WYROK Z DNIA 10 STYCZNIA 2007 R.
III KK 437/06

Orzeczenie sądu w przedmiocie środka karnego zakazu prowadzenia
pojazdów mechanicznych oparte na dyspozycji art. 42 § 2 k.k. ograniczone
tylko do określonego rodzaju tych pojazdów, które nie obejmuje tego typu
pojazdu, który sprawca przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komu-
nikacji prowadził, tylko pozornie czyni zadość nakazowi zawartemu w
przedmiotowym przepisie. Wykładnia celowościowa, niezbędna dla prawi-
dłowego ustalenia normatywnej zawartości art. 42 § 2 k.k. prowadzi do
wniosku, że w zakres orzeczenia o zakazie prowadzenia pojazdów mecha-
nicznych w pierwszej kolejności winno wchodzić uprawnienie do prowa-
dzenia pojazdu tego rodzaju, którym sprawca dopuścił się przestępstwa.

Przewodniczący: sędzia SN J. Żywolewska-Ławniczak.
Sędziowie: SN E. Matwijów, SA (del. do SN) G. Salamon (spra-
wozdawca).
Prokurator Prokuratury Krajowej: Bogumiła Drozdowska.

Sąd Najwyższy w sprawie Józefa K. skazanego z art. 178a § 1 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 10 stycznia 2007 r., ka-
sacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść skazanego
od wyroku Sądu Rejonowego w A. z dnia 30 maja 2006 r.,

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i p r z e k a z a ł sprawę Sądowi Rejono-
wemu w A. do ponownego rozpoznania.

