Uchwała z dnia 2 marca 2004 r.
III PZP 19/03

Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Jadwiga Skibińska-Adamowicz.

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wi-
śniewskiego po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 marca 2004 r. sprawy z po-
wództwa Katarzyny P., Małgorzaty C., Agnieszki W., Doroty P., Katarzyny K., Jakuba
M., Dariusza P. przeciwko Sądowi Rejonowemu w K. o wynagrodzenie, na skutek
zagadnienia prawnego przedstawionego postanowieniem Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie z dnia 28 października 2003 r. [...]

,,Czy w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2002 r. wysokość wynagrodzenia
referendarzy sądowych wyznaczona była przepisem par. 2 a rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 17 marca 1999 r. w sprawie stanowisk i szczegółowych zasad
wynagradzania urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury oraz szczegó-
łowych zasad odbywania stażu urzędniczego (Dz.U. Nr 26, poz. 237 ze zm.),
-względnie czy wysokość tego wynagrodzenia była wyznaczona przepisem
art. 151 par. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych
(Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) ?"

p o d j ą ł uchwałę:

W okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2002 r. wysokość wynagrodzenia
referendarzy sądowych określona była § 2a rozporządzenia Ministra Sprawie-
dliwości z dnia 17 marca 1999 r. w sprawie stanowisk i szczegółowych zasad
wynagrodzenia urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury oraz
szczegółowych zasad odbywania stażu urzędniczego (Dz.U. Nr 26, poz. 237 ze
zm.) a nie art. 151 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów
powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.).

U z a s a d n i e n i e

Powodowie Katarzyna P., Małgorzata C., Agnieszka W., Dorota P., Katarzyna
K., Jakub M. i Dariusz P. wnieśli o zasądzenie od pozwanego pracodawcy Sądu Re-
jonowego w Koszalinie wyrównania wynagrodzeń za pracę za okres od 1 stycznia
2002 r. do 31 grudnia 2002 r. w kwotach po 728,38 zł miesięcznie.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kołobrzegu ustalił, że powodowie jako zatrudnieni
przez pozwanego referendarze sądowi, otrzymali w okresie objętym sporem wyna-
grodzenia miesięczne w kwocie po 3.000 zł brutto. W ocenie Sądu Rejonowego żą-
dania powodów nie mogły zostać uwzględnione. Ustawa z dnia 14 grudnia 2001 r.
zmieniająca ustawę - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawę o prokuraturze
oraz ustawę o kuratorach sądowych (Dz.U. Nr 154, poz. 1787 ze zm.) wprowadziła
dwie różne daty wejścia w życie nowych przepisów dotyczących wynagrodzenia refe-
rendarzy sadowych. Zdaniem Sądu Rejonowego, w zestawieniu dwóch, pozornie
sprzecznych uregulowań, nie można upatrywać wprowadzenia przez ustawodawcę
dwóch różnych dat wejścia w życie przepisów płacowych dotyczących referendarzy,
a następnie ,,wobec obowiązku interpretacji norm prawa pracy z uwzględnieniem
ochrony interesów pracownika, wybrać datę korzystniejszą dla nich". Nie jest to moż-
liwe, gdyż art. 212 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszech-
nych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) dotyczy daty wejścia w życie jej przepisów, a
art. 205 tego Prawa przesuwa w czasie do końca 2002 r. stosowanie art. 151 § 1,
regulującego wysokość wynagrodzenia referendarza. Normy te mają więc różny za-
