Uchwała z dnia 23 stycznia 2004 r.
III PZP 18/03

Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski, Andrzej Wasilewski.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczyka
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 stycznia 2004 r. sprawy z powództwa Kazi-
mierza K., Eugeniusza D. i Zygmunta S. przeciwko syndykowi masy upadłości Wie-
lobranżowego Przedsiębiorstwa Budowlano-Usługowego ,,P." Spółce z o.o. w W. o
ustalenie i zapłatę, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Ape-
lacyjny w Gdańsku postanowieniem z dnia 6 października 2003 r. [...]

,,Czy w sprawie przeciwko Syndykowi masy upadłości dopuszczalne jest za-
bezpieczenie powództwa przez zajęcie wierzytelności na rachunku bankowym upa-
dłego ?"

p o d j ą ł uchwałę:

W sprawie przeciwko syndykowi masy upadłości niedopuszczalne jest
zabezpieczenie powództwa przez zajęcie wierzytelności na rachunku banko-
wym upadłego.

U z a s a d n i e n i e

Powodowie Kazimierz K., Eugeniusz D. i Zygmunt S. wnieśli o zasądzenie od
syndyka masy upadłości Wielobranżowego Przedsiębiorstwa Budowlano-Usługowe-
go ,,P." spółki z o.o. w W. należności z tytułu umów o pracę. Powodowie byli człon-
kami zarządu spółki i dochodzili wierzytelności powstałych po ogłoszeniu jej upadło-
ści.
Postanowieniem z dnia 15 lipca 2003 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Toruniu zabezpieczył powództwo przez zajęcie wierzytelności
na rachunku bankowym syndyka na łączną kwotę 207.263,00 zł. Sąd Okręgowy
ustalił, że syndyk masy upadłości rozwiązał z powodami umowy o pracę z dniem 23
października 2002 r., z powołaniem się na art. 7a ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (jednolity tekst: Dz.U. z
2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.). Syndyk wydał powodom świadectwa pracy zawie-
rające informacje o liczbie dni niewykorzystanych urlopów wypoczynkowych oraz
dotyczące odszkodowań za okres wypowiedzenia i odpraw pieniężnych. W styczniu
2003 r. syndyk odmówił jednak wypłaty tych świadczeń powodom, kwestionując waż-
ność umów o pracę. Uwzględniając wniosek powodów o zabezpieczenie powództwa,
Sąd Okręgowy uznał, że niezabezpieczenie może pozbawić ich zaspokojenia rosz-
czeń, które nie zostały ujęte na liście wierzytelności upadłego. Sąd uznał, że żaden
przepis nie zabrania zabezpieczenia powództwa po ogłoszeniu upadłości dłużnika.
Rozpatrując zażalenie syndyka na to postanowienie, Sąd Apelacyjny w Gdań-
sku powziął wątpliwości przedstawione w rozpoznawanym zagadnieniu prawnym.
Sąd Apelacyjny podniósł, że dopuszczalne jest dochodzenie od syndyka wierzytel-
ności powstałych po ogłoszeniu upadłości. Może to wskazywać na dopuszczalność
zabezpieczenia takiego powództwa, gdyż brak jest wyraźnej regulacji przeczącej
temu w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego i prawa upadłościowego. Prze-
ciwko takiej wykładni przemawia jednak stwierdzenie, że zabezpieczenie powództwa
prowadziłoby do uprzywilejowania pozycji powodów względem innych wierzycieli.
Sąd Apelacyjny skłania się do poglądu o niedopuszczalności zabezpieczenia po-
wództwa w takiej sytuacji, ,,tym bardziej, że nawet postępowanie egzekucyjne, o któ-
rym mowa w treści art. 63 § 1 prawa upadłościowego z mocy samego prawa podlega
umorzeniu po ogłoszeniu postanowienia o ogłoszeniu upadłości".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że w sprawie mają zastosowanie
przepisy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 październi-
ka 1934 r. Prawo upadłościowe (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze
zm.). Sąd drugiej instancji wprawdzie wyraźnie tego nie wskazał, ale można się do-
myślić, że chodzi o art. 63 § 1 tego ,,prawa upadłościowego". Stwierdzenie to jest nie-
zbędne, gdyż w dacie wydania postanowienia przez Sąd pierwszej instancji obowią-
zywała już ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U.
