Uchwała z dnia 13 maja 1994 r.I PZP 23/94


Przewodniczący SSN: Maria Mańkowska, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Janusz Łętowski,


Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Iwony Kaszczyszyn, w sprawie z
powództwa Krystyny L. przeciwko Sądowi Wojewódzkiemu w K. i Sądowi Rejono-
wemu w K. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w dniu 13 maja 1994
r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Kielcach postanowieniem z dnia 9 marca 1994 r. [...] do
rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.,


"Czy spadkobiercom zmarłego pracownika przysługuje ekwiwalent pieniężny
za nie wykorzystany urlop wypoczynkowy przysługujący mu w roku kalendarzowym,
w którym nastąpiło wygaśnięcie stosunku pracy wskutek jego śmierci ?"


p o d j ą ł następującą uchwałę:


Ekwiwalent pieniężny za nie wykorzystany urlop wypoczynkowy należny
pracownikowi w roku kalendarzowym, w którym nastąpiło wygaśnięcie sto-
sunku pracy wskutek śmierci pracownika, przysługuje w równych częściach
jego małżonkowi i innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane
do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o powszechnym zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach przed-
stawił rozpoznawane zagadnienie prawne w sprawie z powództwa Krystyny L. o ek-
wiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy, w związku ze śmiercią męża powódki,
który nabył prawo do urlopu wypoczynkowego za 1992 r., lecz go nie wykorzystał.
Sąd Wojewódzki podniósł, że pod rządem ustawy z dnia 29 kwietnia 1969 r. o pra-
cowniczych urlopach wypoczynkowych (Dz. U. Nr 12, poz. 85) Sąd Najwyższy przy-
jął w wyroku z dnia 22 grudnia 1970 r., I PR 520/70 (OSNCP 1971 z. 7-8 poz. 140),
że art. 19 tej ustawy stanowi samoistne źródło uprawnień następców prawnych
zmarłego pracownika do ekwiwalentu pieniężnego za nie wykorzystany urlop.
Również według wyjaśnień Ministerstwa Pracy (Sł. Prac. 1978 nr 5 s. 28) w razie
śmierci pracownika, rodzinie zmarłego przysługuje ekwiwalent za nie wykorzystany
przez niego urlop zaległy i bieżący. Jednakże, zdaniem Sądu Wojewódzkiego, wąt-
pliwości powstają w związku z osobistym charakterem prawa do urlopu wypoc-
zynkowego, z czego wynika iż nie może ono wchodzić w skład masy spadkowej po
wygaśnięciu stosunku pracy wskutek śmierci pracownika. Zatem do spadku po
zmarłym pracowniku wchodzić może jedynie roszczenie o ekwiwalent pieniężny za
urlop, jeśli przysługiwało ono w chwili śmierci.

Prokurator na rozprawie przed Sadem Najwyższym wnosił o udzielenie
twierdzącej odpowiedzi na postawione pytanie.


Sąd Najwyższy zważył co następuje:


Zgodnie z art. 171 § 1 kodeksu pracy w razie niewykorzystania przysłu-
gującego urlopu w całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia sto-
sunku pracy przysługuje ekwiwalent pieniężny. Przepis ten stanowi odpowiednik art.
19 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1969 r. o pracowniczych urlopach wypoczynko-
wych (Dz. U. Nr 12, poz. 85). W tej sytuacji należy podtrzymać pogląd wyrażony w
uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 1970 r., I PR 520/70
(OSNCP 1971 z. 7-8 poz. 140), że stanowi on samoistne źródło uprawnienia do ek-
wiwalentu pieniężnego, gdyż przewiduje wypłacenie w razie niewykorzystania przys-
ługującego urlopu z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy, choć
ustawodawca nie wskazał w tym przepisie adresata, któremu ekwiwalent pieniężny
przysługuje. Oczywistym jest, że normalnie uprawnionym do ekwiwalentu jest były
pracownik, z którym stosunek pracy uległ rozwiązaniu lub wygaśnięciu. Wątpliwości
powstają w sytuacji, gdy pracownik nabył prawo do urlopu w danym roku a następnie
wskutek śmierci nie wykorzystał go. Przede wszystkim należy stwierdzić, że przepis
art. 171 § 1 k.p. ma zastosowania także w tej sytuacji, gdyż śmierć pracownika
powoduje wygaśnięcie stosunku pracy. Regułą prawa spadkowego jest bowiem, że
prawa i obowiązki zmarłego nie należące do spadku wygasają. Dotyczy to w
szczególności praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego (art. 922 § 2
kodeksu cywilnego), a do takich należy sytuacja prawna wynikająca z łączącego
pracownika z pracodawcą stosunku pracy. W wyniku śmierci pracownika następuje
więc wygaśnięcie stosunku pracy, gdyż sam byt tego stosunku związany jest ściśle z
jego osobą i nie podlega dziedziczeniu. Pogląd ten (mimo braku wyraźnego przepisu
w prawie pracy - por. art. 63-67 k.p.) nie budził dotychczas wątpliwości w doktrynie i
orzecznictwie (por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 1985 r., III PZP
27/85 (OSNCP 1986 z. 3 poz. 27, OSPiKA 1986 z. 7-8 poz. 167 z gl. J. Logi). Nie
dotyczy to jednakże wynikających ze stosunku pracy praw i obowiązków mająt-
kowych nie związanych ściśle z osobą zmarłego pracownika, które są dziedziczone
na ogólnych zasadach prawa spadkowego (art. 922 § 1 k.c. - por. np. cyt. wyżej
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 1985 r., uchwałę z dnia 23 października
1980 r., IV PZP 5/80 - OSNCP 1981 z. 4 poz. 55, uchwałę z dnia 6 stycznia 1989 r.,
IV PR 356/88 - Sł. Prac. 1989 nr 6 s. 47 czy wyrok z dnia 28 stycznia 1975 r., I PR
187/74 - OSNCP 1975 z. 9 poz. 141).

