Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 24 kwietnia 1996 r.
I PZP 4/96

Przewodniczący Prezes SN: Jan Wasilewski, Sędziowie SN: Teresa Flemming-
Kulesza (sprawozdawca), Andrzej Kijowski, Jerzy Kuźniar, Jerzy Kwaśniewski, Teresa
Romer (współsprawozdawca), Walerian Sanetra,

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Iwony Kaszczyszyn, po rozpoznaniu na
posiedzeniu w dniu 24 kwietnia 1996 r. wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich
skierowanego do rozpoznania przez skład siedmiu sędziów Izby Administracyjnej, Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały zawierającej
odpowiedź na następujące pytania prawne:
1. czy do określonych w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych
nagrodach z zakładowego funduszu nagród w państwowych jednostkach or-
ganizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami państwowymi (Dz. U. nr 32, poz. 141
ze zm.), okresów pracy, od których zależy wysokość rocznej nagrody z zakładowego
funduszu nagród, wlicza się okresy "poprzedniego zatrudnienia", jak to wyjaśniono w
pkt 2 sentencji uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 września 1995 r. - I PZP 23/95
względnie -
2. czy przewidziane w art. 3 ust. 1 ustawy wymienionej w pkt 1 niniejszego
wniosku okresy zatrudnienia stanowią staż pracy w "jednym zakładzie pracy" w ro-
zumieniu tejże ustawy, a regulacje prawne wymienione w ust. 2 i ust. 3 art. 3 ustawy
stanowią dwa wyjątki od zasady wyrażonej w ust. 1 art. 3 ustawy - jak to wynika ze
stanowiska zajętego przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 4 czerwca 1993 r. - I PZP
19/93 ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Do okresów pracy wymienionych w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 10 lipca 1985
r. o rocznych nagrodach z zakładowego funduszu nagród w państwowych
jednostkach organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami państwowymi
(Dz. U. Nr 32, poz. 141 ze zm.), od których zależy wysokość rocznej nagrody z
zakładowego funduszu nagród, wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia.

