Wyrok z dnia 18 stycznia 2002 r., I CKN 847/99

Akcje nabyte lub posiadane przez podmiot zależny nie są traktowane
jako akcje własne w rozumieniu art. 365 § 4 k.h.

Sędzia SN Maria Grzelka (przewodniczący)
Sędzia SN Marek Sychowicz
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Grzegorza J. przeciwko
BIG Bankowi G. S.A. w W. o unieważnienie uchwały, po rozpoznaniu w Izbie
Cywilnej w dniu 18 stycznia 2002 r. na rozprawie kasacji powoda od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 grudnia 1998 r.,
oddalił kasację i zasądził od powoda Grzegorza J. na rzecz pozwanego Banku
kwotę 1000 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.




Uzasadnienie

Powód Grzegorz J. wnosił o unieważnienie uchwały nr 6 walnego
zgromadzenia Banku Inicjatyw Gospodarczych BIG S.A. w W., podjętej w dniu 25
marca 1997 r. powołując się na przepisy art. 413 i 414 k.h. w związku z art. 435 § 2
i 365 § 4 k.h. W bezspornych okolicznościach faktycznych powód twierdził, że
akcje nabyte lub posiadane przez podmiot zależny są - w świetle powołanych
przepisów - traktowane jako własne podmiotu dominującego (art. 365 § 4 k.h.),
istnieją zatem podstawy do uwzględnienia powództwa.
Sądy obu instancji nie podzieliły tego zapatrywania, gdyż prawidłowa
wykładnia art. 365 § 4 k.h., odmawiająca spółce wykonywania prawa głosu z akcji
własnych, i zakres zastosowania tego zakazu, nie mogą być oderwane od
postanowień zawartych w § 1 i 2 tego artykułu. Ustanowiony zakaz wykonywania
prawa głosu nie może dotyczyć akcjonariusza banku spółki akcyjnej, w którego
kapitale akcyjnym spółka ma określony pakiet akcji, nie będących akcjami własnymi
spółki, lecz akcjami innego podmiotu o odrębnej osobowości prawnej. Tego
akcjonariusza nie wiążą omawiane ograniczenia przewidziane w art. 365 § 4 k.h. W
ocenie Sądów obu instancji bezzasadny jest także zarzut naruszenia art. 435 § 2
k.h., wskazujący na brak większości przez ten przepis wymaganej.
Grzegorz J. zarzucił w kasacji naruszenie prawa materialnego przez błędną
wykładnię art. 435 § 2 i 365 § 4 k.h. w związku z art. 74 i 78 ust. 6 ustawy z dnia 31
stycznia 1989 r. - Prawo bankowe (jedn. tekst: Dz.U. z 1992 r. Nr 72, poz. 359 ze
zm. - "Pr.bank.") - przez uznanie, że do oceny, czy uchwała walnego
zgromadzenia spółki akcyjnej stanowiącej bank ustanowiony i działający na
podstawie Prawa bankowego, w sprawie pozbawienia dotychczasowych
akcjonariuszy prawa poboru akcji w części lub w całości została podjęta
większością przynajmniej czterech piątych głosów oddanych (art. 435 § 2 k.h.), nie
ma zastosowania art. 78 ust. 6 w związku z art. 74 Pr.bank. (obecnie art. 27 ust. 1
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe, Dz.U. Nr 140, poz. 239 ze zm.)
oraz że akcje nabyte i posiadane przez podmiot zależny nie są uważane za akcje
własne spółki. Skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego orzeczenia oraz wyroku
Sądu pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 74 Pr.bank., w zakresie nie uregulowanym w ustawie, bank
w formie spółki akcyjnej działa zgodnie z przepisami kodeksu handlowego o
spółkach akcyjnych. Z powyższego unormowania wynika, że bank utworzony w
formie spółki akcyjnej podlega jednocześnie regulacji prawnej, zawartej w Prawie
