Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 29 września 2006 r.
II PZP 3/06

Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Teresa
Flemming-Kulesza, Zbigniew Hajn, Józef Iwulski, Kazimierz Jaśkowski (sprawoz-
dawca, uzasadnienie), Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca), Herbert Szurgacz.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniew-
skiego, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 września 2006 r sprawy z powództwa
Stefana K. przeciwko R. SA w W. o przywrócenie do pracy na poprzednie warunki,
na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Najwyższego
z dnia 9 maja 2006 r. [...]

,,Czy przepis art. 24113 § 2 zdanie drugie k.p. ma zastosowanie do wypowie-
dzeń indywidualnych warunków umowy o pracę ze względu na upływ okresu wypo-
wiedzenia zakładowego układu zbiorowego pracy, jeżeli układ ten nie został zastą-
piony układem zbiorowym pracy ani regulaminem wynagradzania ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Przepis art. 24113 § 2 zdanie drugie k.p. ma zastosowanie do wypowie-
dzenia wynikających z układu zbiorowego pracy warunków umowy o pracę w
razie rozwiązania tego układu, także wtedy, gdy nie został on zastąpiony no-
wym układem zbiorowym pracy ani regulaminem wynagradzania.

U z a s a d n i e n i e


Postanowieniem z dnia 9 maja 2006 r. [...] Sąd Najwyższy w składzie trzech
sędziów postawił powiększonemu składowi tego Sądu do rozstrzygnięcia zagadnie-
nie prawne wskazane w sentencji uchwały.

Przedstawiając je wskazano na rozbieżność w orzecznictwie Sądu Najwyż-
szego. W wyroku z dnia 23 sierpnia 2005 r., I PK 24/05 (OSNP 2006 nr 13-14, poz.
201) Sąd Najwyższy stwierdził, że w sytuacji wskazanej w zagadnieniu prawnym
przepis art. 24113 § 2 nie ma zastosowania. Przeciwne stanowisko zajął Sąd Najwyż-
szy w wyroku z dnia 14 lutego 2006 r., III PK 109/05 (niepublikowany) stwierdzając,
że art. 24113 § 2 zdanie drugie k.p. ma zastosowanie do wypowiedzenia zmieniają-
cego złożonego po rozwiązaniu układu zbiorowego, także w razie niezawarcia nowe-
go układu. Skład przedstawiający zagadnienie prawne skłania się ku temu drugiemu
poglądowi.

Prokurator wniósł o podjęcie uchwały stwierdzającej, że przepis art. 24113 § 2
zdanie drugie k.p. ma zastosowanie do wypowiedzeń indywidualnych warunków
umowy o pracę ze względu na upływ okresu wypowiedzenia zakładowego układu
zbiorowego, jeżeli układ ten nie został zastąpiony układem zbiorowym pracy ani re-
gulaminem wynagradzania.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

1. Przepis art. 24113 § 2 k.p. stanowi, iż ,,Postanowienia układu mniej korzyst-
ne dla pracowników wprowadza się w drodze wypowiedzenia pracownikom dotych-
czasowych warunków umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego podstawę na-
wiązania stosunku pracy. Przy wypowiedzeniu dotychczasowych warunków umowy o
pracę lub innego aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy nie mają
zastosowania przepisy ograniczające dopuszczalność wypowiadania warunków ta-
kiej umowy lub aktu".
2. Z przepisu tego wynika wprost, że stosuje się go w razie niekorzystnej dla
pracowników zmiany układu zbiorowego lub wprowadzenia nowego układu, gdy
uprzednio był stan bezukładowy. Na podstawie art. 772 § 5 k.p. w obu tych sytu-
acjach odpowiednio stosuje się go do regulaminu wynagradzania. Należy więc przy-
jąć, że omawiany art. 24113 § 2 ma zastosowanie także w razie niekorzystnej dla
pracowników zmiany regulaminu wynagradzania bądź wprowadzenia nowego regu-
laminu. Stosuje się go także, gdy regulamin wynagradzania zastępuje układ zbioro-
wy, który przestał obowiązywać i w sytuacji odwrotnej, to jest w przypadku wejścia w
życie układu zbiorowego w miejsce uprzednio obowiązującego regulaminu wynagra-
dzania.

