WYROK Z DNIA 7 LISTOPADA 2005 R.
III KK 177/05


Przesłanki stosowania art. 553 § 1 k.p.k. należy odnieść do wypad-
ków fałszywego samooskarżenia lub poplecznictwa, a nie do takich wyja-
śnień nieprawdziwych oskarżonego, które stanowią realizację prawa do
obrony.

Przewodniczący: sędzia SN L. Misiurkiewicz (sprawozdawca).
Sędziowie SN: J. Dołhy, P. Kalinowski.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Pogorzelski.

Sąd Najwyższy w sprawie Stanisława K., w przedmiocie odszkodo-
wania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie i zatrzymanie,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 7 listopada 2005 r., ka-
sacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść wnio-
skodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w G. z dnia 14 października 2004
r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w G. z dnia 28 maja
2004 r.,

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i utrzymany nim w mocy wyrok Sądu Okrę-
gowego w G. i p r z e k a z a ł sprawę sądowi pierwszej instancji do po-
nownego rozpoznania.




U Z A S A D N I E N I E

Stanisław K. został zatrzymany w dniu 25 czerwca 1999 r., jako po-
dejrzany o dokonanie zabójstwa Danuty U., w wyniku uzyskania anonimo-
wej informacji telefonicznej, że to on jest prawdopodobnym sprawcą prze-
stępstwa. Po dokonaniu przeszukania u podejrzanego i jego dwukrotnym
przesłuchaniu przez Policję i Prokuratora w dniach 25 i 27 czerwca 1999
r. oraz po przedstawieniu mu zarzutu popełnienia przestępstwa z art. 148 §
1 k.k., wyżej wymieniony został zwolniony w dniu 27 czerwca 1999 r.
Stanisław K. ponownie został zatrzymany w dniu 15 lipca 1999 r., a
następnego dnia uzupełniono mu zarzuty o dodatkowy czyn z art. 207 § 1
k.k. Na wniosek Prokuratora Rejonowego w P., Sąd Rejonowy w W., po-
stanowieniem z dnia 16 lipca 1999 r., zastosował wobec niego środek za-
pobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania do dnia 16 paździer-
nika 1999 r. W dniu 30 września 1999 r. przedłużono okres stosowania
tymczasowego aresztowania do dnia 16 stycznia 2000 r., zarządzając jed-
nocześnie przeprowadzenie badań sądowo-psychiatrycznych podejrzane-
go połączonych z obserwacją w ZOZ Zakładu Karnego w Ł. Postanowie-
niem z dnia 2 grudnia 1999 r. Prokurator Prokuratury Rejonowej w P. uchy-
lił środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania i zasto-
sował wobec podejrzanego dozór Policji oraz zakaz opuszczania kraju,
uzasadniając swoją decyzję wykonaniem większości czynności śledczych i
przeprowadzeniem
niezbędnej
w
sprawie
obserwacji
sądo-
wo-psychiatrycznej. Prokurator wskazał, że zarzut popełnienia przez po-
dejrzanego zbrodni pozostaje nadal aktualny, ale wzgląd na warunki osobi-
ste, a w szczególności stan zdrowia podejrzanego uzasadniają zmianę
środka zapobiegawczego na łagodniejszy.
W dniu 23 lutego 2000 r. Prokurator Rejonowy w P. zamknął śledz-
two i sprawę przekazał wraz z aktem oskarżenia w dniu 30 marca 2000 r.
do Sądu Okręgowego w G. W dniu 14 sierpnia 2002 r. Sąd pierwszej in-
stancji uniewinnił Stanisława K. od popełnienia zbrodni z art. 148 § 1 k.k.,
uznając go jednocześnie winnym popełnienia czynu z art. 207 § 1 k.k., i
skazał go za ten czyn na karę 2 lat pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania na okres 3 lat oraz grzywnę w wysokości 100
stawek dziennych po 10 zł każda. Jednocześnie na poczet orzeczonej
grzywny zaliczył okres tymczasowego aresztowania od dnia 25 czerwca
1999 r. do dnia 2 grudnia 1999 r.