Nr 60, poz. 535). Jednak według art. 536 tej ustawy, w sprawach, w których ogłoszo-
no upadłość przed dniem wejścia jej w życie, stosuje się przepisy dotychczasowe.
Gdyby zagadnienie prawne rozpatrywać na podstawie Prawa upadłościowego z 2003
r., to jego rozstrzygnięcie nie budziłoby większych wątpliwości. Zgodnie z art. 43 tego
Prawa, po ogłoszeniu upadłości zabezpieczenia w postaci ustanowienia tymczaso-
wego nadzorcy sądowego albo zarządu przymusowego upadają z chwilą objęcia
majątku upadłego dłużnika w zarząd przez syndyka albo zarządcę albo objęcia nad-
zoru przez nadzorcę sądowego. Inne zabezpieczenia zastosowane przez sąd po zło-
żeniu wniosku o ogłoszenie upadłości upadają z dniem ogłoszenia upadłości. W no-
wym Prawie upadłościowym wyraźnie uregulowano też wpływ ogłoszenia upadłości
na postępowania sądowe i administracyjne. W razie ogłoszenia upadłości z możliwo-
ścią zawarcia układu, z dniem ogłoszenia upadłości postępowania zabezpieczające i
egzekucyjne - zarówno sądowe, jak i administracyjne - prowadzone przeciwko upa-
dłemu w celu zaspokojenia należności, które z mocy prawa są objęte układem, ule-
gają zawieszeniu z mocy prawa. Sumy uzyskane w zawieszonych postępowaniach
organ egzekucyjny z urzędu przekazuje do masy upadłości. Sędzia-komisarz może
uchylić dokonane zajęcia lub zabezpieczenia, z wyjątkiem ustanowionych w postę-
powaniu zabezpieczającym hipotek przymusowych i hipotek morskich, jeżeli jest to
niezbędne dla prowadzenia przedsiębiorstwa upadłego albo z innych ważnych przy-
czyn (art. 140 ust. 1 tego Prawa). W razie natomiast ogłoszenia upadłości obejmują-
cej likwidację majątku upadłego, postępowanie egzekucyjne - zarówno sądowe, jak i
administracyjne - wszczęte przeciwko upadłemu przed ogłoszeniem jego upadłości
ulega zawieszeniu z mocy prawa z datą ogłoszenia upadłości. Postępowanie egze-
kucyjne umarza się z mocy prawa po uprawomocnieniu się postanowienia o ogło-
szeniu upadłości (art. 146 ust. 1 tego Prawa). Sumy uzyskane w zawieszonym po-
stępowaniu egzekucyjnym i niewydane przelewa się do masy upadłości, a wierzy-
ciele, którzy prowadzili egzekucję, będą zaspokojeni według przepisów ustawy (art.
146 ust. 2). Przepisy te stosuje się odpowiednio, gdy na majątku upadłego ustano-
wiono zabezpieczenie w ramach postępowania zabezpieczającego. Zaspokojenie
wierzycieli, których roszczenie zabezpieczono hipoteką przymusową lub hipoteką
morską, następuje według przepisów ustawy (art. 146 ust. 3). W czasie postępowa-
nia upadłościowego niedopuszczalne jest wszczęcie postępowań egzekucyjnych z
masy upadłości przeciwko upadłemu. Orzeczenie zasądzające świadczenie od upa-
dłego wydane po ogłoszeniu upadłości podlega wykonaniu według przepisów ustawy
(art. 146 ust. 4). Z regulacji tych w sposób nie budzący wątpliwości wynika zakaz
zabezpieczenia powództwa i prowadzenia egzekucji po ogłoszeniu upadłości w za-
kresie dotyczącym wierzytelności przeciwko upadłemu. Takimi wierzytelnościami są
niewątpliwie należności ze stosunku pracy, zarówno powstałe przed, jak i po ogło-
szeniu upadłości (art. 342 ust. 1 pkt Prawa upadłościowego z 2003 r.). W świetle tych
regulacji nowego Prawa upadłościowego powstaje problem, czy oznaczają one
zmianę stanu prawnego, czy też tylko bardziej precyzyjnie określają reguły postępo-
wania, które występowały już w dotychczasowym stanie prawnym.
