Uchwała z dnia 7 września 1995 r
I PZP 18/95

Przewodniczący SSN: Józef Iwulski, Sędziowie SN: Kazimierz Jaśkowski
(sprawozdawca), Walerian Sanetra,

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Stefana Trautsolta, w sprawie z po-
wództwa Edwarda K., Teresy S., Emilii M., Marty S., Scholastyki B., Małgorzaty J.
przeciwko Poligraficznej Spółdzielni Pracy "N." w G. o udziały w nadwyżce bilansowej
po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 7 września 1995 r. zagadnienia prawnego
przekazanego przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Gdańsku z siedzibą w Gdyni postanowieniem z dnia 23 maja 1995 r. [...] do rozstrzyg-
nięcia w trybie art. 391 k.p.c.

Czy realizacja udziału członka spółdzielni pracy w części nadwyżki bilansowej
przeznaczonej do podziału między członków w postaci:
- udziału w zysku
- oprocentowania udziałów
- dopisów do udziałów
rządzi się tą samą zasadą, tj. uzależnieniem od wkładu pracy czyli przysługuje
proporcjonalnie do okresu pracy w danym roku obrachunkowym ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Członek spółdzielni pracy miał prawo do udziału w części nadwyżki
bilansowej przeznaczonej do podziału między członków spółdzielni w postaci
udziału w zysku, oprocentowania udziałów i dopisów do udziałów odpowiednio
do wkładu pracy (art. 183 § 1 Prawa spółdzielczego w brzmieniu obowiązującym
do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zmianie ustawy - Prawo
spółdzielcze oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz. U. Nr 90, poz. 419).