U z a s a d n i e n i e

Rzecznik Praw Obywatelskich działając na podstawie art. 16 ust. 2 pkt 4 ustawy
z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (jednolity tekst: Dz. U. z 1991
r., Nr 109, poz. 471) oraz art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie
Najwyższym (jednolity tekst: Dz. U. z 1994 r., Nr 13, poz. 48 ze zm.) wniósł o wy-
jaśnienie zagadnienia prawnego ujętego w formie dwóch pytań przytoczonych we
wstępnej części uchwały.
Powołał się na rozbieżność w orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazując, że w
uchwale z dnia 7 września 1995 r., I PZP 23/95 (OSNAPiUS 1996 nr 5 poz. 73)
stwierdzono, że do okresów pracy, od których zależy wysokość rocznej nagrody z
zakładowego funduszu nagród (wymienionych w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 10 lipca
1985 r. o rocznych nagrodach z zakładowego funduszu nagród w państwowych jed-
nostkach organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami państwowymi - Dz. U. Nr
32, poz. 141 ze zm.) wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia.
Pogląd ten jest odmienny od wyrażonego w uzasadnieniu uchwały z dnia 4
czerwca 1993 r. (I PZP 19/93, OSNCP 1993 z. 12, poz. 227).
Sąd Najwyższy przyjął wówczas, że okresy pracy, o których mowa we wska-
zanym przepisie określają zakładowy staż pracy jako regułę, ponieważ w następnych
ustępach tegoż artykułu uregulowane zostały wyjątki tzn. przypadki wliczania do stażu
pracy bądź okresu nauki (ust. 2), bądź też poprzedniego okresu zatrudnienia (ust. 3).
Prokurator wniósł o podjęcie uchwały o następującej treści: "do okresów pracy
wymienionych w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. (...), od których zależy
wysokość rocznej nagrody z zakładowego funduszu nagród, nie wlicza się okresów
poprzedniego zatrudnienia".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W art. 3 ust. 1 wymienionej ustawy dokonano zróżnicowania wysokości nagrody
z zakładowego funduszu nagród wiążąc tę wysokość z przepracowaniem wskazanych
w nim okresów czasu - roku, dwóch i trzech lat. Z treści tego przepisu wynika, że
dopiero po przepracowaniu trzech lat pracownik nabywa prawo do nagrody w pełnej
wysokości. Natomiast z treści art. 5 ust. 1 tejże ustawy wynika, że nabycie prawa do
nagrody uzależnione jest od przepracowania w jednym zakładzie pracy całego roku.
Wykładnia językowa analizowanego przepisu art. 3 ust. 1 prowadzi do wniosku,
że użyte w nim sformułowanie "przepracowanie" oznacza ogólny staż pracy. Skoro
bowiem ustawodawca nie ograniczył użytego zwrotu żadnym dodatkowym określeniem,
nie można w drodze wykładni dodawać do treści przepisu wyrażeń w nim nie zawartych.
W myśl zasady "lege non distinquente" brak jest podstaw do twierdzenia, by w przepisie
tym chodziło o "przepracowanie" szczególnego rodzaju lub w określonym zakładzie
(zakładach) pracy. Wniosek taki jest tym bardziej uprawniony, że w art. 5 ust.1 tej samej
ustawy wyraźnie stwierdzono, że chodzi o przepracowanie określonego czasu w jednym
zakładzie pracy. Twierdzenie, że ustawodawca w tym samym akcie prawnym użył
odmiennych określeń dla sformułowania tej samej treści musiałoby mieć przekonujące
przesłanki. Bardziej przekonujące jest wnioskowanie na podstawie wykładni
systemowej, że w analizowanym przepisie nie chodzi o przepracowanie określonego
czasu pracy w jednym zakładzie pracy, gdyż taki warunek odnoszący się do stażu pracy
wprowadzony został dopiero w dalszym w kolejności przepisie ustawy i to w sposób
wyraźny. Nie zostały wprowadzone w ustawie możliwości odpowiedniego stosowania
unormowania (m.in. w zakresie rozumienia zwrotu "przepracowanie") art. 5 ust. 1 do
interpretacji art. 3 ust. 1. Tym - między innymi - różni się obecnie obowiązująca ustawa
z 1985 r. od swojej poprzedniczki - ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o zasadach
tworzenia i podziału zakładowego funduszu nagród oraz zakładowych funduszów
socjalnego i mieszkaniowego (Dz. U. Nr 27, poz. 150 ze zm.). Na podstawie tej ustawy
utworzono zakładowy fundusz nagród w państwowych jednostkach organizacyjnych,
które poprzednio tworzyły fundusz zakładowy, fundusz za osiągnięcia ekonomiczne lub
fundusz za osiągnięcia techniczne i ekonomiczne, a także przewidziano możliwość jego
utworzenia w innych państwowych jednostkach organizacyjnych i uspołecznionych
zakładach pracy nie będących państwowymi jednostkami organizacyjnymi. W art. 4 ust.
1 ustanowiono prawo do nagrody dla pracownika, który nienagannie przepracował w
jednym zakładzie pracy cały rok kalendarzowy (obrachunkowy). W następnym przepisie
uregulowano sytuacje, w których pracownik ma prawo do otrzymania pewnej części
nagrody mimo, że nie przepracował w danym zakładzie pracy całego roku
kalendarzowego. W dalszym przepisie, art. 9, mowa jest o tym, że pracownicy
zatrudnieni po 31 grudnia 1972 roku otrzymują nagrody w następującej wysokości: 50%
nagrody - za pierwszy rok pracy, 75% nagrody za drugi rok pracy i 100% nagrody za
trzeci i dalszy rok pracy. W ustępie 2 zawarto upoważnienie do odpowiedniego
stosowania przepisów art. 4-8. Odesłanie to upoważniało do wnioskowania, że chodziło
o lata pracy w jednym zakładzie, skoro wymaganie takie znalazło się - jak wspomniano
w art. 4 ust. 1.
Unormowanie art. 9 dawnej ustawy różni się w zasadniczy sposób od treści
interpretowanego art. 3. Przede wszystkim dotyczy tylko pewnej grupy pracowników, tj.
zatrudnionych w roku wejścia w życie ustawy i później. Użyte w tym przepisie sfor-
mułowania "pierwszy", "drugi" i "trzeci" rok pracy mogły być rozumiane jako odnoszące