Sąd drugiej instancji przyjmuje założenie, że z art. 63 § 1 Prawa upadłościo-
wego z 1934 r. wynikał zakaz egzekucji co do wierzytelności powstałej po ogłoszeniu
upadłości. Sąd szerzej jednak tego nie uzasadnił, a nie jest to bynajmniej niewątpli-
we. Sąd drugiej instancji nie dostrzegł też regulacji zawartej w art. 750 k.p.c., według
którego zabezpieczenie nie może obejmować rzeczy i praw, z których egzekucja jest
wyłączona. Przy założeniu niedopuszczalności egzekucji (indywidualnej) skierowanej
do majątku upadłego, zastosowanie tego przepisu prowadzi do dość jednoznacznego
wniosku o niedopuszczalności zabezpieczenia powództwa w zakresie takich wierzy-
telności. Oba te problemy są jednak znacznie bardziej złożone.
Z art. 63 ust. 1 Prawa upadłościowego z 1934 r. niewątpliwie wynikał zakaz
egzekucji wszczętej przed ogłoszeniem upadłości. Zgodnie z tym przepisem w
brzmieniu po nowelizacji z 1997 r., postępowanie egzekucyjne, wszczęte przed ogło-
szeniem upadłości przeciwko upadłemu w poszukiwaniu jego długu osobistego, bę-
dzie zawieszone z ogłoszeniem upadłości. Będzie ono umorzone z mocy prawa po
uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Należy zwrócić uwagę
na to, że przed nowelizacją z 1997 r. przepis ten pozwalał na prowadzenie egzekucji,
wszczętej przed ogłoszeniem upadłości, jeżeli była ona zabezpieczona hipoteką, w
rejestrze, zastawem lub prawem zatrzymania. Przepis ten natomiast wprost nie doty-
czył egzekucji wszczętej po ogłoszeniu upadłości i możliwość jej prowadzenia była
sporna w doktrynie i orzecznictwie. Ostatecznie w tym zakresie utrwalił się pogląd, że
po ogłoszeniu upadłości niedopuszczalna jest egzekucja wierzytelności wchodzącej
w skład masy upadłości, co wynika z art. 204 i 205 Prawa upadłościowego (por.
uchwała z dnia 18 kwietnia 2000 r., III CZP 3/00, OSNC 2000 nr 11, poz. 196; PPH
2002 nr 2, s. 44 z glosą R. Pabisa, a zwłaszcza wyrok z dnia 21 maja 2002 r., III RN
67/01, OSNP 2003 nr 6, poz. 139; Monitor Podatkowy 2003 nr 2, s. 46 z glosą R.
Pabisa oraz orzecznictwo i poglądy doktryny wskazane w jego uzasadnieniu). Sąd
Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejsze zagadnienie prawne pogląd ten po-
dziela, gdyż trafnie jest on wywiedziony z językowej wykładni art. 204 i 205 Prawa
upadłościowego, wzmocnionej wykładnią systemową i funkcjonalną. Zgodnie z art.
204 § 1 pkt 1 Prawa upadłościowego, w pierwszej kolejności zaspokojeniu z masy
upadłości podlegają koszty postępowania upadłościowego oraz koszty postępowania
układowego poprzedzającego ogłoszenie upadłości; wydatki połączone z zarządem i
likwidacją masy upadłości, nie wyłączając podatków i innych danin publicznych; na-
leżności za pracę i renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności
do pracy, kalectwa lub śmierci; wsparcie dla upadłego i jego rodziny oraz ciążące na
nim należności alimentacyjne, jak również koszty ostatniej choroby i pogrzebu upa-
dłego odpowiadającego miejscowym zwyczajom. Przepis wyraźnie więc zalicza do
tej uprzywilejowanej kategorii należności za pracę (należności ze stosunku pracy).
