Wyrok z dnia 22 maja 2003 r., I CKN 348/01

Odtwórczy w warstwie językowej charakter dubbingu zastosowanego w
utworze audiowizualnym wyłączał możliwość uznania aktorów
dubbingujących za odtwórców głównych ról w tym utworze (art. 70 ust. 3
ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych,
Dz.U. Nr 24, poz. 83 ze zm., w brzmieniu obowiązującym przed dniem wejścia
w życie ustawy z dnia 9 czerwca 2000 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i
prawach pokrewnych, Dz.U. Nr 53, poz. 637).

Sędzia SN Tadeusz Domińczyk (przewodniczący)
Sędzia SN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
Sędzia SN Antoni Górski

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Związku Artystów Scen Polskich w W.
przeciwko S.E.G., spółce z o.o. w W. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w
Izbie Cywilnej w dniu 15 maja 2003 r., kasacji strony powodowej od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Warszawie z dnia 29 grudnia 2000 r.
oddalił kasację; zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1000 zł
kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Powodowy Związek Artystów Scen Polskich w W. domagał się od pozwanego
- S.E.G., spółce z o.o. w W. kwoty 15 000 zł wynagrodzenia za eksploatację w
latach 1995 i 1996 pozwanego dystrybutora filmowego wykonań artystycznych
aktorów dubbingu polskiej wersji językowej dwóch wskazanych w pozwie filmów
animowanych. Roszczenie swoje powód wywodził z art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 14
lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. Nr 24, poz. 83 w
brzmieniu obowiązującym w okresie złożenia pozwu, tj. w styczniu 1998 r., jedn.
tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 - dalej: "Pr.aut."), a w toku procesu
powoływał się także na przepis art. 86 § 2 pkt 2 wspominanej ustawy.
Sąd Okręgowy oddalił powództwo po rozważeniu dwóch podstaw zgłoszonego
przez powoda żądania. Bezsporne było w sprawie to, że powód jest organizacją
zbiorowego zarządzania prawami pokrewnymi autorów, na którą aktorzy
dubbingujący przenieśli swoje prawa majątkowe do artystycznych wykonań,
natomiast pozwany zajmował się - w ramach prowadzenia działalności
gospodarczej - dystrybucją filmów do kin, w tym także - dwóch filmów
animowanych określonych w pozwie.
W ocenie Sądu Okręgowego, wynagrodzenia określonego w art. 70 ust. 3
Pr.aut. mogą dochodzić tylko osoby wskazane w tym przepisie, w tym - odtwórcy
głównych ról filmowych. Do tej kategorii osób nie należą aktorzy dubbingowi.
Ponadto roszczenia mogą być kierowane tylko wobec producenta, nie są natomiast
skuteczne w odniesieniu do innych podmiotów rozpowszechniających utwór
audiowizualny. Zgodnie z treścią art. 87 Pr.aut., zawarcie przez artystę -
wykonawcę z producentem utworu audiowizualnego umowy o udział w jego
realizacji przenosi na producenta prawa do rozporządzania i korzystania z
wykonania na wszystkich polach eksploatacji, a jedynie podmiotom wymienionym w
art. 70 ust. 3 Pr.aut. przysługuje uprawnienie do żądania przewidzianego w nim
wynagrodzenia.
Sąd Apelacyjny oddalił apelacje strony powodowej, podzielając zasadniczą
argumentację prawną Sądu pierwszej instancji. Przyjął, że aktorów wykonujących
dubbing (podkładających głos pod inną wersję językową) nie można uważać za
odtwórców głównych ról w rozumieniu art. 70 ust. 3 Pr.aut. Określone w tym
przepisie roszczenia o wynagrodzenie ma charakter względny i może być
kierowane jedynie wobec producenta. Nie wyklucza to jednak możliwości
spowodowana umownego przejścia obowiązku zapłaty wynagrodzenia na inny
podmiot (np. dystrybutora filmu). Powód nie udowodnił, aby omawiany obowiązek
przeszedł na pozwanego na podstawie umowy z producentem, a samo zawarcie
umowy licencyjnej producenta z dystrybutorem filmu nie jest jednoznaczne z
przejęciem obowiązku wypłaty wynagrodzenia wskazanego w art. 70 ust. 3 Pr.aut.