3. Nie ma natomiast przepisu wprost regulującego sytuację, gdy układ zbio-
rowy lub regulamin wynagradzania tracą moc, a w ich miejsce nie został wprowadzo-
ny nowy akt regulujący wynagrodzenia. Stąd wynikają wątpliwości przedstawione w
pytaniu prawnym i rozbieżność orzecznictwa Sądu Najwyższego.

4. W tezie drugiej powołanego wyroku z dnia 23 sierpnia 2005 r., I PK 24/05,
Sąd Najwyższy stwierdził, że przepis art. 24113 § 2 k.p. nie ma zastosowania do wy-
powiedzeń zmieniających (wypowiedzeń indywidualnych warunków umów o pracę)
ze względu na upływ okresu wypowiedzenia zakładowego układu zbiorowego pracy,
jeżeli układ ten nie został zastąpiony nowym układem zbiorowym pracy.

Natomiast w tezie pierwszej wyroku z dnia 6 stycznia 2006 r., III PK 108/05
(niepublikowany) oraz w wyroku z dnia 14 lutego 2006 r., III PK 109/05 (na który po-
wołał się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu pytania) przyjęto, że przepis art. 24113 § 2
zdanie drugie k.p. ma zastosowanie do wypowiedzenia zmieniającego złożonego po
rozwiązaniu układu zbiorowego pracy, także w razie niezawarcia nowego układu.

5. Omawiane zagadnienie jest nowym problemem pod rządem Kodeksu
pracy. Obowiązująca do 31 grudnia 1974 r. ustawa z dnia 14 kwietnia 1937 r. o ukła-
dach zbiorowych pracy (Dz.U. Nr 31, poz. 242 ze zm.) stanowiła w art. 8 ust. 1, że
,,zmiany indywidualnej umowy o pracę, wprowadzone do tej umowy przez układ zbio-
rowy pracy, mogą być po wygaśnięciu układu uchylone i brzmienie pierwotne umowy
indywidualnej o pracę przywrócone, jednakże z zachowaniem terminów wypowie-
dzenia ustawowych, umownych lub zwyczajowych. Wypowiedzenie umowy indywi-
dualnej o pracę może być dokonane z zachowaniem wyżej określonego trybu nawet
na termin wygaśnięcia układu zbiorowego pracy". Oznacza to, że niekorzystna dla
pracownika zmiana umowy nie następowała automatycznie, lecz wymagała wypo-
wiedzenia.

6. Pod rządem Kodeksu pracy obowiązywały przepisy przewidujące dalsze
stosowanie rozwiązanego układu zbiorowego (z wyjątkami).

Od dnia 1 stycznia 1975 r. regulował to § 16 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 5 grudnia 1974 r. w sprawie układów zbiorowych pracy (Dz.U. Nr 47, poz. 288).
Zostało ono pośrednio uchylone przez art. 1 ustawy z dnia 24 listopada 1986 r. o
zmianie ustawy - Kodeks pracy (Dz.U. Nr 42, poz. 201 ze zm.) wprowadzający tę
regulację do art. 2414 § 3 k.p. Kwestia dopuszczalności wypowiedzeń zmieniających
w związku ze zmianą układu zbiorowego miała wówczas całkowicie marginalne zna-
czenie, gdyż także niekorzystne dla pracowników zmiany układu wchodziły w życie
automatycznie w miejsce warunków umowy wynikających z poprzednio obowiązują-
cych przepisów (ówczesny art. 2417 § 6 k.p.). Wypowiedzenie zmieniające było więc
wymagane tylko w przypadku niekorzystnej dla pracownika zmiany tych postanowień
umowy, które nie miały oparcia w przepisach prawa. Ten sam mechanizm wejścia w
życie dotyczył zakładowych systemów wynagradzania, które do 1994 r. pełniły funk-
cję zakładowych układów zbiorowych pracy (art. 21 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r.
o zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagradzania, jednolity tekst: Dz.U.
z 1990 r. Nr 69, poz. 407).

