Uchwała z dnia 7 lipca 2003 r.
III SW 120/03

Zarzut protestu dotyczący fotografowania się wyborców z odkrytą i za-
kreśloną kartą do głosowania nie jest oparty na ustawowej podstawie.

Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz, Andrzej Wróbel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 lipca 2003 r. sprawy z protestu refe-
rendalnego Marii C. z udziałem uczestników postępowania: 1) Komisarza Wyborcze-
go w Warszawie, 2) Przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej 3) Prokurato-
ra Generalnego

p o s t a n o w i ł:

1. wyrazić opinię, że zarzut protestu bezpodstawnego wydania dwóch kart do
głosowania osobom nieuprawnionym jest bezzasadny;
2. w pozostałym zakresie odmówić nadania protestowi dalszego biegu.

U z a s a d n i e n i e

Maria C. - przewodnicząca Obwodowej Komisji do spraw Referendum [...] w
W. wniosła protest przeciwko ważności referendum, w którym zarzuciła, że: 1. proto-
kół z głosowania przyjęto bez jej podpisu jako przewodniczącej i bez adnotacji o jej
zastrzeżeniach wobec uchybień podczas głosowania w obwodzie [...], 2. w obwodzie
[...] trzykrotnie zakłócano ciszę wyborczą w lokalu, bowiem wyborcy fotografowali się
przy urnie ,,z odkryta już zakreśloną kartą głosowania", na co przyzwalała część
członków Komisji, 3. bezpodstawnie wydano głosującym karty do głosowania, w tym
jedną kartę na podstawie faksu, a dwie karty osobom, które nie posiadały zaświad-
czeń uprawniających do głosowania w Obwodzie, 4. w trakcie głosowania oddano do
rąk osoby postronnej rejestr wyborców, aby osoba ta mogła sama wpisać się do re-
jestru, celem otrzymania karty do głosowania, 5. podczas głosowania w drugim dniu
pomiędzy przygotowanymi do wydawania kartami do głosowania, które znajdowały
się na stole prezydialnym, znaleziono dwie karty nieostemplowane, 6. karty do gło-
sowania były ostemplowane niedbale do tego stopnia, że na 200 kart tylko 40 z nich
mogłoby być potraktowane jako głosy ważne, a jedna z nich była w ogóle nieostem-
plowana, 7. kilku członków Komisji przejawiało rażący brak subordynacji podczas
stemplowania kart do głosowania, w czasie głosowania i w końcowym etapie liczenia
głosów, 8. w Komisji nie przestrzegano zalecenia, aby cały czas aż do sporządzenia
protokołu i zliczenia głosów urna była widoczna, w szczególności niektórzy członko-
wie Komisji spotykali się w czasie głosowania się przy urnie, prowadząc w tym miej-
scu rozmowy; również po zakończeniu głosowania i zamknięciu lokalu referendałne-
go zgromadzili się wokół urny całkowicie ją zasłaniając i przeglądali położony przez
nich na umie rejestr wyborców, który powinien znajdować się na stole, 9. nie zezwo-
lono mężowi zaufania na wniesienie uwag do protokołu, przy czym wygrażano mu
palcem i zastraszano słowami: ,, Ja cię zniszczę", ,,wyjdź na zewnątrz, pogadamy",
,,Jeszcze mnie popamiętasz."
Komisarz Wyborczy w Warszawie wniósł o uznanie protestu za nieuzasadnio-
ny. Wyjaśnił, że przyjęty przez wnoszącą protest sposób postępowania stoi w jawnej
sprzeczności z obowiązkami członka komisji określonymi uchwałą Państwowej Ko-
misji Wyborczej z dnia 19 maja 2003 r. - wytyczne dla obwodowych komisji do spraw
referendum dotyczące zadań i trybu przygotowania i przeprowadzenia głosowania
oraz sposób wykonania czynności związanych z przerwą w głosowaniu w referen-
dum wyznaczony na dzień 8 czerwca 2003 r. (M.P. Nr 20 poz. 383). W pkt. 50 wy-
tycznych przewidziany jest obowiązek podpisania protokołu przez wszystkich człon-
ków komisji obecnych przy jego sporządzaniu, w tym także przez tych, którzy wnieśli
uwagi do protokołu. Pismo złożone w dniu 9 czerwca 2003 r. Komisarzowi Wybor-
czemu w Warszawie przez Panią Marię C. stanowi w istocie uwagi do protokołu gło-
sowania w obwodzie. Z uwag wniesionych do Komisarza Wyborczego w Warszawie
na blankiecie protokołu głosowania oraz opisanych w proteście złożonym do Sądu
Najwyższego wynika, że trakcie głosowania doszło w lokalu komisji obwodowej [...]
do wydarzeń, które zdaniem skarżącej świadczą o nieprawidłowej pracy komisji. Zda-
rzenia te nie zostały jednak opisane w protokole głosowania podpisanym przez po-
zostałych członków komisji. Również informacja skarżącej o niemożności złożenia
przez męża zaufania uwag do protokołu jest nieprawdziwa. Uwagi męża zaufania
stanowiące załącznik do protokołu głosowania w obwodzie [...], zostały dołączone do
