczenie dopuszczalnej prędkości na ob-
szarze zabudowanym o około 50 km/h doprowadził do utraty stateczności
kierunkowej na łuku drogi w lewo, zjechał na przeciwny pas ruchu, potrącił
idące prawidłowo lewą stroną drogi piesze Halinę D. i Marię K., które na
skutek doznanych obrażeń ciała zmarły na miejscu wypadku, przy czym
kierujący bez udzielenia pomocy zbiegł z miejsca zdarzenia, to jest za win-
nego przestępstwa z art. 177 § 2 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k. i za prze-
stępstwo to wymierzył mu karę 5 lat pozbawienia wolności.
Sąd orzekł nadto wobec Grzegorza M. zakaz prowadzenia wszelkich
pojazdów mechanicznych na okres 10 lat oraz podanie wyroku do publicz-
nej wiadomości przez ogłoszenia w lokalnych wydaniach ,,Gazety Krakow-
skiej" i ,,Dziennika Polskiego". Sąd zasądził także na podstawie art. 46 § 2
k.k. od oskarżonego na rzecz pokrzywdzonych Leszka K. i Moniki N. kwotę
łączną 20 000 zł i na rzecz pokrzywdzonych Doroty D. i Iwony B. kwotę
łączną 20 000 zł.
Wyrok powyższy zaskarżyli: obrońca oskarżonego, prokurator i peł-
nomocnicy oskarżycieli posiłkowych.
Obrońca oskarżonego zaskarżył wyrok w zakresie wymiaru kary. Za-
rzucił wyrokowi:
1. obrazę przepisów prawa materialnego, polegającą na niewłaści-
wym zastosowaniu art. 46 § 2 k.k., przejawiającym się w zasądzeniu na
rzecz pokrzywdzonych Leszka K., Moniki N., Doroty D. oraz Iwony B. na-
wiązek w sytuacji, gdy nie są oni bezpośrednimi pokrzywdzonymi, którym
przysługiwałoby zadośćuczynienie z art. 46 § 2 k.k.,
2. obrazę przepisów postępowania, to jest art. 49 § 1 k.p.k., przez
błędną wykładnię pojęcia pokrzywdzonego,
3. rażącą niewspółmierność orzeczonej wobec oskarżonego Grzego-
rza M. kary pozbawienia wolności.
Obrońca oskarżonego wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku, przez
obniżenie wymierzonej oskarżonemu kary pozbawienia wolności do 4 lat
oraz określenie, że kwoty pieniężne zasądzone na rzecz pokrzywdzonych
stanowią częściowe odszkodowanie i zostają przyznane w oparciu o prze-
pis art. 46 § 1 k.k.
Prokurator zaskarżył wyrok w części dotyczącej orzeczenia o karze,
zarzucając jej rażącą łagodność i domagając się podwyższenia wymiaru
kary pozbawienia wolności do 8 lat.
Zarzut rażącej łagodności kary pozbawienia wolności sformułowany
został także w apelacji pełnomocnika oskarżycieli posiłkowych. W apelacji
tej wniesiono o zmianę zaskarżonego wyroku, przez orzeczenie kary 10 lat
pozbawienia wolności.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 13 czerwca 2007 r., zmienił za-
skarżony wyrok w ten sposób, że karę pozbawienia wolności orzeczoną
wobec Grzegorza M. podwyższył do lat 10, a za podstawę zasądzenia na
rzecz pokrzywdzonych kwot określonych w punkcie II zaskarżonego wyro-
ku, przyjął przepis art. 46 § 1 k.k.
Kasację od powyższego wyroku wniósł obrońca skazanego. Zarzucił
wyrokowi rażące naruszenie prawa, które miało wpływ na jego treść, a
mianowicie naruszenie art. 454 § 2 k.p.k., przez orzeczenie przez Sąd
Okręgowy wobec skazanego Grzegorza M. kary pozbawienia wolności w
wymiarze 10 lat, a więc kary surowszej od orzeczonej przez Sąd Rejono-
wy, które to orzeczenie zostało oparte na zmienionych ustaleniach stanu
faktycznego, przez poszerzenie przez Sąd Okręgowy w części motywacyj-
nej wyroku katalogu okoliczności obciążających skazanego o następujące
fakty: uprzednią karalność oskarżonego za wykroczenia drogowe, nieko-
rzystne dla skazanego zapisy wywiadu kuratora oraz fakt ukrywania się
przez skazanego i podejmowania działań zmierzających do uniknięcia od-
powiedzialności karnej, które to okoliczności nie były podstawą ustaleń fak-
tycznych poczynionych przez Sąd Rejonowy w zakresie wymierzonej ska-
zanemu kary pozbawienia wolności.