W wyniku apelacji Sąd Apelacyjny w G., wyrokiem z dnia 2 paździer-
nika 2003 r., zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że na poczet orze-
czonej kary grzywny zaliczył oskarżonemu okres zatrzymania i tymczaso-
wego aresztowania od dnia 25 czerwca 1999 r. do dnia 27 czerwca 1999
r., i od dnia 15 lipca 1999 r. do dnia 30 sierpnia 1999 r., w pozostałej części
zaskarżony wyrok utrzymał w mocy.
Stanisław K. wystąpił do Sądu Okręgowego w G. z wnioskiem o za-
sądzenie na jego rzecz od Skarbu Państwa kwoty 25 000 zł tytułem od-
szkodowania i zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe
aresztowanie. Wyrokiem z dnia 28 maja 2004 r. Sąd Okręgowy w G. roz-
strzygając na podstawie art. 552 § 4 k.p.k., art. 553 § 1 k.p.k. i art. 554 § 2
k.p.k., oddalił wniosek Stanisława K.
Zdaniem Sądu Okręgowego w G., to zawinione zachowanie wnio-
skodawcy spowodowało wydanie niekorzystnego dla niego orzeczenia w
przedmiocie tymczasowego aresztowania, bowiem złożył on wyjaśnienia,
które w toku weryfikacji ich przez organy ścigania okazały się nieprawdziwe
(informacje dotyczące jego alibi). Jak nadto podkreślił Sąd pierwszej in-
stancji kolejne postanowienia w kwestii tymczasowego aresztu wskazywa-
ły, że podstawową przesłanką stosowania tego środka zapobiegawczego
była obawa matactwa. Kiedy obawa ta upadła nastąpiło natychmiastowe
uchylenie tymczasowego aresztowania. Z tych też powodów, zdaniem Są-
du, w sprawie zaistniała przesłanka wyłączająca odpowiedzialność od-
szkodowawczą Skarbu Państwa, określona w art. 553 § 1 k.p.k.
Sąd Apelacyjny w G., po rozpoznaniu apelacji wniesionej przez peł-
nomocnika wnioskodawcy, wyrokiem z dnia 14 października 2004 r. utrzy-
mał w mocy zaskarżone orzeczenie Sądu pierwszej instancji. Jak wynika z
uzasadnienia wyroku Sądu drugiej instancji wydany przez Sąd Okręgowy
wyrok, ,,przy przyjęciu wskazanej w nim podstawy rozstrzygnięcia, może
budzić wątpliwości interpretacyjne", których ,,nie rozstrzygają pisemne mo-
tywy zaskarżonego orzeczenia".
Jednakże w ocenie Sądu drugiej instancji, zastosowanie wobec Sta-
nisława K. tymczasowego aresztowania nie nastąpiło z obrazą przepisów
rozdziału 27 i 28 Kodeksu postępowania karnego wobec okoliczności, któ-
re w początkowym stadium postępowania przygotowawczego w określo-
nym stopniu uprawdopodobniały popełnienie przez wnioskodawcę prze-
stępstwa z art. 148 § 1 k.k., a następnie także czynu z art. 207 § 1 k.k., za
który został skazany.
Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego w G. zaskarżył, w trybie kasacji,
na korzyść Stanisława K. Rzecznik Praw Obywatelskich i zarzucając:
,,rażące naruszenie prawa karnego procesowego, mające istotny wpływ na
treść orzeczenia, mianowicie art. 4 k.p.k., art. 410 k.p.k. i art. 552 § 4 k.p.k.
poprzez zaniechanie uwzględnienia przez Sąd odwoławczy istotnych oko-
liczności sprawy mogących przemawiać na korzyść wnioskodawcy, w
szczególności tego, że:
- Sąd Apelacyjny w G. w wyroku z dnia 2 października 2003 r. zmienił wy-
rok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że zaliczył Stanisławowi K.
