Postanowienie z dnia 8 lipca 2009 r.
III SW 17/09

W sprawie z protestu wyborczego Sąd Najwyższy nie rozstrzyga, w jaki
sposób należałoby ukształtować zasady głosowania osób niepełnosprawnych
(niewidomych), aby zrealizować zasadę tajności.

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera (spra-
wozdawca), Zbigniew Korzeniowski.

Sąd Najwyższym po rozpoznaniu w dniu 8 lipca 2009 r. sprawy z protestu
Rafała K. przeciwko ważności wyborów do Parlamentu Europejskiego

p o s t a n o w i ł:

wydać opinię, że zarzuty protestu nie są uzasadnione.

U z a s a d n i e n i e


Pismem z 17 czerwca 2009 r. Rafał K. wniósł protest wyborczy przeciwko
ważności wyborów do Parlamentu Europejskiego w Okręgu Wyborczym Nr 4 w War-
szawie I, zarzucając naruszenie art. 2 ust. 1 Ordynacji wyborczej do Parlamentu Eu-
ropejskiego i domagając się unieważnienia wyborów w tym Okręgu.

Zarzut naruszenia art. 2 ust. 1 Ordynacji wyborczej do Parlamentu Europej-
skiego wnoszący protest uzasadnił pozbawieniem osób niewidomych prawa oddania
głosu w głosowaniu tajnym, tj. bez udziału osób trzecich.

W uzasadnieniu protestu podniesiono, iż mimo deklaracji zawartej w art. 2 ust.
1 Ordynacji wyborczej do Parlamentu Europejskiego, że wybory są ,,wolne, po-
wszechne, bezpośrednie, proporcjonalne oraz przeprowadzane w głosowaniu taj-
nym", w wyborach przeprowadzonych 7 czerwca 2009 r. nie zapewniono możliwości
oddania głosu osobom niewidomym w głosowaniu tajnym. Nie jest bowiem głosowa-
niem tajnym głosowanie osoby niewidomej przy pomocy osób trzecich. Istotą tajności
głosowania jest to, że tylko osoba, która oddaje głos, dysponuje wiedzą, w jaki spo-
sób (na kogo) głosowała. Osoby niewidome de facto zostały pozbawione takiej moż-
liwości, gdyż nie zostały im stworzone warunki głosowania, które zapewniłyby odda-
nie głosu faktycznie w głosowaniu tajnym, czyli bez udziału osób trzecich. Powołując
się na zasadę równości (art. 32 Konstytucji RP), wnoszący protest wyborczy wyraził
pogląd, że osoby niewidome zostały pozbawione prawa oddania głosu w głosowaniu
tajnym (bez udziału lub pomocy osób trzecich), co stanowi ich dyskryminację i nie-
równe traktowanie jako obywateli przez władze publiczne. Również Państwowa Ko-
misja Wyborcza nie dołożyła należytej staranności w zapewnieniu osobom niewido-
mym oddania głosu w głosowaniu tajnym, bez udziału osób trzecich. Zdaniem wno-
szącego protest wyborczy, licznej grupie wyborców uniemożliwiono skorzystanie z
prawa oddania głosu w głosowaniu tajnym, co łamie podstawowe standardy państwa
prawnego. Nie można bowiem wykluczyć, że w skali całego kraju zdarzyły się przy-
padki pomocy w oddaniu głosu osobom niewidomym przez członków komisji. Biorąc
pod uwagę liczbę osób niewidomych w Polsce oraz fakt, że wiele z tych osób nie
miało do kogo zwrócić się z prośbą o pomoc w oddaniu głosu, wpływ opisanej sytu-
acji na ostateczny wynik wyborów w Okręgu Wyborczym Nr 4 w Warszawie I mógł
być istotny. Według opinii wnoszącego protest, pozbawienie osób niewidomych
prawa oddania głosu w głosowaniu tajnym (bez udziału osób trzecich) w wyborach
do Parlamentu Europejskiego w dniu 7 czerwca 2009 r. jest faktem powszechnie
znanym, rozpowszechnionym za pośrednictwem środków masowego przekazu, a
fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu (art. 288 § 1 k.p.c.).