się do stażu zakładowego tylko dzięki odesłaniu do treści wcześniejszego przepisu. W
ustawie z 1985 r.przestawiono kolejność unormowań. Uregulowano najpierw wysokość
nagrody, a w dalszym przepisie przesłanki nabycia i nie przewidziano - jak już
wspomniano - możliwości odpowiedniego stosowania uregulowania dotyczącego
przesłanek nabycia prawa do nagrody do uregulowania dotyczącego jej wysokości.
Ponadto obecnie przepis dotyczący wysokości nagrody odnosi się do wszystkich
zatrudnionych w państwowych jednostkach organizacyjnych nie będących przedsię-
biorstwami państwowymi, bez względu na to, kiedy zostali w nich zatrudnieni. Wykład-
nia historyczna sprowadzająca się do porównania dawnych i obecnie obowiązujących
przepisów skłania do wniosku, że różnią się one tak dalece, iż nie sposób odnosić
dawnego rozumienia stażu, od którego zależy wysokość nagrody do treści nowych
unormowań. Niezrozumiały byłby sens dokonanych wyraźnych zmian, gdyby
ustawodawca chciał kontynuować dotychczasowy sposób wykładania pojęcia tego
stażu pracy.
Zauważyć można, że unormowania obecnie obowiązującej ustawy są analo-
giczne do przepisów kodeksu pracy o stażu pracy warunkującym nabycie prawa do
urlopu wypoczynkowego i wymiar tego urlopu, na co zwrócono uwagę w uzasadnieniu
uchwały z dnia 7 września 1995 r. W polskim prawie pracy nie funkcjonuje jednolite
pojęcie stażu pracy. Wynika to przede wszystkim z różnorodnego znaczenia stażu
pracy dla poszczególnych instytucji prawa pracy. Porównanie stażu pracy uregu-
lowanego dla celów urlopów wypoczynkowych ze stażem odnoszącym się do nagrody
mogłoby być zatem uznane za zawodne, jednakże podobieństwo uregulowań jest
istotnie znaczne.
Odmienny pogląd od przedstawionego, wyrażony w uzasadnieniu uchwały z dnia
4 czerwca 1993 r. (a szerzej nie uargumentowany, bo główny problem wymagający
rozważania dotyczył innej kwestii) akcentował znaczenie regulacji dalszych ustępów art.
3 dla rozumienia ustępu 1. Sąd Najwyższy stwierdził wówczas, że treść ust. 2 i 3
stanowi regulację wyjątkową wobec zasady wyrażonej w ustępie 1, a zasadą tą miałby
być staż zakładowy jako przesłanka określenia wysokości nagrody. Treść ustępu 2, z
której wynika możliwość zaliczenia okresu nauki do stażu pracy nie może mieć wpływu
na rozumienie zwrotu "przepracowanie" użytego w ustępie 1. Natomiast ustęp 3
traktujący o zaliczeniu poprzedniego stażu pracy osobom, które podjęły pracę po
uzyskaniu uprawnień do świadczeń emerytalnych lub rentowych należy rozumieć w ten
sposób, że dotyczy on osób, które zakończyły zatrudnienie przejściem na emeryturę lub
rentę, a następnie "podjęły pracę zawodową" i może budzić wątpliwość, czy w istocie
rzeczy te osoby są pracownikami, czy też emerytami i czy nie należy ich wobec tego
traktować tak jak osób rozpoczynających pracę zawodową.
Niewątpliwie w przepisie tym nie chodzi o osoby, które kontynuują zatrudnienie
mimo nabycia prawa do świadczeń emerytalnych lub rentowych, bo mowa jest o
"podjęciu" pracy, a w przypadku kontynuowania pracy nie byłoby zresztą z reguły żad-
nych wątpliwości co do wysokości nagrody. Analiza przepisu art. 3 ust. 3 prowadzi
zatem do wniosku, że nie stanowi on "superfluum" wbrew temu, co stwierdzono w
uzasadnieniu uchwały z dnia 7 września 1995 r. Stanowi natomiast regulację dotyczącą
pewnej specyficznej grupy pracowników. Przy takim rozumieniu przyczyn i sensu
zamieszczenia tego przepisu brak jest też podstaw do traktowania go jako wyjątku od
domniemanej zasady wyrażonej w ustępie 1.
Odrębnego omówienia wymagają przepisy rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i
Spraw Socjalnych z dnia 17 lutego 1986 r. w sprawie określenia przypadków i
warunków, w których pracownik nabywa prawo do rocznej nagrody z zakładowego
funduszu nagród w państwowych jednostkach organizacyjnych nie będących przedsię-
biorstwami państwowymi mimo nieprzepracowania w jednym zakładzie pracy całego
roku (Dz. U. Nr 5, poz. 30). Zostało ono wydane na podstawie art. 6 ust. 5 omawianej
ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. Zakres tej delegacji obejmował uregulowanie
kwestii wymienionych w tytule rozporządzenia. W dwóch przepisach (§ 1 ust. 3 i § 3 ust.
2) mowa jest w nim o wysokości nagrody tzn. o tym, że w przypadkach, o których mowa
w § 1 ust. 1 i § 3 ust. 1 pracownik nie tylko nabywa prawo do nagrody mimo
nieprzepracowania całego roku kalendarzowego w jednym zakładzie pracy, ale
przysługuje mu ona "w wysokości uzależnionej od okresu zatrudnienia, jaką otrzymałby
(...) gdyby nie zmieniał miejsca pracy (§ 1 ust. 2)" lub "w wysokości uzależnionej od
okresu zatrudnienia poprzedzającego przejście na emeryturę, rentę inwalidzką lub
świadczenie rehabilitacyjne" (§ 3 ust. 2). Uregulowania dotyczące wysokości nagrody
przekraczają ewidentnie zakres delegacji z art. 6 ust. 5 ustawy, wobec czego nie mogą
służyć interpretacji jej art. 3 ust. 1.
W uzasadnieniu uchwały z dnia 7 września 1995 r. wskazano na paradoksalne
rezultaty rozumienia art. 3 ust. 1 jako traktującego o stażu zakładowym. Rozważania
odnoszące się do omówionego rozporządzenia z dnia 17 lutego 1986 r. można po-
minąć. Warto natomiast wskazać, że gdyby w ten sposób interpretować art. 3 ust. 1, to
pracownik przeniesiony służbowo z mocy art. 6 ust. 1 pkt 1 i ust. 4 otrzymałby nagrodę
w pełnej wysokości za rok, w którym miało miejsce przeniesienie, z tym, że od dwóch
(obecnego i poprzedniego) pracodawców. Natomiast w następnym i kolejnym roku nie
otrzymałby całej nagrody. Taki rezultat wykładni jest trudny do zaakceptowania.
Z powyższych względów należało podjąć uchwałę o treści podanej w sentencji.

========================================