Obrońca skazanego wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w
K. i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania.
Pełnomocnik oskarżycieli posiłkowych złożył odpowiedź na kasację
obrońcy skazanego, w której wniósł o oddalenie przedmiotowej kasacji jako
oczywiście bezzasadnej oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa adwokac-
kiego na rzecz każdego z oskarżycieli posiłkowych.
Prokurator Prokuratury Okręgowej w K. w odpowiedzi na kasację
wniósł o uznanie wniesionej kasacji za zasadną, uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja okazała się zasadna i koniecznym stało się uchylenie wyroku
Sądu odwoławczego i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Przepis art. 454 § 2 k.p.k. zawiera istotną z punktu widzenia gwaran-
cji oskarżonego regułę, w myśl której, sąd odwoławczy może orzec surow-
szą karę pozbawienia wolności tylko wtedy, gdy nie zmienia ustaleń fak-
tycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku (reguła ne peius).
Reguła ta w powiązaniu z zakazem reformationis in peius, określonym w
art. 434 k.p.k. określa warunki, które muszą być spełnione, aby dojść mo-
gło do zmiany zaskarżonego wyroku na niekorzyść oskarżonego. W spra-
wie Grzegorza M. wniesiono apelacje na jego niekorzyść, Sąd odwoławczy
po spełnieniu warunków z art. 434 § 1 k.p.k. mógł zatem w zasadzie doko-
nać zmiany zaskarżonego wyroku podwyższając wymiar kary pozbawienia
wolności, respektując jednak zakazy z art. 454 k.p.k., w rozpoznawanej
sprawie konkretnie zakaz z § 2 tego przepisu.
Sąd odwoławczy może przy tym dokonywać odmiennych aniżeli sąd
pierwszej instancji ocen ustalonych okoliczności, nadawać tym samym oko-
licznościom większe lub mniejsze znaczenie, pod warunkiem tylko, że kata-
log tych okoliczności nie ulega zmianie, a więc nie dochodzi do rozszerze-
nia katalogu okoliczności obciążających lub zmniejszenia katalogu okolicz-
ności łagodzących wymiar kary. Takie bowiem rozszerzenie lub zmniejsze-
nie uznane być musi za nowe ustalenie faktyczne. Za nowe ustalenia
uznać należy także sytuację, w której sąd odwoławczy zastąpi jedne usta-
lenia innymi. Punktem wyjścia rozważań sądu odwoławczego jest przy tym
nie tylko treść wyroku wydanego przez sąd pierwszej instancji i zawarty w
nim opis czynu przypisanego oskarżonemu, ale także treść uzasadnienia
wyroku sporządzonego przez sąd meriti.
Reguła ne peius obejmuje każde ustalenie faktyczne przyjęte za pod-
stawę zaskarżonego wyroku. Będą to ustalenia o przedmiotowej stronie
czynu, a także o jego stronie podmiotowej (umyślność, nieumyślność, ro-
dzaj zamiaru), motywach, pobudkach, innych okolicznościach wpływają-
cych na stopień winy i stopień społecznej szkodliwości czynu oraz, co
istotne w rozpoznawanej sprawie, ustalenia dotyczące samego oskarżone-
go, jego właściwości i warunków osobistych, o których mowa w art. 53 § 2
k.k., jego zachowania przed popełnieniem przestępstwa i po jego popeł-
nieniu (zob. W.Kociubiński: Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z
dnia 28 czerwca 2006 r., V KK 491/05, PS 2007 r., nr 9, s. 153).
Istotnym w rozpoznawanej sprawie było rozstrzygnięcie kwestii, czy
Sąd odwoławczy dokonał jedynie odmiennej oceny istotnych w sprawie
okoliczności, czy też doszło do zmiany ustaleń faktycznych, przyjętych za
podstawę zaskarżonego wyroku, przez uzupełnienie katalogu okoliczności
obciążających. Za nietrafną uznać należy tę część zarzutu kasacji, w której
obrońca skazanego podkreśla, że do poszerzenia katalogu okoliczności
obciążających doszło między innymi przez ustalenie przez Sąd Okręgowy
wcześniejszej karalności Grzegorza M. za wykroczenia. Sąd pierwszej in-
stancji w uzasadnieniu wyroku podkreślił, iż Grzegorz M. był za wykrocze-
nia drogowe ukarany 24 punktami karnymi, a dalej skonstatował, że wykro-
czenia drogowe, które popełnił, nie wywołały w nim refleksji i potrzeby za-
stanowienia. W tym stanie rzeczy uznać należy, że sąd a quo dostrzegł i
ustalił karalność Grzegorza M. za wykroczenia drogowe, zaś sąd ad quem
jedynie dokonał innej, bardziej rozbudowanej oceny tej samej okoliczności,
nadając jej większą wagę w porównaniu do Sądu pierwszej instancji.