U Z A S A D N I E N I E

Józef K. oskarżony został oto, że w dniu 26 marca 2006 r. w S. znaj-
dując się w stanie nietrzeźwości - 0.91 mg/l kierował samochodem cięża-
rowym marki Lublin, tj. o czyn z art. 178a § 1 k.k.
W toku postępowania przygotowawczego Józef K. przyznał się do
dokonania zarzucanego mu czynu i po zaznajomieniu go z treścią art. 335
§ 1 k.k. oświadczył, iż wyraża zgodę na skazanie bez przeprowadzania
rozprawy i orzeczenie kary 9 miesięcy pozbawienia wolności z warunko-
wym zawieszeniem jej wykonania na okres 3 lat oraz środka karnego w
postaci zakazu prowadzenia przez okres 1 roku ,,pojazdów mechanicznych
kategorii A i B".
W wniesionym do Sądu Rejonowego w A. akcie oskarżenia prokura-
tor w trybie art. 335 § 1 k.p.k. zawarł wniosek o wydanie wyroku skazują-
cego na karę 9 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawiesze-
niem wykonania na 3 lata próby oraz orzeczenie środka karnego ,,zakazu
prowadzenia pojazdów kat. A i B" na 1 rok.
Po rozpoznaniu sprawy na posiedzeniu Sąd Rejonowy w A. uwzględ-
niając wniosek prokuratora, wyrokiem z dnia 30 maja 2006 r. uznał Józefa
K. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu wyczerpującego dyspo-
zycję art. 178a § 1 k.k. i za to na mocy powołanego przepisu skazał go na
karę 9 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie na podstawie art.
69 § 1 i 2 k.k. w zw. z art. 70 § 1 pkt 1 k.k. warunkowo zawiesił na okres
próby 3 lata. Nadto na mocy art. 42 § 2 k.k. orzekł wobec oskarżonego
,,środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych ka-
tegorii A i B" na okres 1 roku, na poczet którego na podstawie art. 63 § 2
k.k. zaliczył okres zatrzymania prawa jazdy od dnia 26 marca 2006 r.
Wyrok ten, wobec nie zaskarżenia przez żadną ze stron postępowa-
nia, uprawomocnił się dnia 6 czerwca 2006 r.
Kasację od tego wyroku wniósł Prokurator Generalny.
Zaskarżył tenże wyrok w całości na niekorzyść skazanego Józefa K.
zarzucając rażące i mające wpływ na treść wyroku naruszenie przepisu
prawa materialnego art. 42 § 2 k.k. polegające na błędnej jego wykładni, a
w konsekwencji zaniechanie orzeczenia wobec Józefa K. zakazu prowa-
dzenia pojazdów mechanicznych kategorii C. Wniósł o uchylenie zaskarżo-
nego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w A. do ponow-
nego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Kasacja Prokuratora Generalnego jest zasadna i zasługuje na
uwzględnienie.
W pełni należało podzielić zawarty w kasacji zarzut obrazy prawa ma-
terialnego - art. 42 § 2 k.k., której dopuścił się Sąd Rejonowy w A. orzeka-
jąc w przedmiocie środka karnego, a która miała oczywisty wpływ na treść
tego rozstrzygnięcia.
Uzasadniając zarzut rażącej obrazy art. 42 § 2 k.k. Prokurator Gene-
ralny słusznie wskazuje, iż nietrafne jest poprzestanie przy dokonywaniu
analizy normatywnej zawartości powyższego przepisu wyłącznie na zasa-
dach wykładni gramatycznej.
Oczywiście bazowanie na dosłownym brzmieniu art. 42 § 2 k.k. w
pewnym zakresie będzie w zupełności wystarczające. I tak już sama wy-
kładnia językowa prowadzi do jedynie słusznego wniosku, że omawiany
przepis zawiera bezwzględny wymóg orzeczenia przez sąd środka karnego
w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych wobec sprawcy
przestępstwa skierowanemu przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji,
który w chwili popełnienia czynu znajdował się w stanie nietrzeźwości, pod
wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia, na co zresz-
tą Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał w swoich orzeczeniach (por. np.
wyroki: z dnia 5 października 2005 r., II KK 106/05, LEX nr 157551; z dnia
1 sierpnia 2006 r., II KK 210/06, nie publ.). Ta sama metoda wykładni bę-
dzie w zupełności wystarczająca do ustalenia w sposób nie budzący wąt-
pliwości, że w ramach owego bezwzględnego obowiązku sąd dysponuje
jednak pewnym zakresem swobody. Może oto bowiem orzec ów środek
karny w pełnym zakresie, a więc w odniesieniu do wszelkich pojazdów me-
chanicznych, bądź też poprzestać na ograniczeniu go do pojazdów okre-
ślonej kategorii.
Sytuacja nie jest już jednak tak jasna i oczywista, gdy trzeba roz-
strzygnąć jak daleko sięga owa swoboda sądu, w szczególności, gdy cho-
dzi o stan, w której przy orzekaniu w przedmiocie środka karnego dochodzi
do wyboru określonego rodzaju pojazdu mechanicznego, którego zakaz
ma dotyczyć. Pozostając wyłącznie na gruncie wykładni gramatycznej
uprawniony wydawałby się wniosek, iż owa swoboda sądu orzekającego
nie jest niczym ograniczona, a zatem wybór rodzaju pojazdu mechaniczne-
go ustawodawca pozostawił niczym nieskrępowanemu uznaniu sądu. Za-
uważyć przy tym należy, że dyspozycja art. 42 § 2 k.k. nie zawiera prak-
tycznie żadnych wskazówek czy reguł, które wprost wskazywałyby czym
sąd przy określaniu zakresu zakazu miałby kierować się.
Jednak przyjęcie wyniku wykładni gramatycznej treści art. 42 § 2 k.k.
za w pełni miarodajną prowadziłoby do sytuacji wręcz absurdalnej. Oto bo-
wiem wobec sprawcy czynu np. z art. 178a § 1 k.k. zostałby wprawdzie
orzeczony obligatoryjny środek karny zakazu prowadzenia określonego ro-
dzaju pojazdu mechanicznego, ale wcale nie musiałby to być ten rodzaj
pojazdu, którym sprawca w chwili czynu posługiwał się. Takie rozstrzygnię-
cie nie tylko kłóciłoby się z elementarnym poczuciem sprawiedliwości i wy-
mogiem karania racjonalnego, ale przede wszystkim powodowałoby, że
środek karny orzeczony wedle takiej reguły nie spełniałby swych podsta-
