Uchwała z dnia 11 maja 1994 r.
II PZP 2/94

Przewodniczący: SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Krzysztof Kolasiński
(sprawozdawca), Maria Tyszel,


Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Jana Szewczyka, w sprawie z
powództwa Kazimierza D. przeciwko Przedsiębiorstwu Połowów Dalekomorskich i
Usług Rybackich "G." w Sz. o podwyższenie renty wyrównawczej, po rozpoznaniu
na posiedzeniu jawnym dnia 11 maja 1994 r. zagadnienia prawnego przekazanego
przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu postanowieniem z dnia 18 listopada 1993 r. [...],
do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.,


"1. Czy uprawniony do inwalidzkiej renty wypadkowej obywatel polski, który
mieszka na terytorium Republiki Federalnej Niemiec i na mocy międzypaństwowej
umowy z dnia 9 października 1975 r. o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym
(Dz. U. z 1976 r., Nr 16, poz. 102) otrzymuje niemieckie zaopatrzenie wypadkowe
może w Polsce dochodzić podwyższenia renty wyrównawczej, zasądzonej mu na
podstawie prawa cywilnego,

a w razie pozytywnej odpowiedzi na powyższe pytanie:

2. Czy w sprawie o podwyższenie renty wyrównawczej Zakład Ubezpieczeń
Społecznych jest obowiązany ustalić zaktualizowaną wysokość renty wypadkowej,
jaką uprawniony otrzymywałby w kraju oraz

3. Czy sprawy o podwyższenie rent wyrównawczych z tytułu dwóch wypad-
ków przy pracy od różnych pracodawców mogą się toczyć oddzielnie czy tylko łąc-
znie i czy w tym drugim wypadku podwyższona renta skumulowana powinna być
zasądzona solidarnie czy pro rata parte?"

p o d j ą ł następującą uchwałę :


1. Uprawniony do inwalidzkiej renty wypadkowej obywatel polski, który
mieszka na terytorium Republiki Federalnej Niemiec i na mocy międzypań-
stwowej umowy z dnia 9 października 1975 r. o zaopatrzeniu emerytalnym i
wypadkowym (Dz. U. z 1976 r., Nr 16, poz. 102) otrzymuje niemieckie zaopa-
trzenie wypadkowe może w Polsce dochodzić podwyższenia renty wyrówna-
wczej, zasądzonej na podstawie prawa cywilnego.

2. Odmówił odpowiedzi na pytania: drugie i trzecie.

U z a s a d n i e n i e


Zagadnienie prawne przedstawione do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu
przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu powstało w związku z następującym stanem fak-
tycznym. Powód Kazimierz D., urodzony w 1928 r., żądał pozwem z dnia 15 stycznia
1992 r. podwyższenia renty wyrównawczej, zasądzonej od pozwanego przedsiębior-
stwa Połowów Dalekomorskich i Usług Rybackich "G." w Sz. wyrokiem Sądu Powia-
towego w Szczecinie z dnia 16 marca 1966 r., z kwoty 1000 zł do kwoty 1.834.000 zł
miesięcznie oraz zasądzenia kwoty 80.696.000 zł z ustawowymi odsetkami tytułem
zaległej renty wyrównawczej. Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w zakresie
żądania renty wyrównawczej za okres od maja 1988 r. do grudnia 1991 r. oraz o
zawieszenie postępowania w przedmiocie żądania podwyższenia renty wyrów-
nawczej. Żądanie to jest bowiem przedwczesne, gdyż Zakład Ubezpieczeń Społec-
znych nie określił wysokości zrewaloryzowanej renty wypadkowej, a zatem nie
można także ustalić wysokości renty wyrównawczej.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie wy-
rokiem z dnia 8 czerwca 1993 r. oddalił powództwo. Sąd Wojewódzki ustalił, że
powód był zatrudniony w pozwanym przedsiębiorstwie na stanowisku rybaka i w dniu
16 marca 1960 r. uległ wypadkowi przy pracy, w wyniku którego amputowano mu
drugi i trzeci palec lewej ręki, a czwarty i piąty doznały ograniczenia ruchomości
stawów. Powód został zaliczony do III grupy inwalidów i otrzymał inwalidzką rentę
wypadkową. Powód podjął następnie pracę jako kierowca w Przedsiębiorstwie
Transportowo-Sprzętowym Budownictwa "T." w Sz., w którym uległ także wypadkowi
przy pracy w dniu 22 lutego 1967 r. Podczas rozładunku towaru został przygnieciony
skrzynią ze szkłem, co spowodowało uraz kręgosłupa oraz inne obrażenia ciała. W
następstwie tego wypadku został powód zaliczony do II grupy inwalidów, a w roku
następnym została ona zamieniona na III grupę. Sąd Powiatowy w Szczecinie wy-
rokiem z dnia 10 września 1968 r. zasądził od tego przedsiębiorstwa na rzecz
powoda rentę wyrównawczą w kwocie 386,20 zł podwyższoną w 1972 r. do kwoty
820 zł. W 1968 r. powód wyjechał z żoną do Karlsruhe w Republice Federalnej
Niemiec i dotychczas tam przebywa. Z mocy umowy między Polską a Niemcami z
dnia 9 października 1975 r. o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym (Dz. U. z
1976 r., Nr 16, poz. 102) powód otrzymuje rentę z niemieckiego ubezpieczenia wy-
padkowego w wysokości 593 DM. Podlega ona okresowym waloryzacjom. Otrzy-
muje on także zasiłek w wysokości 110 DM, a renta jego żony wynosi 450 DM.
Powód nie pracuje zarobkowo.