Państwowa Komisja Wyborcza przedstawiła stanowisko, że protest powinien
zostać oddalony. Wyjaśniła, że działa na podstawie i w granicach prawa. Przepisy
rozdziału 13 Ordynacji wyborczej do Parlamentu Europejskiego oraz mające zasto-
sowanie w wyborach do Parlamentu Europejskiego (na podstawie art. 109 tej Ordy-
nacji) przepisy art. 61-66 i art. 69 Ordynacji wyborczej do Sejmu Rzeczypospolitej
Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej precyzyjnie regulują procedurę głoso-
wania. W szczególności art. 69 Ordynacji wyborczej do Sejmu Rzeczypospolitej Pol-
skiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej stanowi, że wyborcy niepełnosprawnemu,
na jego prośbę, może pomagać inna osoba, z wyłączeniem członków komisji wybor-
czych i mężów zaufania. Pomoc ta może polegać również na postawieniu na karcie
do głosowania znaku ,,X" zgodnie z wolą wyborcy. Ustawodawca przewidział zatem
procedurę umożliwiającą wzięcie udziału w głosowaniu przez osoby niepełnospraw-
ne, w tym również niewidome. W celu zapewnienia tajności głosowania
ustawodawca wykluczył możliwość udzielenia pomocy przez członków organów
wyborczych - członków komisji wyborczych oraz przedstawicieli podmiotów
zainteresowanych wynikiem wyborów - mężów zaufania, reprezentujących komitety
wyborcze. Powołane ustawy (ordynacje wyborcze) nie przewidują żadnych innych
ułatwień w głosowaniu dla osób niewidomych; nie przewidują w szczególności
możliwości drukowania kart do głosowania sporządzonych alfabetem Braille'a ani
delegacji dla Państwowej Komisji Wyborczej do ustalenia wzoru sporządzonych tym
alfabetem nakładek na karty do głosowania.

Prokurator Generalny w swoim pisemnym stanowisku wniósł o wydanie przez
Sąd Najwyższy postanowienia zawierającego opinię, że protest - zarzucający naru-
szenie przez Komisję Wyborczą w Okręgu Wyborczym Nr 4 w Warszawie I art. 2 ust.
1 Ordynacji wyborczej do Parlamentu Europejskiego - nie został wniesiony przez
uprawnioną osobę, a ponadto nie jest poparty konkretnymi dowodami świadczącymi
o naruszeniu praw podmiotowych wnoszącego protest, co powinno prowadzić do
pozostawienia protestu bez dalszego biegu. Prokurator Generalny podniósł, że wno-
szący protest nie udowodnił, że jego nazwisko było umieszczone w dniu wyborów w
spisie wyborców oraz tego, że jego prawa zostały naruszone w sposób opisany w
proteście. Przedstawionego przez niego zaświadczenia o zameldowaniu nie można
utożsamiać z umieszczeniem go w spisie wyborców. Ponadto w proteście brak jest
informacji o tym, czy wnoszący protest jest osobą niewidomą i czy to jego prawa zo-
stały naruszone w sposób opisany w proteście. Zdaniem Prokuratora Generalnego,
powoływanie się przez wnoszącego protest na naruszenie prawa do głosowania
wszystkich osób niewidomych jest nieuprawnione, gdyż składający protest nie wyka-
zał legitymacji do działania w ich imieniu (na ich rzecz) i reprezentowania kręgu osób
bliżej nieokreślonych.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Zgodnie z art. 134 ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2004 r. - Ordynacja wybor-
cza do Parlamentu Europejskiego (Dz.U. Nr 25 poz. 219 ze zm., powoływanej dalej
jako ,,Ordynacja wyborcza"), przeciwko ważności wyborów, ważności wyborów w
okręgu lub wyborowi posła do Parlamentu Europejskiego może być wniesiony protest
z powodu: 1) dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom, określonego w
rozdziale XXXI Kodeksu karnego, mającego wpływ na przebieg głosowania, ustale-
nie wyników głosowania lub wyników wyborów lub 2) naruszenia przepisów ustawy
dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów.

Zgodnie z art. 135 ust. 2 Ordynacji wyborczej, protest przeciwko ważności wy-
borów w okręgu wyborczym lub przeciwko wyborowi posła do Parlamentu Europej-
skiego może wnieść wyborca, którego nazwisko w dniu wyborów było umieszczone
w spisie wyborców w jednym z obwodów głosowania na obszarze danego okręgu
wyborczego.

Prokurator Generalny zakwestionował legitymację wnoszącego protest, pod-
nosząc, że nie udowodnił on, aby jego nazwisko w dniu wyborów było umieszczone
w spisie wyborców, a złożone przez niego zaświadczenie o zameldowaniu na pobyt
stały w Warszawie pod adresem wskazanym w zaświadczeniu nie może być utoż-
samiane z zaświadczeniem o umieszczeniu go w spisie wyborców.