Ustawa ta została uchylona przez ustawę z dnia 29 września 1994 r. o zmia-
nie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 113, poz. 547),
która także wprowadziła nowe brzmienie działu jedenastego Kodeksu pracy, regulu-
jącego układy zbiorowe pracy. Utrzymana została reguła, że układ - co do zasady -
nadal obowiązuje po jego rozwiązaniu (art. 2417 § 4). Natomiast co do stosowania
postanowień mniej korzystnych dla pracowników nastąpił powrót do regulacji ustawy
z 1937 r., czyli wymagało to wypowiedzenia lub porozumienia zmieniającego (art.
24113 § 2 k.p.). Jednak regulacje dotyczące stabilności stosunku pracy były znacznie
inne niż w 1937 r., gdyż wprowadzono liczne zakazy wypowiadania, co odpowiednio
stosowało się do wypowiedzenia zmieniającego (art. 42 § 1 k.p.), chyba że przepis
szczególny stanowił inaczej (np. art. 43 k.p.).

W celu równego traktowania pracowników w razie zmiany układu zbiorowego
od dnia 1 stycznia 2001 r., dodano do art. 24113 § 2 zdanie drugie uchylające stoso-
wanie przepisów ograniczających dopuszczalność wypowiadania w razie zmiany
układu zbiorowego (art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o zmianie ustawy -
Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 107, poz. 1127). I właśnie tego
art. 24113 § 2 zdanie drugie k.p. dotyczy rozpoznawane zagadnienie prawne.
7. Nową sytuację prawną od dnia 26 listopada 2002 r. spowodował wyrok Try-
bunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2002 r., K 31/01 (Dz.U. Nr 196, poz.
1660, OTK-A 2002 nr 6, poz. 82), który pozbawił mocy obowiązującej przepis art.
2417 § 4 k.p.

Nie budzi wątpliwości, że w tym nowym stanie prawnym pracodawca nie jest
związany postanowieniami rozwiązanego układu zbiorowego i może złożyć pracow-
nikom wypowiedzenia zmieniające warunki umowy o pracę na ich niekorzyść w po-
równaniu z warunkami wynikającymi z układu. Żaden przepis nie zakazuje mu bo-
wiem tej czynności.

8. Przepis art. 2417§ 4 k.p. stanowił, że ,,w razie rozwiązania układu do czasu
wejścia w życie nowego układu stosuje się postanowienia układu dotychczasowego,
chyba że strony w układzie ustaliły lub w drodze porozumienia ustalą inny termin sto-
sowania rozwiązanego układu. Przepis art. 2418 § 2 stosuje się".

Natomiast według dotyczącego przejścia zakładu pracy na nowego praco-
dawcę i obowiązującego nadal art. 2418 § 2 k.p. ,,po upływie okresu stosowania do-
tychczasowego układu wynikające z tego układu warunki umów o pracę lub innych
aktów stanowiących podstawę nawiązania stosunku pracy stosuje się do upływu
okresu wypowiedzenia tych warunków. Przepis art. 24113 § 2 zdanie drugie stosuje
się".

W ten sposób przez dwa odesłania było ,,dojście" do art. 24113 § 2 zdanie dru-
gie k.p. wyłączającego stosowanie przepisów ograniczających dopuszczalność
wypowiadania warunków umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego podstawę
nawiązania stosunku pracy w razie niekorzystnej dla pracowników zmiany układu
zbiorowego lub regulaminu wynagradzania (art. 772 § 5 k.p.).