Za zasadną uznać natomiast należy pozostałą część zarzutu kasacji.
Wywiad sporządzony o Grzegorzu M. przez kuratora sądowego w jego
miejscu zamieszkania został wprawdzie zaliczony przez Sąd pierwszej in-
stancji do dowodów ujawnionych na rozprawie. Treść tego wywiadu,
zwłaszcza zawarte w nim opinie o oskarżonym, nie były jednak w ogóle
przedmiotem rozważań Sądu meriti. Stwierdzenie, że Grzegorz M. po-
strzegany jest w miejscu zamieszkania jako ,,cwaniak" i osoba agresywnie
prowadząca samochód, nie znalazło się w katalogu okoliczności ustalo-
nych przez Sąd pierwszej instancji i Sąd nie oceniał tego stwierdzenia roz-
ważając wymiar kary. Dopiero Sąd odwoławczy, uzasadniając podwyższe-
nie wymiaru kary pozbawienia wolności, podkreślił powyższe w uzasadnie-
niu wyroku.
Sąd ten stwierdził ponadto, że Grzegorz M. ukrywał się, podejmował
działania zmierzające do uniknięcia ujęcia, co osłabiło wymowę pozytywnej
opinii o nim z okresu pobytu w areszcie tymczasowym. Ustalenie to wynika,
jak można zakładać, z zeznań funkcjonariuszy policji, którzy dokonywali
zatrzymania Grzegorza M. w miejscu zamieszkania i podali, że po ich
przyjściu do domu, oskarżony przebywający w pomieszczeniu gospodar-
czym, ujawnił się dopiero po chwili, po skierowanych do niego słowach oj-
ca. Także te okoliczności nie stanowiły przedmiotu rozważań Sądu pierw-
szej instancji, który nie opisał tych faktów dokonując ustaleń faktycznych i
nie rozważał ich w kontekście oceny okoliczności wpływających na wymiar
kary. To Sąd odwoławczy w uzasadnieniu wyroku zmieniającego zaskar-
żony wyrok Sądu Rejonowego w W., ustalił powyższe w uzasadnieniu i
wskazał, jako jedną z okoliczności przemawiających za koniecznością wy-
mierzenia oskarżonemu surowszej kary pozbawienia wolności.
Dwie opisane powyżej okoliczności stały się elementami przyjętego
dopiero przez Sąd odwoławczy stanu faktycznego sprawy, stały się przed-
miotem ocen tego Sądu, co do postawy i właściwości Grzegorza M., stały
się wreszcie podstawą zmiany wymiaru kary pozbawienia wolności i to za-
ostrzenia tej kary w znaczącym stopniu. Były to nowe ustalenia faktyczne,
dokonane dopiero przez Sąd odwoławczy, doszło więc do zmiany ustaleń
faktycznych, o której mowa w art. 454 § 2 k.p.k. (co do rozumienia terminu
,,ustalenie faktyczne" zob. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 2 grudnia 2003 r., III KK 526/02, LEX 83789).
Sąd Okręgowy w K. dopuścił się naruszenia art. 454 § 2 k.p.k. i
uchybienie to miało charakter rażący. Spowodowało ono uniemożliwienie
Grzegorzowi M. próby polemizowania z przyjętą opinią ,,cwaniaka agre-
sywnie prowadzącego samochód" i ustaleniem, że ukrywał się unikając
ujęcia. Uniemożliwiło także podjęcie przez obronę prób weryfikowania tych
twierdzeń, ustalenia źródeł opinii lub wyrażenia ocen, co do wypełnienia
przez oskarżonego jego zachowaniem znaczenia wyrażenia ,,ukrywa się".
Gwarancyjny charakter przepisu art. 454 § 2 k.p.k. polega właśnie na za-
pewnieniu oskarżonemu możliwości zaskarżenia orzeczenia, przez wyka-
zywanie błędu w ustaleniach faktycznych, które stały się podstawą danego
rozstrzygnięcia. W przypadku Grzegorza M. został on możliwości tej po-
zbawiony. Wpływ omawianego uchybienia na treść wyroku był oczywisty i
istotny zważywszy zmianę wymiaru kary pozbawienia wolności.
Sąd odwoławczy dostrzegając fakty, które nie stały się podstawą za-
skarżonego wyroku, a zdaniem tego sądu stać się powinny, był zobowią-
zany, uwzględniając regułę z art. 454 § 2 k.p.k., do uchylenia zaskarżone-
go wyroku i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania.
Uznając wniesioną kasację za zasadną Sąd Najwyższy uchylił za-
skarżony wyrok Sądu Okręgowego w K. i sprawę przekazał temu Sądowi
do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Przy ponow-
nym rozpoznaniu sąd ten respektować powinien regułę ne peius z art. 454
§ 2 k.p.k.