Pozwany był dystrybutorem obu filmów, natomiast nie odtwarzał ich publicznie.
Ponadto Sąd Apelacyjny stwierdził, że powód nie zgłosił żadnych wniosków
mających usprawiedliwić jego roszczenie na podstawie art. 86 ust. 2 pkt 2 Pr.aut.
Toteż niemożliwe było ustalenie tego, kiedy i z kim aktorzy zawarli umowy o
wykonanie dubbingu i czy umowy te wprowadzały odstępstwa od reguły określonej
w przepisie art. 87 Pr.aut.
W kasacji strony powodowej podniesiono zarzut naruszenia przepisu prawa
procesowego, tj. art. 212, 213 § 1 i art. 223 § 1 k.p.c. W zakresie naruszenia
przepisów prawa materialnego wskazano art. 86 ust. 2 i art. 70 ust. 3 Pr.aut.
Skarżący motywował istnienie legitymacji biernej pozwanego dystrybutora obu
wspomnianych filmów w zakresie wynagrodzenia przysługującego artystom -
wykonawcom dokonującym dubbingu oryginalnej wersji językowej obu filmów. W
ocenie skarżącego, wspomniane prawo do wynagrodzenia ma charakter
bezwzględny, a przepis art. 86 ust. 2 pkt 4 Pr.aut. ,,stanowi fragment
bezwzględnego prawa artysty wykonawcy" i ,,z tego charakteru wynika, że oparte o
ten przepis roszczenia mają charakter bezwzględny, a zatem mogą być kierowane
do wszystkich, w tym także do dystrybutorów". W rezultacie powód wnosił o
uchylenie wyroku Sądu pierwszej i drugiej instancji i zasądzenie dochodzonej
należności w całości, ewentualnie - o przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Bezpodstawne są zarzuty naruszenia przepisów prawa procesowego
wskazanych w ramach drugiej podstawy kasacyjnej (art. 393-1 pkt 2 k.p.c.). Prawna
motywacja tych zarzutów została dokonana przez skarżącego w sposób lapidarny
lub wkomponowano ją w wywód prawny odnoszący się do naruszenia przepisów
prawa materialnego. W każdym razie za nietrafny należy uznać zarzut naruszenia
art. 212 k.p.c. sformułowany jako niewyjaśnienie istotnych okoliczności sprawy
podnoszonych przez powoda, ponieważ dokonane przez oba Sądy ustalenia były
wystarczające dla oceny prawnej zasadności zgłoszonego roszczenia przez stronę
powodową. Podobnym stwierdzeniem można skutecznie odeprzeć zarzut
naruszenia art. 223 § 1 k.p.c., mający polegać na zaniechaniu wszechstronnej
oceny materiału dowodowego.
Zarzut naruszenia art. 213 § 1 k.p.c. w związku z art. 228 § 1 k.p.c. miałby
polegać na tym, że ,,w rozumowaniu obu Sądów pominięto okoliczność notoryjną o
oczywistym znaczeniu, że rola w utworze audiowizualnym składa się zasadniczo z
aspektu ruchowego oraz fonicznego". W ocenie skarżącego, rozminięciem się Sądu
z notoryjnymi faktami okazało się twierdzenie, że ,,objęcie tantiemizacją dubbingu
byłoby rozszerzającą wykładnią ustawowego katalogu ujętego w sposób
zamknięty". W związku z tak sformułowanymi zarzutami nasuwa się refleksja, że
skarżący bezpodstawnie utożsamia kwestię dotyczącą ustaleń faktycznych (które
obejmować mogą fakty powszechnie znane w rozumieniu art. 228 § 1 k.p.c.) z
wykładnią odpowiednich przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych, tj. art. 70 ust. 3 Pr.aut.