Odnosząc się do tego zarzutu Prokuratora Generalnego, należy przede
wszystkim zwrócić uwagę, że wnoszący protest złożył oświadczenie, iż w dniu wybo-
rów przeprowadzonych w dniu 7 czerwca 2009 r. jego nazwisko było umieszczone w
spisie wyborców Obwodowej Komisji Wyborczej Nr 375 w Warszawie. Sąd Najwyż-
szy uznał to oświadczenie za wystarczające do przyjęcia legitymacji wnoszącego
protest. Według art. 137 ust. 1 Ordynacji wyborczej, Sąd Najwyższy rozpatruje pro-
test wyborczy w składzie trzech sędziów w postępowaniu nieprocesowym i wydaje, w
formie postanowienia, opinię w sprawie protestu. Jednocześnie art. 170 Ordynacji
wyborczej stanowi, że ilekroć w ustawie jest mowa o postępowaniu nieprocesowym
przed sądami, stosuje się w nim przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o postę-
powaniu nieprocesowym. Zgodnie z art. 3 k.p.c., strony i uczestnicy postępowania
obowiązani są dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez
zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody. Przy ocenie legitymacji wnoszą-
cego protest Sąd Najwyższy uznał za wystarczające poprzestanie na jego oświad-
czeniu, że w dniu wyborów jego nazwisko było umieszczone w spisie wyborców w
jednym z obwodów głosowania (w Obwodowej Komisji Wyborczej Nr 375 w Warsza-
wie) na obszarze danego okręgu wyborczego (w Okręgu Wyborczym Nr 4 w War-
szawie I). Wnoszący protest miał bowiem ustawowy obowiązek (art. 3 k.p.c.) złożyć
zgodne z prawdą wyjaśnienie co do istotnej okoliczności dotyczącej spełnienia przez
niego warunków przewidzianych w art. 135 ust. 2 Ordynacji i należy założyć, że ten
ustawowy obowiązek wypełnił.

Prokurator Generalny zakwestionował legitymację wnoszącego protest rów-
nież z tej przyczyny, że w żadnym miejscu swojego pisma nie zamieścił on informacji
co do tego, czy sam jest osobą niewidomą i czy to jego prawa zostały naruszone w
sposób opisany w proteście. Zdaniem Prokuratora Generalnego, powoływanie się
przez wnoszącego protest na naruszenie prawa do głosowania wszystkich osób nie-
widomych jest nieuprawnione, ponieważ składający protest nie wykazał legitymacji
do działania w ich imieniu (na ich rzecz) i reprezentowania w postępowaniu wszczę-
tym w wyniku wniesienia protestu kręgu osób bliżej nieokreślonych.