protokołu głosowania w obwodzie jako jego załącznik i dotyczyły - jak określono -
próby uproszczenia procedury liczenia głosów przez komisję" (oświadczenie męża
zaufania). Z oświadczenia tego poza enigmatycznym określeniem ,,pomijania obo-
wiązujących procedur przy liczeniu głosów" nie wynikają żadne konkretne zarzuty
odnośnie pracy komisji.
W ocenie Komisarza Wyborczego w Warszawie, podstawowym zarzutem zło-
żonym przez przewodniczącą komisji, a mogącym być podstawą do wniesienia pro-
testu referendalnego, jest wydawanie kart do głosowania osobom do tego nieupraw-
nionym. Wnosząca protest nie zna jednak przepisów o prawie do głosowania w refe-
rendum przez obywateli polskich, stale zamieszkałych za granicą. Pani Maria C. w
proteście stwierdziła, że pan Paweł Rafał G., stale zamieszkały w Atenach, nie
przedstawił zaświadczenia o prawie do głosowania. W odniesieniu do niego należało
zastosować procedurę sprawdzenia ważności paszportu i okazania dokumentu po-
twierdzającego miejsce zamieszkanie za granicą, a w przypadku potwierdzenia ta-
kiego stanu rzeczy należało wydać kartę do głosowania, umieszczając adnotację o
jej wydaniu w paszporcie. W odniesieniu do pozostałych osób wymienionych jako
nieuprawnione do udziału głosowaniu wnosząca podaje dane utrudniające ustalenie
stanu faktycznego (między innymi w odniesieniu do p. Justyny Małgorzaty S. brak
jest pełnego adresu zamieszkania, a dane dotyczące wieku głosującej są rozbieżne i
sugerują, że głosująca nie była uprawniona do udziału w głosowaniu, w odniesieniu
do p. Daniela B. można stwierdzić, że jest on mieszkańcem S. - brak dokładnego ad-
resu i prawdopodobnie posługiwał się zaświadczeniem wysłanym faxem).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzut wydania kart do głosowania osobom nieuprawnionym jest nieuzasad-
niony. Z prawidłowych ustaleń Komisarza Wyborczego w Warszawie wynika bowiem
jednoznacznie, że pan Paweł Rafał G. zamieszkały na stałe w Atenach otrzymał
kartę do głosowania na podstawie stosownych dokumentów; nie był natomiast obo-
wiązany przedstawić zaświadczenia o prawie do głosowania, bowiem tego rodzaju
procedura obowiązuje jedynie w stosunku do obywateli polskich zamieszkałych na
stałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W odniesieniu do wydania kart do gło-
sowania Justynie Małgorzacie S. i Daniela B. wnosząca protest nie wykazała lub co
najmniej uprawdopodobniła, aby osobom tym karty do głosowania zostały wydane z
naruszeniem przepisów ustawy o referendum ogólnopolskim.
Zarzut protestu niedbałego ostemplowania kart do głosowania oraz zarzut
znalezienia na stole prezydialnym przygotowanych do wydawania głosującym kart
nieostemplowanych nie mieści w granicach ustawowej podstawy protestu, skoro
wnosząca sama przyznaje, że karty niezwykle niedbale opieczętowane umieściła
wśród kart niewykorzystanych, a karty nieostemplowane sama ostemplowała. Po-
dobnie zarzut protestu fotografowania się wyborców z odkrytą i zakreślona kartą do
glosowania nie jest oparty na podstawie ustawowej, bowiem tego rodzaju zachowa-
nie się wyborców bez sprzeciwu ze strony komisji nie stanowi naruszenia ciszy wy-
borczej.
Zgodnie z art. 34 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólno-
krajowym (Dz.U. Nr 57, poz. 507 ze zm.) do warunków i trybu wnoszenia protestu
przeciwko ważności referendum oraz sposobu rozpatrywania i trybu podejmowania
uchwały w tej sprawie przez Sąd Najwyższy stosuje się odpowiednio przepisy ustawy
z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i
do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 46, poz. 499 ze zm.). Ordynacja ta
stanowi w art. 79 ust. 3, że wnoszący protest powinien sformułować w nim zarzuty
oraz przedstawić lub wskazać dowody, na których opiera swoje zarzuty. Przedmio-
tem owych zarzutów - stosownie do przepisu art. 33 ust. 1 o referendum ogólnokra-
jowym - może być wyłącznie dopuszczenie się przestępstwa przeciwko referendum
lub naruszenie przepisów ustawy o referendum dotyczących głosowania, ustalenia
wyników głosowania lub wyniku referendum (art. 33 ustawy o referendum). Wnoszą-
ca protest nie przedstawiła ani też nie wskazała dowodów, na których opiera swoje
pozostałe zarzuty. W konsekwencji należało pozostawić protest bez dalszego biegu
także w tym zakresie.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================