kres i różnych adresatów, nie można zatem mówić o ich równorzędności. Analiza
rozwiązania wprowadzonego przez ustawodawcę (tłumaczonego powszechnie zna-
nym stanem finansów państwa) nie może być oderwana od uzasadnienia projektu
noweli z dnia 14 grudnia 2001 r. Wyraźnie wymieniono w nim referendarzy sądowych
jako jedną z grup zawodowych resortu wymiaru sprawiedliwości w stosunku, do któ-
rych miało nastąpić przesunięcie o rok nowych (korzystniejszych) regulacji płaco-
wych. Jak wywiódł Sąd Rejonowy, ,,zawieszenie" albo ,,przesunięcie w czasie"
stosowania obowiązujących uregulowań nie jest niestety obce polskiemu ustawodaw-
cy. Ustawodawca, który z założenia powinien być racjonalny, bywa też i zmienny,
czego obywatele Rzeczpospolitej Polskiej doświadczają na co dzień. Częste zmiany
przepisów nie są niczym nowym w naszej rzeczywistości, co nie jest żadnym powo-
dem, aby zjawisko to aprobować. Stan finansów państwa, jak to już wielokrotnie by-
wało, staje się częstokroć wartością nadrzędną, której inne cele są podporządkowy-
wane. Odroczenie podwyżek płac dla pracowników resortu wymiaru sprawiedliwości
było jedną z oszczędności budżetowych w 2002 r., co dotyczyło sędziów, prokurato-
rów, kuratorów sadowych oraz referendarzy. Rozszyfrowanie intencji ustawodawcy
nie może być uczynione bez zastosowania wszystkich reguł interpretacyjnych, z
uwzględnieniem celu nadrzędnego, to jest ochrony finansów publicznych. Jeśli wyna-
grodzenie zasadnicze referendarza stanowi 75% wynagrodzenia sędziego sądu rejo-
nowego w stawce podstawowej, a wejście w życie przepisów odnośnie do stawek
awansowych i podwyżek dla sędziów zostało przesunięte o rok (do 31 grudnia 2002
r.), to nie mogło w związku z tym wzrosnąć wynagrodzenie referendarza, które w art.
205 Prawa o ustroju sądów powszechnych ,,zatrzymano na poziomie dotychczaso-
wym". Skoro nie weszły w życie przepisy o stawkach awansowych sędziów, to nie
mogły też wejść w życie regulacje z art. 151 § 1 Prawa o ustroju sądów powszech-
nych w pierwotnym brzmieniu. Dla wprowadzenia takiego rozwiązania nie bez
znaczenia był moment wejścia w życie Prawa o ustroju sądów powszechnych (1 paź-
dziernika 2001 r.), w którym część przepisów stałaby się niewykonalna ze względu
na krytyczną sytuację budżetową państwa. Stąd natychmiastowa konieczność
uchwalenia zmian w ustawie z dnia 14 grudnia 2001 r., a zwłaszcza w jej art. 1 pkt 7 i
art. 1 pkt 10, które odroczyły moment wejścia w życie wymienionych w nich przepi-
sów. Dyspozycja art. 205 Prawa o ustroju sądów powszechnych w brzmieniu nada-
nym jej przez art. 1 pkt 7 ustawy nowelizującej nie budzi wątpliwości i należy ją
odczytać jako ,,zawieszenie" stosowania art. 151 § 1 Prawa o ustroju sądów
powszechnych do dnia 31 grudnia 2002 r. Skoro tak, to wypłacane powodom w roku
2002 wynagrodzenia były zgodne z obowiązującymi przepisami, co prowadziło do
oddalenia powództwa przez Sąd Rejonowy wyrokiem zaocznym z dnia 17 kwietnia
2003 r.
Powodowie wnieśli apelację od wyroku Sądu pierwszej instancji, w której za-
rzucili między innymi naruszenie art. 2 i 7 Konstytucji w związku z art. 88 ust. 1 i 2
Konstytucji przez przyjęcie, że nowelizacja Prawa o ustroju sądów powszechnych
weszła w życie, a także naruszenie art. 151 §1 w związku z art. 212 pkt 1 Prawa o
ustroju sądów powszechnych przez przyjęcie, że wobec ochrony finansów publicz-
nych jako celu nadrzędnego, stosowanie normy art. 151 §1 tego Prawa zostało
,,zawieszone" do dnia 31 grudnia 2002 r.