wowych funkcji. Z jednej strony nie stanowiłby dla sprawcy przestępstwa
przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji realnej dolegliwości, skoro do-
puszczalne byłoby pozbawienie go uprawnienia do kierowania pojazdem,
którego w ogóle nie posiada i w praktyce nigdy tym uprawnieniem nie po-
sługuje się (bądź w ogóle go nie ma), przy jednoczesnym pozostawieniu w
jego dyspozycji uprawnienia, z którego korzystał popełniając przypisane
mu przestępstwo stwarzając realne zagrożenie dla innych uczestników ru-
chu drogowego. Ponadto, co wydaje się jeszcze istotniejsze, środek karny
nie realizowałby dwóch pozostałych funkcji, a więc ogólnoprewencyjnej
oraz powodującej czasową faktyczną eliminację z ruchu drogowego
uczestnika, który naruszając podstawowy wymóg trzeźwości, w sposób
poważny i realny w ruchu tym stwarzał zagrożenie.
Biorąc powyższe pod uwagę za w pełni trafny należy uznać wyrażony
w uzasadnieniu kasacji Prokuratora Generalnego pogląd, iż dla prawidło-
wego odczytania dyspozycji art. 42 § 2 k.k. nie tylko celowe, ale wręcz nie-
zbędne jest odwołanie się do ratio legis tej normy prawnej. Z pewnością nie
było intencją ustawodawcy przy stanowieniu omawianego przepisu dopro-
wadzanie do nieracjonalnej, a wręcz groźnej sytuacji, kiedy sprawcy prze-
stępstwa przeciwko bezpieczeństwu w ruchu drogowym, który w chwili jego
popełnienia znajdował się np. wstanie nietrzeźwości, pozostawia się dalszą
możliwość stwarzania realnego zagrożenia dla innych uczestników ruchu
drogowego przez pozostawienie w jego dyspozycji uprawnienia do prowa-
dzenia pojazdu mechanicznego tego rodzaju, przy pomocy którego owo
zagrożenie on stwarzał. Orzeczenie sądu w zakresie środka karnego, które
nie uwzględniałoby powyższego, oznaczałoby akceptację dla tego stanu
zagrożenia. Nadto, o czym była już mowa, bezpośrednia dolegliwość środ-
ka karnego dla sprawcy byłaby iluzoryczna, a tym samym rodziła w nim
poczucie swoistej bezkarności.
Celowe jest odniesienie się w tym miejscu także do treści § 1 art. 42
kodeksu karnego, która wydaje się dostarczać dodatkowego argumentu dla
tezy, iż orzeczenie obligatoryjnego środka karnego zakazu prowadzenia
pojazdów mechanicznych wobec nietrzeźwego sprawcy przestępstwa
przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji w pierwszej kolejności winno do-
tyczyć uprawnienia do prowadzenia takiego pojazdu, przy pomocy którego
czynu tego dopuścił się on. W przepisie tym ustawodawca wyraźnie wszak
wskazuje, że okoliczności popełnionego przestępstwa są istotną przesłan-
kę dla decyzji sądu w przedmiocie środka karnego. Zatem i przy określaniu
zakresu obligatoryjnego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych
poprzez wskazanie rodzaju tych pojazdów, okoliczności popełnienia czynu,
w szczególności właśnie typ prowadzonego przez nietrzeźwego kierowcę
pojazdu nie tylko nie może być obojętny, ale wręcz powinien stanowić
przesłankę decydującą.
Podsumowując dotychczasowe rozważania stwierdzić należy, że
orzeczenie sądu w przedmiocie środka karnego zakazu prowadzenia po-
jazdów mechanicznych oparte na dyspozycji art. 42 § 2 k.k. ograniczone
tylko do określonego rodzaju tych pojazdów, które nie obejmuje tego typu
pojazdu, który sprawca przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komu-
nikacji prowadził, tylko pozornie czyni zadość nakazowi zawartemu w
przedmiotowym przepisie. Wykładnia celowościowa, niezbędna dla prawi-
dłowego ustalenia normatywnej zawartości art. 42 § 2 k.k. prowadzi do
wniosku, że w zakres orzeczenia o zakazie prowadzenia pojazdów mecha-
nicznych w pierwszej kolejności winno wchodzić uprawnienie do prowa-
dzenia pojazdu tego rodzaju, którym sprawca dopuścił się przestępstwa.
Na zakończenie zauważyć należy, że powyższy kierunek wykładni
art. 42 § 2 k.k. znalazł już wyraz we wcześniejszych rozstrzygnięciach Są-
du Najwyższego (por. wyrok z dnia 6 lipca 2006 r., IV KK 146/06, LEX
188355; wyrok z dnia 6 lipca 2006 r., IV KK 145/06, niepubl.; wyrok z dnia
4 grudnia 2006 r., V KK 360/06, niepubl.), a w sprawie niniejszej nie za-
chodzą żadne okoliczności, które nakazywałyby od tego kierunku odstąpić.
W tym stanie rzeczy, uznając, iż w sprawie niniejszej doszło do rażą-
cej i mającej wpływ na treść wyroku obrazy prawa materialnego - art. 42 §
2 k.k. polegającej na błędnej jego interpretacji, Sąd Najwyższy uwzględnia-
jąc kasację Prokuratora Generalnego, uchylił zaskarżony wyrok w całości i
przekazał sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania (art. 537 §
2 k.p.k.).
Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Rejonowy w A. uwzględni wyra-
żone wyżej zapatrywania prawne (art. 442 § 3 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.)
Uchylenie wyroku w całości umożliwi sądowi meriti dokonanie ponownej
całościowej oceny ewentualnie zastosowanych kar i środków karnych, zaś
stronom postępowania pozwoli dokonać modyfikacji uzgodnień poczynio-
nych w trybie art. 335 § 1 k.p.k. W ewentualnym orzeczeniu o środku kar-
nym opartym na dyspozycji art. 42 § 2 k.k. winno zostać także uwzględnio-
ne to, że przepis ten w powiązaniu z odpowiednimi unormowaniami zawar-
tymi w ustawie z 20 czerwca 1997 r. prawo o ruchu drogowym (art. 88) nie
przewiduje ,,pojazdów kategorii A i B", a jedynie dokumenty określonej ka-
tegorii (A, B, C itd.) uprawniające do prowadzenia pojazdów określonego
rodzaju. Zatem jako przedmiot zakazu statuowanego przez art. 42 k.k. wi-
nien zostać określony rodzaj pojazdu, do którego prowadzenia wymagane
jest uprawnienie określonej kategorii.