W postępowaniu dotyczącym protestów wyborczych stosuje się przepisy Ko-
deksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym (art. 137 ust. 1 w
związku z art. 170 Ordynacji wyborczej). Mogłoby to sugerować, że do legitymacji
procesowej wnoszącego protest powinno się stosować art. 510 k.p.c., co oznacza-
łoby konieczność poszukiwania po jego stronie interesu prawnego do wniesienia
protestu - interesu rozumianego w ten sposób, że protest wyborczy może wnieść
tylko ten, czyich praw bezpośrednio dotyczy wynik postępowania. Takie rozumienie
legitymacji procesowej jest jednak niemożliwe. Stosowanie przy rozpoznawaniu pro-
testów wyborczych przepisów Kodeksu postępowania cywilnego nie oznacza, że
mamy do czynienia ze sprawą cywilną. Sprawy z protestów wyborczych są sprawami
par excellence publicznymi. Poszukiwanie po stronie wnoszącego protest interesu
prawnego powinno uwzględniać podstawowe założenie, że przeprowadzenie uczci-
wych wyborów leży w interesie każdego wyborcy uprawnionego do głosowania. Po-
nadto sama Ordynacja wyborcza nie stawia takich ograniczeń co do legitymacji, jakie
można byłoby wyprowadzić z art. 510 k.p.c. w odniesieniu do sprawy cywilnej, wy-
raźnie przewidując, że protest przeciwko ważności wyborów w okręgu wyborczym lub
przeciwko wyborowi posła do Parlamentu Europejskiego może wnieść wyborca
(każdy wyborca), którego nazwisko w dniu wyborów było umieszczone w spisie wy-
borców w jednym z obwodów głosowania na obszarze danego okręgu wyborczego
(art. 135 ust. 2 Ordynacji). Ograniczenie możliwości wniesienia protestu wyborczego
nie jest więc podmiotowe, a dotyczy przedmiotu protestu, który musi być oparty na
ustawowej podstawie. Jedną z podstaw protestu wyborczego stanowi naruszenie
przepisów ustawy dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyni-
ków wyborów (art. 134 ust. 1 pkt 2 Ordynacji). Ordynacja wyborcza nie stawia przy
tym warunku, aby było to naruszenie dotyczące bezpośrednio praw osoby wnoszącej
protest, chociaż z orzecznictwa Sądu Najwyższego dotyczącego protestów wybor-
czych wynika, że często - choć nie zawsze - wnoszący protest powołują się na naru-
szenie przepisów ustawy odnoszące się bezpośrednio do ich praw. Z tych powodów
okoliczność, czy wnoszący protest w rozpoznawanej sprawie sam jest osobą niewi-
domą i czy to jego prawa zostały naruszone w sposób opisany w proteście, nie miała
decydującego znaczenia. Faktycznie, w proteście w żadnym miejscu nie ujawniono,
czy sam wnoszący protest jest osobą niewidomą. Wnoszący protest powołał się na-
tomiast na znane mu z przekazów medialnych informacje o naruszeniach art. 2 ust. 1
Ordynacji wyborczej, polegających na pozbawieniu osób niewidomych prawa odda-
nia głosu w głosowaniu tajnym, rozumianym jako oddanie głosu bez udziału (bez
pomocy) osób trzecich. W ocenie Sądu Najwyższego, w składzie rozpoznającym ni-
niejszy protest wyborczy, było to wystarczające do przyjęcia istnienia po stronie wno-
szącego protest legitymacji do jego wniesienia - niezależnie od tego, czy sam jest
osobą niewidomą.

Nie oznacza to jednak, że protest jest uzasadniony.

Jak już podniesiono, podstawę protestu wyborczego może stanowić dopusz-
czenie się przestępstwa przeciwko wyborom, określonego w rozdziale XXXI Kodeksu
karnego, mającego wpływ na przebieg głosowania, ustalenie wyników głosowania
lub wyników wyborów albo naruszenie przepisów ustawy dotyczących głosowania,
ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów. Regulacja ta wyznacza zakres
kognicji Sądu Najwyższego w sprawach wyborczych. Innymi słowy Sąd Najwyższy
bada jedynie, czy doszło do przestępstwa mającego wpływ na przebieg głosowania,
ustalenie wyników głosowania lub wyników wyborów ewentualnie czy naruszono
przepisy ustawy dotyczące głosowania, ustalenia jego wyników lub wyników wybo-
rów.

W Ordynacji wyborczej do Parlamentu Europejskiego nie zostały uregulowane
zasady dotyczące głosowania przez wyborców niepełnosprawnych, w szczególności
przez wyborców niewidomych. W związku z tym na podstawie art. 109 ustawy sto-
suje się przepisy art. 61-66 i 69 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. - Ordynacja wybor-
cza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr
46, poz. 499 ze zm.). Norma art. 69 Ordynacji wyborczej do Sejmu Rzeczypospolitej
Polskiej i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej przewiduje możliwość udzielenia wyborcy
niepełnosprawnemu pomocy w głosowaniu przez inną osobę. Może się to odbyć wy-
łącznie na prośbę wyborcy niepełnosprawnego (pomoc innej osoby nie może mu być
przez kogokolwiek narzucona). Sam wyborca niepełnosprawny określa granice tej
pomocy. Decyzja o tym sposobie głosowania - z pomocą innej osoby - jest pozosta-
wiona wyborcy niepełnosprawnemu. Może on poprosić o pomoc osobę bliską (na
przykład członka rodziny, partnera życiowego, osobę zaprzyjaźnioną) albo osobę
obcą godną zaufania (z wyłączeniem jednak członków komisji wyborczych i mężów
zaufania). Biorąc pod uwagę treść normatywną art. 69 Ordynacji wyborczej do Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej należy stwierdzić, że
prawo wyborcze zapewnia realną możliwość udziału w głosowaniu i oddania głosu
przez osobę niewidomą. Ustawodawca przewidział szczególny tryb, dzięki któremu
takie osoby mogą uczestniczyć w głosowaniu i oddać głos.