Rozpoznając tę apelację, postanowieniem z dnia 28 października 2003 r. [...]
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie przedstawił roz-
poznawane zagadnienie prawne. Sąd Okręgowy wywiódł, że powodowie opierają
roszczenia na art. 151 §1 Prawa o ustroju sądów powszechnych. Przepis ten sta-
nowi, że wynagrodzenie zasadnicze referendarza sądowego wynosi 75%
wynagrodzenia zasadniczego w stawce podstawowej sędziego sądu rejonowego,
powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego. Po siedmiu
latach pracy na stanowisku referendarza sądowego wynagrodzenie zasadnicze pod-
wyższa się do wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego w stawce pierwszej
awansowej sędziego sądu rejonowego, powiększonego o należną składkę z tytułu
ubezpieczenia społecznego, a po dalszych siedmiu latach pracy - do wysokości 75%
wynagrodzenia w drugiej stawce awansowej sędziego sądu rejonowego, powiększo-
nego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego. Nie budzi wątpliwości,
że wynagrodzenie referendarza sądowego zostało ,,zaindeksowane" do wynagrodze-
nia sędziego sądu rejonowego, co ma zapewnić odpowiednie relacje między tymi
wynagrodzeniami, a także automatyzm wzrostu (spadku) wynagrodzenia referenda-
rza stosownie do wzrostu (spadku) wynagrodzenia sędziego. Przepis ten w związku
z nowelizacją art. 212 Prawa o ustroju sądów powszechnych, dokonaną ustawą z
dnia 14 grudnia 2001 r., wszedł w życie z dniem 1 stycznia 2002 r. Pomimo wejścia w
życie art. 151 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych, wysokość wynagrodzeń
powodów w okresie od 1 stycznia 2002 r. do 31 grudnia 2002 r. była wyliczana na
podstawie § 2a rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 marca 1999 r. w
sprawie stanowisk i szczegółowych zasad wynagradzania urzędników i innych pra-
cowników sądów i prokuratury oraz szczegółowych zasad odbywania stażu urzędni-
czego (Dz.U. Nr 26, poz. 237 ze zm.). Taka podstawa ustalania wynagrodzenia refe-
rendarzy sądowych wynikała z art. 205 Prawa o ustroju sądów powszechnych, który
stanowi, że referendarz sądowy do dnia 31 grudnia 2002 r. zachowuje wynagrodze-
nie ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych. Ta regulacja została również
wprowadzona ustawą nowelizującą z dnia 14 grudnia 2001 r. Zdaniem Sądu Okręgo-
wego, ustawą z dnia 14 grudnia 2001 r. wprowadzono przepisy, które są sprzeczne.
Z jednej strony znowelizowano art. 205 Prawa o ustroju sądów powszechnych, który
stanowi, że wynagrodzenie referendarzy sądowych do dnia 31 grudnia 2002 r. usta-
lane jest na podstawie przepisów dotychczasowych, z drugiej zaś strony zgodnie z
art. 212 pkt 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych, od 1 stycznia 2002 r. wszedł w
życie art. 151 §1 tego Prawa, według którego wynagrodzenie zasadnicze referenda-
rza sądowego zostało ,,zaindeksowane" do wynagrodzenia sędziego sądu rejono-
wego. Sąd Okręgowy nie podziela stanowiska Sądu Rejonowego, że regulacje za-
warte w art. 205 i art. 151 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych mają różny za-
kres i adresatów, a ponadto można mówić o ich równorzędności. Wykładni przepisów
płacowych nie można opierać na intencji ustawodawcy, który zamierzał przesunąć w
czasie wprowadzenie korzystniejszych regulacji płacowych. Sąd Okręgowy zgadza