9. W powołanym w pkt 7 wyroku Trybunału Konstytucyjnego uznano art. 2417
§ 4 k.p. za sprzeczny z art. 20 i art. 59 ust. 2 Konstytucji, art. 4 Konwencji MOP nr 98
oraz art. 6 ust. 2 Europejskiej Karty Społecznej dlatego, że ogranicza on wolność
działalności gospodarczej oraz dobrowolność rokowań i narusza równość stron w
rokowaniach. Są to argumenty odnoszące się tylko do art. 2417 § 4 zdanie pierwsze
k.p. Pozbawiając mocy cały ten przepis Trybunał nie odniósł się do zdania drugiego.
Trzeba przy tym zauważyć, że pozbawienie mocy zdania drugiego tego przepisu jest
niekonsekwentne z motywami uchylenia zdania pierwszego. Zdanie drugie ułatwiało
bowiem korzystanie przez pracodawcę z możliwości wynikających z pozbawienia
mocy zdania pierwszego.
10. Powstaje więc pytanie, czy po utracie mocy obowiązującej przez art. 2417
§ 4 zdanie drugie k.p., do wypowiedzenia warunków umowy o pracę po zakończeniu
obowiązywania układu zbiorowego stosuje się art. 24113 § 2 zdanie drugie k.p., jeżeli
nie zawarto nowego układu zbiorowego lub nie ustalono regulaminu wynagradzania.

W powołanym wyroku z dnia 23 sierpnia 2005 r. Sąd Najwyższy odpowiedział
na nie przecząco. Stwierdził, że przepis art. 24113 § 2 k.p. nie ma zastosowania do
wypowiedzeń zmieniających (wypowiedzeń indywidualnych warunków umów o
pracę) ze względu na upływ okresu wypowiedzenia zakładowego układu zbiorowego
pracy, jeżeli układ ten nie został zastąpiony nowym układem zbiorowy pracy. Z kilku
przyczyn trudno podzielić ten pogląd.

11. Po pierwsze nie jest trafne stanowisko, że z art. 2417 § 4 k.p. wynikało, iż
nie można stosować art. 2418 § 2 k.p. w razie nieobowiązywania nowego układu
zbiorowego. Jest wręcz przeciwnie. Przepis art. 2418 § 2 k.p. uprawnia pracodawcę
do złożenia - po upływie roku stosowania układu zbiorowego, którym byli objęci
przed przejęciem przez nowego pracodawcę - wypowiedzenia zmieniającego prze-
jętym pracownikom. W żadnej mierze nie uzależnia on tego prawa pracodawcy od
objęcia tych pracowników nowym układem zbiorowym, którego może w ogóle nie być
u pracodawcy przejmującego pracowników. Przepis ten odsyła bowiem tylko do
zdania drugiego art. 24113 § 2 k.p. (wyłączającego zastosowanie przepisów ograni-
czających dopuszczalność wypowiedzenia), pomijając zdanie pierwsze tego para-
grafu, które wyraźnie dotyczy wprowadzenia w życie niekorzystnych dla pracowników
postanowień nowego układu zbiorowego.