bankowym i w kodeksie handlowym, a odesłanie do przepisów kodeksu
handlowego jest następstwem fragmentarycznej regulacji funkcjonowania tego
banku w przepisach Prawa bankowego. Postanowienia tego Prawa dotyczące
banku w formie spółki akcyjnej są przepisami szczególnymi w stosunku do
odpowiednich przepisów kodeksu handlowego, dlatego znajdują zastosowanie
przed przepisami kodeksu handlowego. Przepisy kodeksu handlowego mają więc
zastosowanie we wszystkich kwestiach w ogóle nie uregulowanych w Prawie
bankowym lub zawierających regulację niewystarczającą. Ukształtowane w
doktrynie zapatrywanie pozostaje aktualne także po wejściu w życie ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe.
Prawo poboru, na tle realizacji którego wynikł spór, oraz istotne cechy
ustawowego prawa poboru, przysługującego dotychczasowym akcjonariuszom
znalazły unormowanie w kodeksie handlowym (art. 435). Istotą prawa poboru jest
uprawnienie do objęcia całości lub części nowych akcji, a jego wykonanie skutkuje
nabyciem w sposób pierwotny własności co najmniej jednej akcji nowej emisji.
Prawo poboru nie jest prawem bezwzględnym i może być wyłączone (także
w przypadku określonym w art. 435 § 2 k.h.), co prowadzi do uszczuplenia praw
akcjonariusza w spółce. Uchwała o pozbawieniu prawa poboru ma wyjątkowy,
kwalifikowany charakter, w związku z czym kodeks handlowy wymaga dodatkowych
przesłanek jej podjęcia, do których należy większość 4/5 oddanych głosów (art. 435
§ 2 zdanie drugie k.h.).
Prawo głosu na walnym zgromadzeniu ma charakter bezwzględny, a zatem
akcjonariusz nie może być pozbawiony tego prawa. Kodeks handlowy przyznaje
każdej akcji co najmniej prawo jednego głosu (art. 404 zdanie pierwsze). Wyjątkiem
od tej zasady jest - powołany w kasacji - art. 365 § 4 k.h., dotyczący akcji własnych
spółki, z których nie wykonuje się prawa głosu. Chodzi tu - jak trafnie podkreślił Sąd
Apelacyjny - o akcje własne, które spółka nabyła w drodze egzekucji i na
zaspokojenie roszczeń względem akcjonariusza, niemożliwych do zaspokojenia z
innego majątku tego akcjonariusza, a także akcje nabyte celem ich umorzenia (art.
365 § 2 k.h.). Przewidziany w art. 365 k.h. zakaz nabywania w drodze czynności
prawnych własnych akcji przez spółkę ma na celu - jak wskazał Sąd Najwyższy w
uzasadnieniu wyroku z dnia 1 października 1998 r., I CKN 338/98 (OSNC 1999, nr
3, poz. 58) - zapobieżenie sytuacjom, które mogą, zagrażając interesom
wierzycieli, prowadzić do zmniejszenia w ten sposób jej kapitału akcyjnego.
Powołany w kasacji art. 78 Pr.bank., w zakresie dotyczącym nabywania lub
posiadania akcji przez podmiot zależny, ustanawia środki kontroli przepływu akcji w
bankach działających w formie spółki akcyjnej. Zapobiegają one
niekontrolowanemu obrotowi akcjami banków. Uregulowanie o charakterze
wyjątkowym zawarte w art. 365 § 4 k.h. wymaga, co trafnie podkreślił Sąd
Apelacyjny, ścisłej wykładni. Chybiona jest zatem - podjęta w kasacji - próba
rozciągnięcia tego przepisu na sytuacje nim nie objęte. Wbrew odmiennym
twierdzeniom kasacji, zastosowanie art. 78 Pr.bank. - w świetle powyższych
wywodów - jest w rozpoznawanej sprawie - wyłączone.
Z przytoczonych przyczyn kasacja powoda nie zawiera usprawiedliwionej
podstawy i dlatego podlega oddaleniu (art. 39312 k.p.c.).