Powód wystąpił także z pozwem z dnia 13 marca 1992 r. do Sądu Rejono-
wego w Szczecinie o podwyższenie renty wyrównawczej zasądzonej od Szczeciń-
skiego Przedsiębiorstwa Transportowo-Sprzętowego "T.", z kwoty 820 zł do
1.137.000 zł. oraz o zasądzenie skapitalizowanej renty wyrównawczej za okres od
maja 1988 r. do grudnia 1991 r. w kwocie 50.028.000 zł. Postępowanie w tej sprawie
zostało zawieszone.

W rewizji od wyroku Sądu Wojewódzkiego powód podniósł, iż przeliczenie
renty pobieranej w niemieckich markach na polskie złote nie określa standardu życia
powoda, który żyje z tej renty w Niemczech, a nie w Polsce.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu rozpoznając rewizję powziął wątpliwości ujęte w
zagadnieniu prawnym przedstawionym do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. W
uzasadnieniu zagadnienia prawnego Sąd Apelacyjny wyraził pogląd, że renta odsz-
kodowawcza wypłacona w symbolicznej wartości powinna nabrać wartości adekwat-
nej do zmienionych stosunków (art. 907 § 2 k.c.). W okresie jednak zamieszkiwania
na terytorium Niemiec powód ma jedynie prawo do niemieckiego zaopatrzenia wy-
padkowego. Korzystanie z niego uniemożliwia równoczesne dochodzenie zasąd-
zonej w Polsce renty wyrównawczej, gdyż prawo do niej podlega okresowemu zawi-
eszeniu. Określenie wysokości renty wyrównawczej, poprzedzić musi ustalenie wy-
sokości renty wypadkowej, jaka przysługiwałaby aktualnie powodowi. Mogłoby to
nastąpić przez ZUS albo przez Sąd w drodze opinii biegłych sądowych.

Sąd Apelacyjny rozważa także, czy powodowi powinna przysługiwać jedna,
czy dwie renty wyrównawcze. Za pierwszym rozwiązaniem przytacza argument, iż
szkoda na osobie jest jedna i niepodzielna. Kumulując renty wyrównawcze w jednym
wyroku sąd powinien ustalić, w jakim zakresie odpowiada za szkodę każdy z zak-
ładów pracy.

Prokurator w piśmie z dnia 16 marca 1994 r. zajął stanowisko, iż powodowi
zamieszkałemu w Niemczech przysługuje roszczenie o podwyższenie renty wyrów-
nawczej zasądzonej w Polsce na podstawie przepisów prawa cywilnego. W tego
rodzaju sprawie Zakład Ubezpieczeń Społecznych powinien ustalić na żądanie sądu
zaktualizowaną wysokość renty wypadkowej, jaka przysługiwałaby powodowi w
Polsce. W przypadku zaś dochodzenia podwyższenia rent wyrównawczych, zasąd-
zonych od różnych zakładów pracy z tytułu szkód wywołanych odmiennymi wypad-
kami przy pracy, sprawy te powinny być rozpoznane łącznie, a renta zasądzona pro
rata parte.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje.


Sąd Apelacyjny oceniając konsekwencje udzielenia odpowiedzi pozytywnej
na przedstawione zagadnienie prawne rozważył zagadnienie techniczne - drogi us-
talenia zaktualizowanej renty inwalidzkiej. Wniosek o ustalenie jej wysokości jest,
zdaniem Sądu Apelacyjnego zawarty implicite w żądaniu podwyższenia renty wy-
równawczej. Sąd rozpoznający sprawę o rentę wyrównawczą mógłby postępowanie
zawiesić do czasu ustalenia przez organ rentowy wysokości aktualnej renty in-
walidzkiej albo ustalić jej wysokość przez biegłych sądowych.