12. Po drugie, sprzeciwiając się stosowaniu art. 24113 § 2 k.p., (a w istocie
problem dotyczy jego zdania drugiego) w razie niezawarcia nowego układu zbioro-
wego (lub niewydania regulaminu wynagradzania - co wynika z uzasadnienia kwe-
stionowanego wyroku), Sąd Najwyższy przyjął, że nie ma luki prawnej powstałej po
utracie mocy obowiązującej przez art. 2417 § 4 k.p. wskutek wyroku Trybunału Kon-
stytucyjnego. Stwierdził, że zmiana treści umowy o pracę po ustaniu obowiązywania
układu zbiorowego wymaga wypowiedzenia zmieniającego, a dopuszczalność jego
złożenia nie zależy od wprowadzenia nowego układu zbiorowego lub regulaminu wy-
nagradzania. Z tymi stwierdzeniami należy się w pełni zgodzić. Budzi natomiast
sprzeciw pogląd, że jeżeli te akty (układ zbiorowy lub regulamin wynagradzania) nie
zostały wprowadzone, to nie stosuje się art. 24113 § 2 zdanie drugie k.p. Wyłączenie
tej możliwości uzasadniono istnieniem zasady szczególnej ochrony stosunku pracy
niektórych kategorii pracowników, dlatego przepisy ograniczające tę ochronę nie
mogą być wykładane rozszerzająco przy zastosowaniu wykładni systemowej lub
funkcjonalnej.
13. Sprzeciw wobec tego poglądu wynika przede wszystkim stąd, że w odnie-
sieniu do wypowiedzenia zmieniającego umowę o pracę zawartą na czas nieokre-
ślony bez wątpienia zasadą jest swoboda pracodawcy ograniczona wymogiem za-
sadności wypowiedzenia (art. 45 § 1 k.p., w związku z art. 42 § 1 k.p.), z możliwością
jego uchylenia przez przepis szczególny. Zasada ograniczonej swobody wypowie-
dzenia zmieniającego odnosi się do wszystkich pracowników. Swobodę wypowie-
dzenia ograniczają także inne przepisy, również dotyczące wszystkich pracowników.
Chodzi tu zwłaszcza o przepisy o równym traktowaniu i niedyskryminacji (art. 32 i art.
33 Konstytucji, art. 112 i art. 113 oraz art. 183a - art. 183e k.p.). Natomiast przepisy
wprowadzające szczególną ochronę przed wypowiedzeniem są wyjątkiem od tej za-
sady odnoszącym się do enumeratywnie określonych grup pracowników.
Pojęcie ,,zasady prawa pracy" ma jednak charakter względny w tym sensie, że
można je konstruować na różnych stopniach szczegółowości. Rozważając kwestię
dopuszczalności wypowiedzenia zmieniającego działaczowi związkowemu przede
wszystkim należy stwierdzić, że dotyczący go zakaz wypowiedzenia zmieniającego
jest wyjątkiem od zasady ograniczonej swobody wypowiedzenia przez pracodawcę.
Jest ona zasadą podstawową (pierwszego stopnia). Jeżeli natomiast przyjąć - jak w
wyroku I PK 24/05 - że istnieje zasada szczególnej ochrony niektórych kategorii pra-
cowników (zasada drugiego stopnia), to można jej przeciwstawić zasadę ustania
szczególnej ochrony w razie utraty mocy obowiązującej przez układ zbiorowy (zasa-
da trzeciego stopnia). Dlatego określanie pewnych regulacji lub ich zespołu mianem
zasady prawa pracy - a przez to nadawanie innym przepisom charakteru wyjątku -
może być zawodne i nie zawsze jest przydatne w wykładni prawa.
14. Należy stosować wykładnię systemową i wypełnić lukę powstałą po po-
zbawieniu mocy obowiązującej zdania drugiego art. 2417 § 4 k.p. Trzeba bowiem
zauważyć, że we wszystkich sytuacjach, gdy układ zbiorowy traci moc, to Kodeks
odsyła do stosowania art. 24113 § 2 zdanie drugie, bezpośrednio lub za pośrednic-
twem art. 2418 § 2. Tak jest w razie wykreślenia układu z rejestru (art. 24111 § 55),
upływu roku stosowania poprzedniego układu zbiorowego wobec pracowników prze-
jętych na podstawie art. 231 k.p. (art. 2418 § 2), uchylenia generalizacji układu (art.
24118 § 5) i odstąpienia przez pracodawcę od stosowania układu ponadzakładowego
ze względu na rozwiązanie organizacji pracodawców lub wszystkich organizacji
związkowych będących stroną układu ponadzakładowego (art. 24119 § 2) lub zakła-
dowego ze względu na rozwiązanie wszystkich organizacji związkowych, które za-
warły układ (art. 24129 § 3). Nie ma w Kodeksie pracy regulacji, która przewidywałaby
ustanie obowiązywania lub stosowania układu zbiorowego, a nie wprowadzała sto-
sowania art. 24113 § 2 zdanie drugie k.p.
Nie dotyczą dopuszczalności stosowania tego przepisu regulacje przewidzia-
ne w art. 91, art. 231a oraz art. 24127 k.p., wprowadzające możliwość czasowego nie-
stosowania przepisów prawa pracy lub postanowień umów o pracę. Ten skutek na-
stępuje bowiem automatycznie na mocy porozumienia zbiorowego partnerów spo-
łecznych, a nie w następstwie wypowiedzenia zmieniającego pracodawcy. Obejmuje
więc też pracowników podlegających szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem
umowy.

