Uchwała z dnia 5 maja 2005 r.
II PZP 3/05

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Zbigniew Myszka.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczy-
szyn, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 maja 2005 r. sprawy z powództwa Da-
riusza R. przeciwko Przedsiębiorstwu Ogólnobudowlanemu ,,E." w K. - Edwarda P. o
wynagrodzenie, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem
Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 22 lutego 2005 r. [...]

,,Czy w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych radca
prawny reprezentujący stronę będącą przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy z dnia 2
lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz.1807) jest
zobowiązany do składania oświadczenia, że nie pozostaje w stosunku pracy zgodnie
z art. 89 § 3 kpc ?"

p o d j ą ł uchwałę:

W sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych radca
prawny reprezentujący stronę (osobę fizyczną), będącą przedsiębiorcą (art. 4
ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej -
Dz.U. Nr 173, poz. 1807 ze zm.) nie jest obowiązany do składania oświadczenia,
że nie pozostaje w stosunku pracy (art. 89 § 3 k.p.c.).

U z a s a d n i e n i e

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało na tle następującego stanu faktycznego. Wyrokiem z dnia 18 listopada
2004 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie, w
sprawie o zapłatę wynagrodzenia, częściowo uwzględnił żądanie pozwu, zasądzając
od pozwanego Przedsiębiorstwa Ogólnobudowlanego ,,E." - Edwarda P. w K. na
rzecz powoda Dariusza R. kwotę 19.576,86 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia
7 grudnia 2002 r. i oddalił powództwo w pozostałym zakresie.
Powyższy wyrok zaskarżyły apelacją obie strony postępowania, przy czym
pełnomocnik - radca prawny, wnoszący apelację w imieniu pozwanego, odmówił
usunięcia formalnego braku pełnomocnictwa procesowego w postaci złożenia
oświadczenia o niepozostawaniu w stosunku pracy wymaganego w art. 89 § 3 k.p.c.
W piśmie z dnia 11 lutego 2005 r. pełnomocnik wskazał, że wymóg złożenia oświad-
czenia, dotyczy pełnomocnictw udzielonych przez osobę fizyczną, a w rozpoznawa-
nej sprawie pełnomocnictwa udzielił przedsiębiorca, powołał się przy tym na treść art.
4 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. Nr 19, poz. 145 ze
zm.), który wyraźnie wyodrębnił przedsiębiorców, tj. osoby fizyczne prowadzące
działalność gospodarczą oraz pozostałe osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami,
a także na treść art. 8 ust. 2 tej ustawy, ograniczającego świadczenie pomocy praw-
nej tylko w stosunku do osób fizycznych, niezawierającego zaś takich ograniczeń w
odniesieniu do przedsiębiorców. Pełnomocnik podkreślił, że z uregulowaniem po-
wyższym koresponduje norma art. 89 § 3 k.p.c., nakładająca obowiązek złożenia
oświadczenia tylko w przypadku udzielenia radcy prawnemu pełnomocnictwa przez
osobę fizyczną niebędącą przedsiębiorcą. Pozwany, którego reprezentuje w postę-
powaniu, jest przedsiębiorcą prowadzącym we własnym imieniu działalność gospo-
darczą, nie zachodzi więc konieczność składania przedmiotowego oświadczenia.
Sąd Apelacyjny podzielił argumentację pełnomocnika, iż osobę fizyczną pro-
wadzącą działalność gospodarczą należy stosownie do treści przepisu art. 4 ust. 1
ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173,
poz. 1807 ze zm.) traktować jako przedsiębiorcę, a w konsekwencji przyjąć, iż ogra-
niczenia, o których mowa w art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach
prawnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 ze zm.) oraz w art. 89 §
3 k.p.c., nie dotyczą radcy prawnego reprezentującego taką osobę. Sąd drugiej in-
stancji, wskazał także na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2001 r., III
CZP 37/01 (OSNC 2002 nr 2, poz. 20), że w sprawie gospodarczej radca prawny
reprezentujący przedsiębiorcę, będącego osobą fizyczną, nie jest obowiązany skła-
dać oświadczenia przewidzianego w art. 89 § 3 k.p.c. Podkreślił iż uchwała zapadła
na kanwie sprawy gospodarczej, a ponadto w samej jej treści wyraźnie zawężono ją
do spraw gospodarczych, co rodzi wątpliwość czy argumentacja zawarta w jej uza-