się z poglądem powodów, że gdyby wolą ustawodawcy było odsunięcie w czasie
wprowadzenia nowych reguł wynagradzania referendarzy sadowych, to przy
nowelizacji art. 212 Prawa o ustroju sądów powszechnych, wyznaczyłby wejście w
życie art. 151 § 1 na dzień 1 stycznia 2003 r. (przeniósłby ten przepis z punktu 1 do
punktu 2 art. 212 tego Prawa). Zdaniem Sądu Okręgowego, nie można uwzględnić
takiej techniki legislacyjnej, która nie wprowadza w sposób wyraźny klauzuli
derogacyjnej (stwierdzającej uchylenie określonego przepisu), lecz w sposób dorozu-
miany - przez wejście nowych przepisów odmiennie regulujących dane zagadnienie -
pozbawia mocy obowiązującej przepisy wcześniejsze. Warunkiem zastosowania ta-
kiej regulacji jest - zdaniem Sądu Okręgowego - ,,między innymi to, aby normy
prawne nie były stanowione jednocześnie".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rzeczywiście zmiany Prawa o ustroju sądów powszechnych (szczegółowo
opisane przez Sądy obu instancji) spowodowały poważne wątpliwości co do sposobu
ustalenia wynagrodzenia referendarza sądowego w 2002 r. Zmiany te mają znacze-
nie dla oceny zamiaru (woli) ustawodawcy, który został w trafny sposób odczytany
przez Sąd pierwszej instancji. Niewątpliwie było nim utrzymanie wynagrodzenia refe-
rendarzy w 2002 r. na dotychczasowym poziomie, a więc wynikającym z § 2a
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 marca 1999 r. Nie może to jednak
mieć decydującego znaczenia, gdyż istotna jest w pierwszym rzędzie treść przepi-
sów obowiązujących w spornym okresie. Od 1 stycznia 2002 r. do 31 grudnia 2002 r.
wynagrodzenie referendarzy sądowych było regulowane dwoma przepisami Prawa o
ustroju sądów powszechnych. Zgodnie z art. 151 § 1 zdanie pierwsze tego Prawa,
wynagrodzenie zasadnicze referendarza sądowego wynosi 75% wynagrodzenia
zasadniczego w stawce podstawowej sędziego sądu rejonowego, powiększone o
należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego. Według art. 205 Prawa o
ustroju sądów powszechnych referendarze sądowi do dnia 31 grudnia 2002 r. zacho-
wują wynagrodzenie ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych. Pewne
wątpliwości budzi użyte w tym przepisie słowo ,,zachowują". Było ono użyte prawi-
dłowo w pierwotnym tekście ustawy, gdyż odroczono wówczas wejście w życie art.
151 Prawa o ustroju sądów powszechnych, a więc konieczne było określenie, na ja-
kiej podstawie będą ustalane wynagrodzenia referendarzy. Po wejściu w życie art.
151 Prawa o ustroju sądów powszechnych ten przepis określał wynagrodzenie
referendarzy, a więc nie było potrzebne inne określenie podstawy tego wynagrodze-
nia. Logicznie należy więc art. 205 Prawa o ustroju sądów powszechnych interpreto-
wać inaczej niż w pierwotnym tekście ustawy. Od 1 stycznia 2002 r. należy go rozu-
mieć jako czasowe określenie wynagrodzenia referendarzy w 2002 r., a więc słowo
,,zachowują" rozumieć jako ,,otrzymują". Inaczej przepis ten nie miałby logicznego
sensu. Między art. 151 Prawa o ustroju sądów powszechnych, a tak rozumianym art.
205 tego Prawa występuje tożsamość przedmiotu regulacji, gdyż oba te przepisy
określają sposób ustalania wynagrodzenia referendarza sądowego. Przepis art. 205
Prawa o ustroju sądów powszechnych jest ograniczony w czasie, gdyż dotyczy tylko
2002 r., a więc w tym znaczeniu jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 151.