Słusznie Sąd Wojewódzki podnosi wątpliwości sprowadzające się do pytania,
czy dziedziczeniu podlega prawo do ekwiwalentu pieniężnego za nie wykorzystany
urlop. W tym zakresie w doktrynie i orzecznictwie przeważa pogląd, że prawo do
ekwiwalentu przysługuje spadkobiercom (por. cyt. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
22 grudnia 1970 r. czy wyjaśnienia zawarte w pismach Departamentu Prawa Pracy z
28 listopada 1975 r. PP-500-293/75 i z 24 maja 1975 r. PP-503-313/75 cyt. za "Ko-
deks pracy-Przepisy wykonawcze i związkowe-Wyjaśnienia i orzecznictwo" War-
szawa 1979 s. 573). Nie został on jednak szczegółowo uzasadniony i nie może być
podzielony. W tym zakresie prawidłowe wywody zawiera uchwała Sądu Na-
jwyższego z dnia 2 sierpnia 1967 r., III PZP 32/67 (OSNCP 1968 z. 2 poz. 17, OSP
1968 z. 3 poz. 55), według której spadkobiercom zmarłego pracownika nie należy się
ekwiwalent pieniężny za nie wykorzystany urlop wypoczynkowy pracownika, z
którym do chwili śmierci umowa o pracę nie była rozwiązana i który nie wykorzystał
przyznanego mu urlopu tylko z tej przyczyny, że zmarł. Słusznie w jej uzasadnieniu
Sąd Najwyższy wyjaśnił, że dla oceny z jakim prawem spadkobiercy mamy do
czynienia, a w związku z tym, czy prawo weszło do spadku i w dalszej konsekwencji
mogło przejść w drodze dziedziczenia na spadkobierców, jedynie miarodajną jest
chwila śmierci spadkodawcy. Na spadkobierców bowiem przechodzą prawa i
zobowiązania zmarłego w tej samej postaci w jakiej miał je spadkodawca w chwili
śmierci. Pracownikowi, któremu przyznano urlop wypoczynkowy, służy w chwili
zgonu tylko uprawnienie ściśle osobiste do wykorzystania urlopu w naturze, natomi-
ast nie ma on w tym momencie żadnego roszczenia majątkowego do pracodawcy.

Należy więc uznać, że do spadku nie wchodzi uprawnienie do urlopu w
naturze jako ściśle związane z osobą zmarłego pracownika. Do spadku nie może
także wchodzić prawo do ekwiwalentu pieniężnego za nie wykorzystany urlop, gdyż
prawo takie nie przysługiwało zmarłemu pracownikowi w chwili śmierci, czyli nie mo-
gło wchodzić w skład spadku. Mamy więc do czynienia z sytuacją, w której z jednej
strony na spadkobierców nie przechodzi ani prawo do urlopu ani prawo do ekwi-
walentu, a z drugiej strony art. 171 § 1 k.p. stanowi wyraźnie źródło prawa do ekwi-
walentu w przypadku wygaśnięcia stosunku pracy wskutek śmierci pracownika
(obowiązek zakładu pracy jego wypłacenia), nie wskazując osoby uprawnionej, którą
nie może być oczywiście zmarły pracownik.

Mamy więc do czynienia z luką w prawie, którą należy wypełnić w drodze
analogii. Możliwe jest sięgnięcie w tym przypadku do reguł prawa spadkowego i
uznania, że prawo do ekwiwalentu, w tej szczególnej sytuacji, przysługuje spadko-
biercom. Nie wydaje się to jednak słuszne. W tym zakresie można wskazać przede
wszystkim na wynikające z art. 935 § 3 k.c. dziedziczenie ustawowe Skarbu Pań-
stwa, w razie braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedzic-
zenia z ustawy. Wątpliwości co do zastosowania w drodze analogii reguł prawa
spadkowego w omawianym przypadku, wzbudza także możliwość uzyskania tego
prawa przez spadkobiercę testamentowego. Należy więc raczej poszukiwać analogii
w przepisach prawa pracy przewidujących powstanie określonych praw majątkowych
w razie śmierci pracownika. Przypadek taki przewidują w szczególności przepisy
kodeksu pracy dotyczące prawa do odprawy pośmiertnej. Zgodnie z art. 93 k.p. w
razie śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy małżonkowi i innym człon-
kom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl
przepisów o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin
przysługuje od zakładu pracy, w częściach równych, odprawa pośmiertna.

Zastosowanie, w drodze analogii, do ekwiwalentu pieniężnego za nie
wykorzystany urlop, zasady wyrażonej w kodeksie pracy odnośnie odprawy poś-
miertnej, prowadzi do udzielenia odpowiedzi na przedstawione zagadnienie prawne,
jak w sentencji uchwały.
========================================