Wskazana kwestia techniczna ma o tyle znaczenie dla rozważań nad samym
zagadnieniem prawnym, iż oparta jest na określonym założeniu co do sposobu ro-
zumienia renty wyrównawczej. Sąd Apelacyjny stawiając tę kwestię techniczną,
przyjmuje poza dyskusją, iż renta wyrównawcza ma wyrównywać szkodę, której nie
kompensuje wypadkowa renta inwalidzka, a która przysługiwałaby powodowi, gdyby
mieszkał w Polsce. Jeśli uznać to założenie jako trafne, to przesądzałoby ono roz-
ważane zagadnienie prawne. Skoro bowiem renta wyrównawcza wyrównuje wy-
sokość polskiej inwalidzkiej renty wypadkowej do poziomu pełnej szkody, to nie
może być ona przyznana powodowi, który polskiej renty inwalidzkiej w ogóle nie po-
biera. W tym stanie rzeczy żądanie renty wyrównawczej można by traktować jedynie
jako żądanie hipotetyczne, a więc ustalenia wysokości renty wyrównawczej jaka
przysługiwałaby powodowi, gdyby pobierał polską rentę inwalidzką. Przedmiotem
postępowania sądowego w sprawie o rentę wyrównawczą jest jednak rzeczywiste, a
nie hipotetyczne prawo do renty. Po to, aby zorientować się, jak wysokie przysługi-
wałyby aktualnie świadczenia powodowi, gdyby wrócił do kraju, wystarczyło zwrócić
się do odpowiedniego rzeczoznawcy, a nie było podstaw do wytoczenia powództwa.
Choć ten motyw kalkulacji opłacalności powrotu do kraju występuje w sprawie, to
jednak samo wystąpienie w pozwie o wypłatę także określonej kwoty za zaległe raty
renty wyrównawczej wskazuje,że powodowi chodzi o rentę wyrównawczą, która by
uzupełniała niemiecką rentę wypadkową. Zdaniem powoda rolę tę powinna pełnić
zwaloryzowana renta wyrównawcza przyznana w latach sześćdziesiątych powodowi,
jako uzupełnienie inwalidzkiej renty wypadkowej, przysługującej z polskiego systemu
ubezpieczeń społecznych.

Należy więc rozważyć czy renta uzupełniająca przyznana na podstawie ko-
deksu cywilnego jako uzupełnienie inwalidzkiej renty wypadkowej z polskiego sys-
temu ubezpieczeń społecznych jest równocześnie rentą wyrównawczą w stosunku
do renty wypadkowej z niemieckiego ubezpieczenia społecznego.

Z powodu wyjazdu na stałe do Niemiec i otrzymania na podstawie umowy
między Polską a Niemcami o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym, renty z
niemieckiego ubezpieczenia wypadkowego, w miejsce polskiej renty wypadkowej,
powód nie stracił prawa do zasądzonej mu w Polsce renty wyrównawczej na pod-
stawie kodeksu cywilnego. Rozpoznając jednak żądanie podwyższenia wysokości tej
renty należy uwzględnić wysokość aktualnie pobieranej przez niego renty z nie-
mieckiego ubezpieczenia wypadkowego i odnieść jej wysokości do zarobków jakie
uzyskiwałby powód w Polsce, gdyby nie uległ wypadkowi. Rentę tę należy przeliczyć
z marek niemieckich na złotówki w oparciu o aktualny kurs tych walut w Polsce. Nie
jest natomiast uzasadnione żądanie pozwu uwzględnienia przy wymiarze renty wy-
równawczej kosztów utrzymania w Niemczech. Odpowiedzialność cywilna zakładu
pracy za szkody wyrządzone wypadkiem przy pracy, który miał miejsce w Polsce nie
obejmuje bowiem różnicy poziomu zarobków i kosztów utrzymania w innym państwie
do którego może udać się poszkodowany, a wysokością pobieranej w nim renty wy-
padkowej.

Nie ma podstaw do zasądzenia renty wyrównawczej w wysokości różnicy
między polską rentą wypadkową, a wysokością osiąganych w Polsce zarobków oso-
bie, która otrzymuje obecnie rentę z ubezpieczenia wypadkowego niemieckiego, a
nie polskiego. Punkt wyjścia dla ustalenia wysokości szkody, którą należy zrekom-
pensować rentą wyrównawczą przyznaną na podstawie kodeksu cywilnego stanowi
bowiem wysokość aktualnie pobieranej renty wypadkowej.

Pytanie drugie zakłada odmiennie niż Sąd Najwyższy w uzasadnieniu podjętej
uchwały, iż zaktualizowana polska renta wypadkowa stanowi punkt wyjścia żądania
podwyższenia zasądzonej renty wyrównawczej przez osobę zamieszkałą w Niem-
czech i pobierającą rentę z niemieckiego ubezpieczenia wypadkowego i dlatego Sąd
Najwyższy pozostawił je bez odpowiedzi.

Pytanie trzecie dotyczy kwestii technicznej łącznego bądź oddzielnego roz-
poznania spraw o podwyższenie rent wyrównawczych dochodzonych od dwóch zak-
ładów pracy z tytułu szkód spowodowanych różnymi wypadkami przy pracy oraz
tego czy renta powinna być zasądzona pro rata parte czy solidarnie. Sąd Najwyższy
podziela argumentację przytoczoną w uzasadnieniu pytania prawnego, przemawia-
jącą za celowością łącznego rozpoznania tych spraw, jak i za zasądzeniem renty
wyrównawczej pro rata parte. Kwestie te nie budzą jednak zdaniem Sądu Na-
jwyższego tak poważnych wątpliwości prawnych, aby wymagały rozstrzygnięcia w
drodze uchwały Sądu Najwyższego.

Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 391 k.p.c. podjął uchwałę
jak w sentencji.
========================================