sadnieniu będzie miała odniesienie do spraw innego rodzaju, w tym spraw pracowni-
czych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ustawą z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze,
ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 75, poz. 171)
wprowadzono do Kodeksu postępowania cywilnego art. 89 § 3 i dokonane zostały
zmiany w obu ustawach korporacyjnych. W myśl art. 8 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o radcach prawnych, zawód radcy prawnego może być wykonywany w ra-
mach stosunku pracy, na podstawie umowy cywilnoprawnej w formach (kancelarii lub
spółki) tamże określonych, z zastrzeżeniem, że pomoc prawną osobom fizycznym
radca prawny może świadczyć tylko w ramach wykonywania zawodu w kancelarii
radcy prawnego lub w spółkach bez jednoczesnego pozostawania w stosunku pracy.
Przepisy art. 89 § 3 k.p.c. oraz art. 8 ust. 2 ustawy o radcach prawnych dotyczą
świadczenia pomocy prawnej tylko osobom fizycznym, uzasadniona jest więc wysu-
nięta w pytaniu prawnym wątpliwość, czy obowiązek złożenia oświadczenia, o któ-
rym mowa w art. 89 § 3 k.p.c., odnosi się także do radcy prawnego reprezentującego
przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego
regulujące instytucję pełnomocnictwa nie pozwalają - jak podkreślił Sąd Najwyższy w
uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 10 stycznia 1997 r., III CZP
116/96 (OSNC 1997 nr 2, poz. 13) - wyjaśnić statusu prawnego wymienionych w nich
zawodowych pełnomocników. W tym zakresie niezbędne jest odwołanie się do prze-
pisów ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych. Przepis art. 4 ust. 1 tej
ustawy stanowi, że wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu
pomocy prawnej podmiotom gospodarczym, jednostkom organizacyjnym oraz oso-
bom fizycznym z wyłączeniem spraw rodzinnych, opiekuńczych i karnych. Z chwilą
wejścia w życie ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. - przepisy wprowadzające ustawę
o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. Nr 121, poz. 770) pojęcie ,,podmiotu gospo-
darczego" zostało zastąpione pojęciem ,,przedsiębiorcy". Definicję przedsiębiorcy
zawierał art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospo-
darczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.), a obecnie art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 2
lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1807 ze
zm.), zgodnie z którym przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna,
osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna
ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym imieniu działalność
gospodarczą. W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2001 r., III CZP
37/01 (OSNC 2002 nr 2, poz. 20) zawarto tezę, iż ,,w sprawie gospodarczej radca
prawny reprezentujący przedsiębiorcę, będącego osobą fizyczną, nie składa oświad-
czenia przewidzianego w art. 89 § 3 k.p.c.".
Analogicznie kwestia ta przedstawia się w sprawach pracowniczych oraz w
sprawach z zakresu ubezpieczenia społecznego, gdyż o statusie przedsiębiorcy -
osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą - nie przesądza charakter
sprawy, w jakiej występuje. Na rzecz przedsiębiorców będących osobami fizycznymi
radcowie prawni mogli przed nowelizacją dokonaną powołaną ustawą z dnia 22 maja
1997 r. świadczyć pomoc prawną na podstawie art. 24 ustawy o działalności gospo-
darczej. Uregulowaniu zawartemu w ustawie ustrojowej odpowiada postanowienie
art. 89 § 3 k.p.c., nakładające obowiązek złożenia oświadczenia tylko w wypadku
udzielenia pełnomocnictwa radcy prawnemu przez osobę fizyczną niebędącą przed-
siębiorcą w rozumieniu powołanych powyżej przepisów. W sprawach pracowniczych,
jeżeli pracodawca jest jednocześnie przedsiębiorcą, to brak racjonalnych podstaw do
sztucznego rozdzielania jego ról dla potrzeb postępowania.
Podobny pogląd, dotyczący spraw z zakresu ubezpieczenia społecznego - je-
żeli radca prawny reprezentuje osobę fizyczną, będącą przedsiębiorcą (płatnikiem
składek) - zawarty został w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2005
r., II UZ 68/04 (dotąd niepublikowane).
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione
zagadnienie prawne, jak w uchwale.
========================================