W proteście wyborczym stanowiącym przedmiot rozpoznania w niniejszej
sprawie nie zostały przedstawione jakiekolwiek argumenty, które mogłyby podważać
zaufanie do zgodnych z prawem i podjętych w granicach prawa działań Państwowej
Komisji Wyborczej. Formułując pod adresem Komisji zarzut niedołożenia należytej
staranności, wnoszący protest nie próbuje nawet ogólnie opisać wzorca należytej
staranności, jakiej powinna - jego zdaniem - dochować Państwowa Komisja Wybor-
cza w odniesieniu do udziału w głosowaniu osób niepełnosprawnych; nie precyzuje,
w jaki sposób Państwowa Komisja Wyborcza mogła - w granicach obowiązującego
prawa - zapewnić osobom niewidomym udział w głosowaniu tajnym, rozumianym
przez wnoszącego protest jako głosowanie bez udziału osób trzecich.

Procedura głosowania wyborców niepełnosprawnych przewidziana w art. 69
Ordynacji wyborczej do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Senatu Rzeczypospolitej
Polskiej została oceniona przez wnoszącego protest krytycznie, w związku z restryk-
cyjnie przez niego rozumianą zasadą tajności głosowania. Zarzuty, jakie formułuje
wnoszący protest, mają w istocie charakter postulatów pod adresem ustawodawcy.
Sąd Najwyższy nie jest władny rozstrzygać, w jaki sposób należałoby ukształtować
zasady głosowania osób niepełnosprawnych, aby były one zgodne z oczekiwaniami
skarżącego co do stopnia realizacji zasady tajności. Z punktu widzenia podstaw pro-
testu (art. 134 ust. 1 pkt 2 Ordynacji wyborczej) istotne jest jedynie to, że przepisy
Ordynacji wyborczej do Parlamentu Europejskiego (na podstawie odpowiednio sto-
sowanej Ordynacji wyborczej do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Senatu Rzeczy-
pospolitej Polskiej) przewidują możliwość głosowania dla osób niepełnosprawnych.
Przepisy te nie zostały naruszone, a przynajmniej w treści protestu nie sposób się
doszukać twierdzenia o takim naruszeniu. Nie ma bowiem dowodów na to, że w ja-
kiejkolwiek obwodowej komisji wyborczej w Okręgu Wyborczym Nr 4 w Warszawie I
uniemożliwiono osobom niepełnosprawnym (niewidomym) głosowanie z udziałem
osoby pomagającej w głosowaniu albo że w akt głosowania ingerowały osoby usta-
wowo wyłączone z możliwości udzielenia pomocy (członkowie komisji wyborczych,
mężowie zaufania). Teza wnoszącego protest, że nie można wykluczyć, iż w skali
całego kraju nie zdarzyły się przypadki pomocy w oddaniu głosu osobom niewido-
mym przez członków komisji wyborczych, jest wyłącznie spekulacją.

Ewentualna zmiana regulacji zawartych w Ordynacji wyborczej do Parlamentu
Europejskiego (podobnie jak w innych ordynacjach wyborczych), dotyczących głoso-
wania osób niepełnosprawnych (w tym osób niewidomych), należy do ustawodawcy.
Nie jest rolą i zadaniem Sądu Najwyższego rozstrzyganie, w jaki sposób można
ustawowo ukształtować zasady udziału w wyborach osób niepełnosprawnych (w tym
osób niewidzących), aby nie musiały im pomagać w akcie głosowania osoby trzecie:
czy powinno być to głosowanie z wykorzystaniem Internetu, za pośrednictwem
poczty, czy dopuszczalne z punktu widzenia regulacji konstytucyjnych byłoby głoso-
wanie przez pełnomocnika, i czy w ogóle takie zmiany w Ordynacjach wyborczych są
konieczne. Dostrzegając wagę problemu zapewnienia wyborcom niepełnosprawnym
udziału w głosowaniu, udziału spełniającego wymagania prawa wyborczego (Kon-
stytucji i ustaw), Sąd Najwyższy nie może uznać sugestii dotyczących zapewnienia
osobom niewidzącym innej formy udziału w głosowaniu niż obecnie przewidziana
prawem wyborczym - bez jakiegokolwiek udziału (pomocy) innych osób - za uzasad-
nioną podstawę protestu wyborczego.

W związku z tym Sąd Najwyższy wyraził opinię o niezasadności protestu.
========================================