na poczet orzeczonej kary grzywny okres rzeczywistego pozbawienia
wolności od dnia 25 czerwca 1999 r. do dnia 27 czerwca 1999 r. i od
dnia 15 lipca 1999 r. do dnia 30 sierpnia 1999 r. uznając, że rozstrzy-
gnięcie Sądu pierwszej instancji o zaliczeniu na poczet kary grzywny
okresu tymczasowego aresztowania od 25 czerwca 1999 r. do 2 grudnia
1999 r. było błędne, co w efekcie doprowadziło do zaliczenia na poczet
kary grzywny wymierzonej wnioskodawcy tylko części okresu rzeczywi-
stego pozbawienia wolności w sprawie,
- wnioskodawca został uniewinniony prawomocnym wyrokiem od popeł-
nienia jednego z zarzucanych mu przestępstw, tj. czynu z art. 148 § 1
k.k., a zarzut popełnienia tej zbrodni miał bezpośredni wpływ na zasto-
sowanie i stosowanie wobec wnioskodawcy środka zapobiegawczego w
postaci tymczasowego aresztowania, co w konsekwencji doprowadziło
do niezasadnego utrzymania w mocy zaskarżonego wyroku Sądu
pierwszej instancji, na mocy którego oddalono wniosek Stanisława K. o
zasądzenie od Skarbu Państwa odszkodowania i zadośćuczynienia za
niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowania go w sprawie Sądu
Okręgowego w G.",
wniósł -
,,o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz utrzymanego nim w mocy orze-
czenia Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu
w G. do ponownego rozpoznania".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich jest zasadna.
Sąd Apelacyjny utrzymując w mocy wyrok Sądu Okręgowego oddala-
jący wniosek o zasądzenie od Skarbu Państwa odszkodowania i zadość-
uczynienia jednocześnie nie podzielił - i słusznie - przyjętej przez Sąd
pierwszej instancji podstawy rozstrzygnięcia podnosząc, że może ona ,,bu-
dzić wątpliwości interpretacyjne", w szczególności w odniesieniu do zasto-
sowania treści art. 553 § 1 k.p.k. W tych rozważaniach Sądu odwoławcze-
go zabrakło jednak klarownej interpretacji przesłanek wynikających z powo-
łanego przepisu. Wynika z niego wprost, że przepis § 1 wyłącza prawo
skazanego, a także tymczasowo aresztowanego lub zatrzymanego do od-
szkodowania, jeżeli w zamiarze wprowadzenia w błąd organu procesowe-
go złożył fałszywe wyjaśnienia lub fałszywe zawiadomienie o popełnieniu
przestępstwa, którego nie popełnił i spowodował tym niekorzystne dla sie-
bie rozstrzygnięcie w kwestii zatrzymania, tymczasowego aresztowania.
Takiego zarzutu wnioskodawcy w świetle motywów Sądu pierwszej
instancji - co dostrzega Sąd odwoławczy - postawić nie można. To, że za-
trzymany, a następnie tymczasowo aresztowany stara się w swoich wyja-
śnieniach przedstawić - w ramach prawa do obrony - okoliczności, które
nie do końca pokrywają się z ustaleniami organu procesowego, a są wyni-
kiem czasami obiektywnej niemożności ,,rozliczenia się" w czasie z tym co
robił, z kim miał kontakt w dacie zdarzenia, nie świadczą jeszcze o tworze-
niu fałszywego alibi i celowym wprowadzaniu w błąd organu ścigania lub
sądu. Z motywów orzekających w sprawie Sądów, oceniających wyjaśnie-
nia oskarżonego (wnioskodawcy) wynika, że wiele faktów i okoliczności,
które podawał w stadium postępowania przygotowawczego dla wykazania
swojego alibi znajdowało pokrycie w ustalonych faktach. Nie ulega wątpli-
wości, że w art. 553 § 1 k.p.k. nie chodzi o takie wyjaśnienia oskarżonego,
które mieszczą się w jego prawie do obrony; podejrzany czy skazany może
w ogóle nie składać wyjaśnień.
Przesłanki do zastosowania art. 553 § 1 k.p.k. należy odnieść do
przypadków fałszywego samooskarżenia, poplecznictwa, a nie takich wyja-
śnień oskarżonego, choćby nie do końca prawdziwych, które są obroną
przed zarzutem.
I właśnie taka przesłanka braku podstaw do zastosowania - w wy-
padku wnioskodawcy - art. 553 § 1 k.p.k. powinna wynikać wprost z moty-
wów Sądu odwoławczego.
Odrzucając, choć w sposób mało czytelny, jej istnienie Sąd Apelacyj-
ny w zaskarżonym kasacją wyroku stara się wykazać, że inne racje prze-
mawiają za oddaleniem wniosku i w konsekwencji utrzymaniem w mocy
zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji. Racje te są jednak nie-
przekonywające i oparte na nie do końca dostrzeżonych oraz ocenionych
istotnych okolicznościach, przy czym sposób uzasadnienia orzeczenia jest
wyjątkowo nieklarowny.