U z a s a d n i e n i e

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało w następujących okolicznościach.
Powodowie dochodzili od pozwanej Spółdzielni Pracy nie wypłaconych im części
udziału w nadwyżce bilansowej w postaci oprocentowania udziału i dopisu do udziału za
cały rok obrachunkowy w latach, w których ustało ich członkostwo w pozwanej
Spółdzielni (1990-1992).
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Gdyni częściowo uwzględnił żądania powodów. Sąd
ten ustalił, że w uchwałach Zebrań Przedstawicieli Członków Spółdzielni dotyczących
podziału części nadwyżki bilansowej przeznaczonej do podziału między członków
zawierano postanowienia, według których w podziale uczestniczą tylko członkowie
pozostający w zatrudnieniu na koniec roku obrachunkowego. Sąd I instancji stwierdził
nieważność tych postanowień jako sprzecznych z przepisem art. 183 Prawa
spółdzielczego, według którego członek spółdzielni ma prawo do udziału w części
nadwyżki bilansowej przeznaczonej do podziału odpowiednio do wkładu pracy. Sąd
zasądził na rzecz powodów takie kwoty, jakby pracowali oni cały rok obrachunkowy,
mimo że ich praca i członkostwo zakończyło się w trakcie roku.
Rozpoznając rewizję strony pozwanej Sąd Wojewódzki w Gdańsku-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych z siedzibą w Gdyni wskazał, że stosownie do art. 75 Prawa
spółdzielczego prawidłowy zysk spółdzielni, po pomniejszeniu o należny podatek
dochodowy oraz po uwzględnieniu jej udziału w wyniku finansowym innych organizacji,
stanowi nadwyżkę bilansową. Według art. 76 § 1 Prawa spółdzielczego nadwyżka ta
podlega podziałowi na podstawie uchwały walnego zgromadzenia. Część nadwyżki
bilansowej pozostałą po dokonaniu wpłat, o których mowa w art. 76 Prawa
spółdzielczego, przeznacza się na cele określone w uchwale walnego zgromadzenia,
m.in. do podziału między członków (art. 77 § 1 Prawa spółdzielczego). Stosownie do
art. 77 § 2 tego Prawa istnieje możliwość podziału części nadwyżki bilansowej między
członków w postaci oprocentowania udziałów. Natomiast z przepisu art. 183 Prawa
spółdzielczego wynika, że udział w części nadwyżki bilansowej przeznaczonej do
podziału między członków jest odpowiedni do wkładu pracy. Statut pozwanej Spółdzielni
i jej regulamin w sprawie zasad podziału i wypłaty z czystej nadwyżki uzależniały od
wkładu pracy tylko udział w czystej nadwyżce przeznaczonej do podziału między
członków. Nie przewidziano tego uwarunkowania w odniesieniu do oprocentowania
udziałów i dopisów do udziałów.
Sąd Wojewódzki skłania się do poglądu, że ponieważ wszystkie trzy postacie
podziału nadwyżki bilansowej pochodzą z czystego zysku spółdzielni, to stanowią one
część nadwyżki bilansowej w rozumieniu art. 183 Prawa spółdzielczego i powinny być
dzielone odpowiednio do wkładu pracy. Członek lub były członek spółdzielni ma zatem
prawo do udziału w zysku za okres, w którym łączył go ze spółdzielnią spółdzielczy
stosunek pracy. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego możliwe jest jednak przyjęcie poglądu,
że oprocentowanie udziałów i dopisy do udziałów nie są drugim elementem
wynagrodzenia za pracę, o którym mowa w art. 183 Prawa spółdzielczego. Za tą
możliwością przemawia treść regulaminu podziału i wypłaty z czystej nadwyżki, według
którego część nadwyżki przeznaczona na oprocentowanie udziałów i dopisy do
udziałów nie stanowi składnika wynagrodzenia za pracę. Za tą interpretacją może
przemawiać także sformułowanie zawarte w art. 183 Prawa spółdzielczego "część
nadwyżki bilansowej przeznaczonej do podziału między członków".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przepis art. 183 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz.
U. Nr 30 poz. 210 ze zm.) - do czasu jego zmiany przez art. 1 pkt 105 ustawy z dnia 7
lipca 1994 r. o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze oraz o zmianie niektórych innych
ustaw(Dz. U. Nr 90, poz. 419) - stanowił, że za pracę w spółdzielni członek spółdzielni
otrzymuje wynagrodzenie, na które składa się wynagrodzenie bieżące i odpowiedni do
wkładu pracy udział w części nadwyżki bilansowej przeznaczonej do podziału między
członków.
Sąd Najwyższy podziela sugestie Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku, że wszys-
tkie sposoby podziału części nadwyżki bilansowej przeznaczonej do podziału między
członków, które zostały wymienione w pytaniu prawnym, stanowią wynagrodzenie za
pracę i dlatego powinny uwzględniać wkład pracy poszczególnych członków w
wytworzeniu zysku spółdzielni. Przepis art. 183 § 1 Prawa spółdzielczego nie wyłączył
bowiem spod swego działania tej części omawianej nadwyżki, która na podstawie art.
77 § 2 tego Prawa dzielona jest w postaci oprocentowania udziałów. Utrzymując także
wobec spółdzielni pracy możliwość podziału nadwyżki bilansowej w formie
oprocentowania udziałów ustawodawca dopuszczał tę formę jako podział nadwyżki
według wkładu pracy w rozumieniu przepisu art. 183 § 1 Prawa spółdzielczego.
Obowiązujące w pozwanej Spółdzielni przepisy wewnętrzne przewidywały po-
dział czystej nadwyżki bilansowej przeznaczonej do podziału przy pomocy dwóch za-
sadniczych sposobów, opartych na dwóch różnych podstawach obliczania. Pierwszy z
nich, nazwany udziałem w zysku, polegał na przemnożeniu rocznego wynagrodzenia
bieżącego poszczególnych członków przez ustalony uchwałą właściwego organu
Spółdzielni wskaźnik procentowy. Drugi sposób polegał na obliczeniu udziału w nad-
wyżce bilansowej jako pochodnej od wysokości udziałów poszczególnych członków
spółdzielni. W tym zakresie podejmowane uchwały oddzielnie określały wskaźniki pro-
centowe wzrostu udziałów z tytułu ich oprocentowania i z tytułu tzw. dopisów do
udziałów.
W odniesieniu do pierwszego z tych kryteriów podziału nadwyżki bilansowej, tj.
sumy wynagrodzeń bieżących uzyskanych w ciągu roku obrachunkowego należy
zauważyć, że automatycznie - choć w przybliżony sposób - określa ono wkład pracy w
wypracowanie omawianej nadwyżki. Drugie kryterium podziału, tj. wysokość udziałów
członków spółdzielni, jest w rzeczywistości odległe od przewidzianego w art. 183 § 1
Prawa spółdzielczego podziału nadwyżki bilansowej według wkładu pracy. Jeżeli jednak
- jak wyżej wskazano - zostało ono dopuszczone do stosowania także w spółdzielniach
pracy, gdzie podział nadwyżki bilansowej powinien uwzględniać wkład pracy ich
członków, to stosowanie tego kryterium powinno uwzględniać unormowanie z art. 183 §
1 Prawa spółdzielczego. Prowadzi to do wniosku, że w razie nieprzepracowania przez
członka spółdzielni pracy całego roku obrachunkowego, jego partycypacja w nadwyżce
bilansowej, ustalona na podstawie wysokości udziału, powinna być proporcjonalna do
okresu pracy w tym roku.
Z powyższych względów orzeczono jak w sentencji.

========================================