2. W związku z tym, że roszczenie powoda obejmuje okres eksploatowania
filmów w 1995 i 1996 r. jego zasadność należało ocenić w świetle stanu prawnego
obowiązującego w tym czasie. Należało zatem brać pod uwagę pierwotne
brzmienie art. 70 Pr.aut. To samo odnosi się również do przepisu art. 86 omawianej
ustawy.
Zgodnie z przepisem art. 70 ust. 3 Pr.aut., producent utworu audiowizualnego
jest obowiązany do zapłaty, za pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, reżyserowi, twórcom
scenariusza, utworów muzycznych i słowno-muzycznych oraz odtwórcom głównych
ról w utworze audiowizualnym - przez czas trwania do nich praw majątkowych -
wynagrodzenia proporcjonalnego do wpływów z tytułu rozpowszechniania utworu
audiowizualnego w kinach oraz stosownego wynagrodzenia z tytułu umów najmu
lub dzierżawy utworów audiowizualnych oraz ich publicznego odtwarzania. Spór
między stronami koncentrował się na tym, czy aktorzy dubbingujący główne role
filmowe mogą być zaliczeni do grupy ,,odtwórców głównych ról w utworze
audiowizualnym" (w filmie) w rozumieniu przepisów art. 70 ust. 3 Pr.aut. W razie
pozytywnego rozstrzygnięcia tej kwestii pojawiał się problem, czy roszczenie o
wynagrodzenie przewidziane w tym przepisie mogło być skutecznie kierowane do
innego podmiotu niż producent utworu audiowizualnego (np. do podmiotów
występujących - jak pozwany - w roli dystrybutora filmów). Dalszym zagadnieniem
pozostawało już określenie ewentualnej wysokości omawianego wynagrodzenia.
Podnosząc zarzut naruszenia przepisu art. 70 ust. 3 i art. 86 ust. 2 Pr.aut. (przez
błędną ich wykładnię i niewłaściwe zastosowanie), skarżący starał się umotywować
stanowisko, że aktorzy dubbingujący główne role (w filmie animowanym) należą do
grupy ,,odtwórców głównych ról w utworze audiowizualnym" w rozumieniu art. 70
ust. 3 Pr.aut. Natomiast własną legitymację czynną powód uzasadniał
bezwzględnym charakterem prawa do wynagrodzenia przewidzianego w art. 70 ust.
3 Pr.aut., powołując się na treść art. 86 ust. 2 pkt 4 Pr.aut., stanowiący - według
skarżącego - ,,fragment bezwzględnego prawa artysty wykonawcy".
Należy podzielić stanowisko Sądu Apelacyjnego, że aktorzy dubbingujący
oryginalną wersję językową filmu (utworu audiowizualnego)nie mogą być uznani za
odtwórców głównych ról w takim utworze w rozumieniu art. 70 ust. 3 Pr.aut. W
omawianej ustawie brak ogólnego określenia ,,głównej roli w utworze
audiowizualnym", dlatego mógłby pojawić się problem w ogóle odróżnienia od
siebie ,,roli głównej" i roli nie mającej tego charakteru. Należałoby zatem w tym
przypadku sięgać do kryteriów związanych z samą istotą utworu audiowizualnego.
Wtórne w tej mierze pozostają same artystyczne walory dokonanego dubbingu, a
podstawowe znaczenie przyznać należy treści scenariusza filmowego,
komponującego odpowiednią fabułę utworu. Rolę główną kreuje zatem aktor, jeżeli
grana przez niego postać ma wiodące znaczenie w fabule filmu i w kompozycji
dzieła filmowego. Dubbingowanie ma na celu zastąpienie oryginalnej wersji
językowej inną wersją językową, przeznaczoną dla określonej widowni. Jeżeli
dubbing odnosi się do postaci odtwarzającej rolę główną w utworze
audiowizualnym, to nie sposób jednak przyjąć, że stanowi on kreację (w zakresie
słowa) równoważną lub ekwiwalentną do kreacji oryginalnej. Słusznie bowiem
stwierdził Sąd Apelacyjny, że dubbingowanie utworu audiowizualnego (także
aktorów tworzących główne role) nie ma jednak charakteru pierwszoplanowego,
albowiem zmierza jedynie do odtworzenia roli innego aktora w nowej wersji
językowej. Odtwórczy (w warstwie językowej) charakter dubbingu zastosowanego w
utworze audiowizualnym wyłącza możliwość uznania aktorów dubbingujących za
odtwórców głównych ról w tym utworze w rozumieniu przepisu art. 70 ust. 3 Pr.aut.