Nadto, art. 205 jest przepisem przejściowym, a więc jego regulacja z istoty dotyczy
funkcjonowania innych przepisów ustawy (w tym przypadku art. 151) w zamkniętym
okresie po wejściu ustawy w życie. Jako przepis szczególny wyłącza więc stosowa-
nie przepisu ogólnego, w tym przypadku przez wskazany w nim okres. Można więc
mówić o czasowym zawieszeniu działania przepisu ogólnego. Nie jest przy tym nie-
zbędne, aby przepis szczególny był równocześnie przepisem późniejszym (jak
uważa Sąd drugiej instancji). Wykładnia logiczno-językowa prowadzi więc do wnio-
sku, że w 2002 r. wynagrodzenie referendarza sądowego ustalane było poprzez art.
205 Prawa o ustroju sądów powszechnych na podstawie przepisów dotychczaso-
wych (§ 2a rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 marca 1999 r.), a
działanie art. 151 było czasowo wyłączone (zawieszone). Wykładnię tę wspiera nie
tylko wzgląd na jednoznaczny zamiar ustawodawcy, ale także wykładnia systemowa i
funkcjonalna. Wynagrodzenie referendarza zostało powiązane (,,zaindeksowane") z
wynagrodzeniem sędziego sądu rejonowego, w tym także z wynagrodzeniem w
stawkach awansowych. Skoro wejście w życie przepisów o stawkach awansowych
sędziów zostało przesunięte w czasie, to zasadne jest wnioskowanie o takim samym
przesunięciu wejścia w życie nowych zasad wynagradzania referendarza.
Czasowe zawieszenie funkcjonowania przepisów dotyczących wynagrodzenia
pracowników sfery budżetowej, w tym zwłaszcza pracowników wymiaru sprawiedli-
wości, było w przeszłości wielokrotnie stosowane, a także poddane ocenie w orzecz-
nictwie Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego. Nie było ono uznawane za
sprzeczne z Konstytucją (zasadami niedziałania prawa wstecz, zaufania do państwa
prawnego, ochrony praw nabytych), jeżeli następowało na przyszłość z odpowiednim
okresem vacatio legis (por. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 stycznia
1992 r., K 15/91, OTK 1992 cz. I, poz. 8; PiP 1993 nr 2, s. 98 z glosą C. Jackowiaka;
z dnia 8 listopada 1994 r., P 1/94, OTK 1994 nr 2, poz. 37; Przegląd Sejmowy 1995
nr 1, s. 278 z glosą P. Sarneckiego; z dnia 14 marca 1995 r., K 13/94, OTK 1995 cz.
1, poz. 6; z dnia 11 września 1995 r., P 1/95, OTK 1995 nr 1, poz. 3 oraz orzeczenia
Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 1993 r., I PZP 3/93, OSP 1994 nr 2, poz. 35 z
glosą J. Trzcińskiego; z dnia 12 kwietnia 1994 r., I PRN 12/94, OSNAPiUS 1994 nr 4,
poz. 61; z dnia 21 czerwca 1994 r., I PRN 38/94, OSNAPiUS 1994 nr 10, poz. 163; z
dnia 27 września 1994 r., I PRN 36/94, OSNAPiUS 1995 nr 2, poz. 18; z dnia 9 listo-
pada 1994 r., I PRN 96/94, OSNAPiUS 1995 nr 11, poz. 130; z dnia 3 lutego 1995 r.,
I PRN 87/94, OSNAPiUS 1995 nr 12, poz. 147; z dnia 21 lutego 1995 r., I PZP 2/95,
OSNAPiUS 1995 nr 17, poz. 214; z dnia 10 maja 1996 r., I PZP 11/96, OSNAPiUS
1996 nr 21, poz. 318; z dnia 11 lipca 1996 r., I PRN 103/96, OSNAPiUS 1997 nr 6,
poz. 93; z dnia 13 marca 1997 r., I PKN 55/97, OSNAPiUS 1997 nr 13, poz. 235; z
dnia 11 września 2001 r., III ZP 15/01, OSNAPiUS 2001 nr 24, poz. 707).
Z tych względów podjęto uchwałę jak w sentencji.
========================================