Podstawowy jednak argument błędnego rozumowania Sądu odwo-
ławczego polega na prezentowaniu poglądu, że stosowanie środka zapo-
biegawczego w postaci tymczasowego aresztowania, a wcześniej zatrzy-
mania, oskarżonego nie można uznać za niewątpliwie niesłuszne (art. 552
§ 4 k.p.k.) wobec skazania wnioskodawcy za czyn z art. 207 § 1 k.k. na ka-
rę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania i karę
grzywny.
Nie ulega przecież wątpliwości, że zatrzymanie, a następnie tymcza-
sowe aresztowanie Stanisława K. związane było wyłącznie, jak wynika to z
treści wszystkich postanowień dotyczących tego środka zapobiegawczego,
z zarzutem popełnienia przestępstwa z art. 148 § 1 k.k. Również uchylenie
tymczasowego aresztowania w stadium postępowania przygotowawczego
dotyczyło wyłącznie tego zarzutu.
Właśnie do tego zarzutu Sąd pierwszej instancji ograniczył swoje
rozważania w przedmiocie zasadności stosowania tymczasowego aresz-
towania, odnoszące ocenę wyjaśnień oskarżonego (wnioskodawcy) na
gruncie przesłanek z art. 553 § 1 k.p.k.
To w odniesieniu do przestępstwa z art. 148 § 1 k.k. Sąd Okręgowy
w wyroku, utrzymanym przez Sąd Apelacyjny, a zaskarżonym kasacją, po-
wołuje się na wyjaśnienia Stanisława K., jako - w ocenie tego Sądu - fał-
szywe, w rozumieniu powołanego wyżej przepisu.
Sąd Apelacyjny w G. wyrokiem z dnia 2 października 2003 r., utrzy-
mując w mocy zaskarżony wyrok Sądu pierwszej instancji w zakresie unie-
winnienia oskarżonego od popełnienia przestępstwa z art. 148 § 1 k.k.,
jednocześnie zmienił zaskarżony wyrok w odniesieniu do czynu z art. 207 §
1 k.k. w ten sposób, że na poczet orzeczonej kary grzywny za ten czyn za-
liczył oskarżonemu okres zatrzymania i tymczasowego aresztowania od
dnia 25 czerwca 1999 r. do dnia 27 czerwca 1999 r. i od dnia 15 lipca 1999
r. do dnia 30 sierpnia 1999 r., nie wypowiadając się w przedmiocie tymcza-
sowego aresztowania za okres od dnia 31 sierpnia 1999 r. do dnia 2 grud-
nia 1999 r.
Sąd Apelacyjny w G. w zaskarżonym kasacją wyroku okoliczności
wyżej podniesione zupełnie pomija.
Wszystkie rozważania Sądu Apelacyjnego prowadzone są w ode-
rwaniu od uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 1999 r., po-
wszechnie respektowanej (I KZP 27/99, OSNKW 11-12/1999, poz. 72), w
której wyraźnie podkreśla się, że nie budzi wątpliwości, iż odpowiedzial-
ność Skarbu Państwa z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego
aresztowania opiera się na zasadzie ryzyka, a niesłusznym jest tu areszto-
wanie, które było stosowane z obrazą przepisów rozdziału 28 Kodeksu po-
stępowania karnego oraz aresztowanie powodujące dolegliwość, której po-
dejrzany (oskarżony) nie powinien doznać w świetle całokształtu okoliczno-
ści ustalonych w sprawie, a także - w szczególności - prawomocnego jej
rozstrzygnięcia.
Z tych wszystkich względów, uznając kasację za zasadną, Sąd Naj-
wyższy uchylił zaskarżony kasacją wyrok i utrzymany nim w mocy wyrok
Sądu Okręgowego w G., przekazując sprawę temu ostatniemu Sądowi do
ponownego rozpoznania, celem dokładnego rozważenia wszystkich pod-
niesionych wyżej okoliczności, nie będących przedmiotem dostatecznej
oceny w dotychczasowym postępowaniu.