15. Podnieść także trzeba, że jest nietrafne odwołanie się w kwestionowanym
wyroku I PK 24/05 do poglądu Trybunału Konstytucyjnego o stosowaniu - po ustaniu
mocy obowiązującej art. 2417 § 4 k.p. - ogólnych przepisów prawa pracy o wypowie-
dzeniu umów. W rozważaniach Trybunału dotyczących tego przepisu nie ma takiego
stwierdzenia, zresztą wykraczałoby to poza jego kompetencje (art. 188 Konstytucji).

16. Następstwem stosowania art. 24113 § 2 zdanie drugie k.p. jest koniecz-
ność wykładni zwrotu stanowiącego, że przy wypowiedzeniu zmieniającym ,,nie mają
zastosowania przepisy ograniczające dopuszczalność wypowiedzenia warunków
umowy (o pracę)". Nie budzi wątpliwości, że uchyla on wszelkie zakazy wypowiedze-
nia. Pozbawienie szczególnej ochrony działaczy związkowych jest dodatkowym ar-
gumentem przemawiającym za stosowaniem art. 24113 § 2 zdanie drugie k.p. w razie
utraty mocy obowiązującej układu zbiorowego wskutek wypowiedzenia przez praco-
dawcę, mimo niezawarcia nowego układu. Bez uchylenia tej ochrony nie byliby oni
zainteresowani w zawarciu nowego układu, gdyż ich warunki zatrudnienia wynikające
z rozwiązanego układu byłyby zachowane, a pozostałym pracownikom pracodawca
mógłby je wypowiedzieć. Tymczasem funkcją zakazu wypowiedzenia nie jest two-
rzenie szczególnych przywilejów dla działaczy związkowych, lecz ich ochrona w sy-
tuacjach konfliktowych z pracodawcą. Prawo należy zaś interpretować w zgodzie z
jego funkcją społeczną.

Sąd Najwyższy nie rozważał zagadnienia, czy art. 24113 § 2 zdanie drugie k.p.
uchyla wymóg zasadności wypowiedzenia (art. 45 § 1 k.p.) oraz konsultacji z zakła-
dową organizacją związkową (art. 38 k.p.), gdyż nie jest to objęte pytaniem prawnym.

16. Ponieważ uchylenie ochrony przed wypowiedzeniem zmieniającym, wyni-
kające z art. 24113 § 2 zdanie drugie k.p. jest następstwem rozwiązania układu zbio-
rowego lub jego zmiany niekorzystnej dla pracowników, to nie dotyczy ono tych po-
stanowień umowy o pracę, które nie wynikały z rozwiązanego lub zmienionego
układu. Do ich wypowiedzenia stosuje się przepisy o szczególnej ochronie stosunku
pracy oraz - w odniesieniu do umowy zawartej na czas nieokreślony - o zasadności
wypowiedzenia (art. 45 § 1 k.p.) i konsultacji związkowej (art. 38 k.p.).

Z tych względów orzeczono jak w sentencji.
========================================