Jeżeli więc syndyk dokonuje czynności prowadzących do powstania wierzytelności
ze stosunku pracy, to są one zaliczone do należności podlegających zaspokojeniu w
pierwszej kolejności. Według art. 205 Prawa upadłościowego należności pierwszej i
drugiej kategorii są zaspokajane przez syndyka w miarę wpływania potrzebnych sum
do masy i dopiero o ile w ten sposób nie będą uiszczone, zaspokojone zostaną w
drodze podziału. ,,Należności za pracę" nie tylko, że są uprzywilejowane w ten spo-
sób, iż są zaliczone do pierwszej kategorii, ale też podlegają zaspokojeniu w miarę
wpływu pieniędzy do masy, a dopiero później ewentualnie w drodze podziału. Ozna-
cza to z jednej strony ich uprzywilejowanie, ale z drugiej strony niemożność innego
ich traktowania niż pozostałych należności w tej samej kategorii. Przy czym art. 205
Prawa upadłościowego wyraźnie dotyczy sposobu zaspokojenia tych należności, co
w powiązaniu z istotą postępowania upadłościowego prowadzi do wniosku, że wyłą-
czone jest odrębne postępowanie egzekucyjne dotyczące tych należności. Możli-
wość prowadzenia takiego odrębnego postępowania egzekucyjnego oznaczałaby
bowiem, że zaspokojenie tych należności następowałoby przez ich wyegzekwowa-
nie, a więc w sposób sprzeczny z art. 205 Prawa upadłościowego. Postępowanie
upadłościowe jest jedynym postępowaniem normującym dochodzenie roszczeń
przeciwko upadłemu. Pojawiające się wątpliwości interpretacyjne powinno się zatem
rozstrzygać na rzecz wyłączności tego postępowania. Dotyczy to także sytuacji, w
której egzekwowane świadczenie zasądzone zostało wyrokiem wydanym w procesie
wytoczonym przeciwko syndykowi masy upadłości.
Pewne rodzaje zabezpieczenia wierzytelności mają jednak znaczenie w po-
stępowaniu upadłościowym (por. wskazane wyżej brzmienie art. 63 § 1 Prawa upa-
dłościowego obowiązujące do nowelizacji z 1997 r.). Traktując postępowanie upadło-
ściowe jako rodzaj egzekucji uniwersalnej, w przypadku, gdy zabezpieczenie wie-
rzytelności ma wpływ na to postępowanie, należałoby uznać, że art. 750 k.p.c. nie
ma zastosowania (takie zabezpieczenie byłoby możliwe). Analiza przepisów Prawa
upadłościowego z 1934 r. świadczy jednak o tym, że zajęcie wierzytelności pienięż-
nej na rachunku bankowym upadłego nie miało znaczenia w postępowaniu upadło-
ściowym. Znaczenie takie miały tylko zabezpieczenia polegające na ustanowieniu
hipoteki, zastawu, wpisu do rejestru statków lub prawa zatrzymania (art. 204 § 1 pkt
2a i 2b Prawa upadłościowego) i to dokonane wyłącznie przed ogłoszeniem upadło-
ści, gdyż po nim żaden wierzyciel nie mógł już uzyskać przeciwko upadłemu prawa
zastawu ani wpisu do ksiąg wieczystych lub wpisu w rejestrze celem zabezpieczenia
wierzytelności, chociażby powstała ona przed ogłoszeniem upadłości (art. 27 Prawa
upadłościowego).
Skoro więc należności ze stosunku pracy powstałe po ogłoszeniu upadłości
nie mogą podlegać egzekucji (indywidualnej) poza postępowaniem upadłościowym, a
ich zabezpieczenie przez zajęcie wierzytelności pieniężnej upadłego nie ma znacze-
nia w postępowaniu upadłościowym, to zgodnie z art. 750 k.p.c. zabezpieczenie po-
wództwa dotyczącego takich wierzytelności jest niedopuszczalne, co prowadzi do
podjęcia uchwały jak w sentencji.
========================================