Wymienione w tym przepisie podmioty uzyskujące uprawnienie do (dodatkowego)
wynagrodzenia, są niewątpliwie twórcami oryginalnymi w zakresie finalnego kształtu
utworu audiowizualnego. Nie sposób zatem zakładać, aby intencją ustawodawcy
było poszerzanie kręgu tych osób także na aktorów dubbingujących odtwórców
głównych ról.
3. W literaturze prawa autorskiego dominuje pogląd, że roszczenie podmiotów
(twórców i odtwórców) wymienionych w art. 70 ust. 3 Pr.aut. (w jej brzmieniu
pierwotnym) ma charakter względny, wynika ex lege i przysługuje tylko wobec
producenta utworu audiowizualnego. Zgodnie z art. 18 ust. 3 ustawy nie podlega
zrzeczeniu, zbyciu ani egzekucji. Wbrew zatem stwierdzeniu skarżącego, że Sądy
nie poddały ocenie charakteru prawnego omawianego roszczenia, w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku wyeksponowano trafnie względny charakter tego roszczenia.
Gdyby roszczenie z art. 70 ust. 3 Pr.aut. miałoby być skutecznie kierowane
przeciwko innym podmiotom niż producent, mógłby to być podmiot nabywający
prawa autorskie do utworu audiowizualnego od producenta. Tymczasem w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przekonywająco stwierdzono, że powód nie
wykazał tego, iż obciążający producenta obowiązek zapłaty wynagrodzenia z art. 70
ust. 3 przeszedł w określony sposób (np. na podstawie odpowiedniej umowy) na
stronę pozwaną. Nie było zatem podstaw do wywodzenia legitymacji czynnej z
konstrukcji następstwa prawnego po stronie pozwanego. W kasacji takich ustaleń
zresztą nie kwestionowano. W konsekwencji należałoby stwierdzić bezpodstawność
zarzutu naruszenia przepisu art. 70 ust. 3 Pr.aut. przez błędną jego wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie.
4. Nie można podzielić także zarzutu skarżącego, że Sąd Apelacyjny naruszył
przepis art. 86 ust. 2 Pr.aut. W tym zakresie należałoby podzielić argumentację
prawną wyrażoną w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Pozwany był jedynie
dystrybutorem obu filmów animowanych, lecz nie odtwarzał ich publicznie. Ponadto
trafnie wskazano na to, że powód dla poparcia swoich twierdzeń nie zgłosił żadnych
wniosków dla uzasadnienia roszczeń opartych na podstawie art. 86 ust. 2 pkt 4
Pr.aut. W związku z tym niemożliwe było ustalenie, kiedy i z kim aktorzy zawarli
umowy o wykonanie dubbingu. W kasacji wyrażono stanowisko, że art. 86 ust. 2 pkt
4 Pr.aut., ,,stanowi fragment bezwzględnego prawa artysty wykonawcy" i ,,z tego
charakteru wynika, że oparte o ten przepis roszczenia mają charakter
bezwzględny". W uzasadnieniu skargi kasacyjnej nie przedstawiono odpowiednio
pogłębionej motywacji prawnej mającej przemawiać na rzecz tak sformułowanego
bardzo ogólnie stanowiska. Można tylko domyślać się tego, że odwołano się w tej
mierze do odosobnionego jednak poglądu prawnego prezentowanego w literaturze
prawa autorskiego (przed nowelizacją z czerwca 2000 r.) i wypowiedzianego
zresztą dla uzasadnienia bezwzględnego charakteru roszczenia o wynagrodzenie
wynikającego z art. 70 ust. 3 Pr.aut.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393-12 k.p.c.
orzekł, jak w sentencji. O kosztach postępowania rozstrzygnięto stosownie do art.
98 § 1 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c.