Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 10 listopada 2004 r.
I PZP 3/04

Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Beata Gudowska, Jerzy Kwaśniewski, Zbigniew Myszka, Jadwiga
Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca, uzasadnienie), Maria Tyszel (sprawoz-
dawca).

Sąd Najwyższy, z udziałem Prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szew-
czyka, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 listopada 2004 r. sprawy z powództwa
Kazimierza Z. przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra
Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego o odszkodowanie, na skutek zagadnie-
nia prawnego przekazanego przez skład trzech sędziów Sądu Najwyższego posta-
nowieniem z dnia 9 czerwca 2004 r., I PK 574/03,

,,I. czy w razie gdy wykonywanie zajęć przez prokuratora w stanie spoczynku
nie uchybia godności jego urzędu lub nie podważa zaufania do jego bezstronności
(art. 49 ust. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze, jednolity tekst: Dz.U.
z 1994 r. Nr 19, poz. 70 ze zm.) właściwy prokurator (art. 49 ust. 3 w związku z art.
49c tej ustawy) może odmówić udzielenia zezwolenia na wykonywanie tych zajęć?
II. czy w razie udzielenia zezwolenia na wykonywanie przez prokuratora w
stanie spoczynku, w ramach stosunku pracy, innych zajęć w rozumieniu art. 49 ust. 3
wymienionej wyżej ustawy, dopuszczalne jest ograniczenie wymiaru czasu pracy
tego prokuratora ?"

p o d j ą ł uchwałę:

W stanie prawnym obowiązującym przed dniem 1 października 2001 r.
prokuratorowi w stanie spoczynku nie wolno było zajmować żadnego innego
stanowiska z wyjątkiem stanowiska pracownika naukowo-dydaktycznego, dy-
daktycznego lub naukowego (art. 49 ust. 1 w związku z art. 49c ustawy z dnia
20 czerwca 1985 r. o prokuraturze, tekst jednolity: Dz.U. 1994 r. Nr 19, poz. 70
ze zm.).

U z a s a d n i e n i e


Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 9 czerwca 2004 r. wydanym na pod-
stawie art. 59 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr
240, poz. 2052 ze zm.) przedstawił składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego do
rozstrzygnięcia poniższe zagadnienie prawne:
czy w razie gdy wykonywanie zajęć przez prokuratora w stanie spoczynku nie
uchybia godności jego urzędu lub nie podważa zaufania do jego bezstronności (art.
49 ust. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze, tekst jednolity: Dz.U. z
1994 r. Nr 19, poz. 70 ze zm.), właściwy prokurator (art. 49 ust. 3 w związku z art.
49c tej ustawy) może odmówić udzielenia zezwolenia na wykonywanie tych zajęć,
czy w razie udzielenia zezwolenia na wykonywanie przez prokuratora w stanie
spoczynku, w ramach stosunku pracy, innych zajęć w rozumieniu art. 49 ust. 3 tej
ustawy, dopuszczalne jest ograniczenie wymiaru czasu pracy tego prokuratora.
Przytoczone zagadnienie powstało w sprawie z powództwa Kazimierza Z.,
prokuratora w stanie spoczynku, przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu
przez Ministra Sprawiedliwości-Prokuratora Generalnego o odszkodowanie z tytułu
uniemożliwienia mu wykonywania zatrudnienia w Biurze Rzecznika Praw Obywatel-
skich w wymiarze wyższym niż 1/2 etatu. W sprawie tej powód wniósł kasację od wy-
roku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 kwietnia 2003 r., uznającego, że
Prokurator Generalny ,,miał władcze kompetencje do wyrażenia zgody na podjęcie
dodatkowego zatrudnienia przez powoda" oraz do ,,określenia jego czasowego wy-
miaru".

Stan faktyczny i prawny sprawy był następujący. Powód był prokuratorem Pro-
kuratury Generalnej, który z dniem 31 października 1986 r. przeszedł na emeryturę.
Od dnia 1 stycznia 1988 r. podjął pracę w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich,
początkowo w niepełnym wymiarze czasu pracy, a od dnia 1 stycznia 1992 r. - w peł-
nym wymiarze na stanowisku dyrektora Zespołu Prawa Karnego. Od tego też dnia, w
wyniku decyzji organu rentowego o zawieszeniu wypłaty, przestał pobierać świad-
czenie emerytalne.
Z dniem 1 stycznia 1998 r. weszła w życie (z pewnymi wyjątkami) ustawa z
dnia 28 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 124, poz. 782), która zmieniła w sposób
istotny sytuację sędziów i prokuratorów. Dla tych z nich, którzy ukończyli 70 rok ży-
cia, bądź którzy z powodu choroby lub utraty sił zostali uznani przez lekarza orzecz-
nika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za trwale niezdolnych do pełnienia obowiąz-
ków sędziowskich lub prokuratorskich wprowadziła bowiem prawo przejścia w stan
spoczynku. Zmiana ta dokonała się przez nadanie nowego brzmienia art. 59 Prawa o
ustroju sądów powszechnych oraz przez dodanie art. 62a w ustawie z dnia 20
czerwca 1985 r. o prokuraturze (jednolity tekst: Dz.U. Z 1990 r. Nr 19, poz. 70 ze
zm.). Jednocześnie ustawa zmieniająca dodała w ustawie - Prawo o ustroju sądów
powszechnych przepis art. 711, który dla sędziów w stanie spoczynku wprowadził
uposażenie (§ 2) i zastrzegł, że przejście w ten stan powoduje utratę prawa do eme-
rytury lub renty z ubezpieczenia społecznego (§ 6). Na podstawie art. 62a ustawy o
prokuraturze przepisy te znalazły odpowiednie zastosowanie także do prokuratorów.
Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. wprowadziła jeszcze inną istotną zmianę w
statusie prawnym prokuratorów. Mianowicie, przez dodanie art. 49c rozciągnęła na
prokuratorów w stanie spoczynku moc obowiązująca art. 49 ustawy o prokuraturze,
który reguluje kwestię dopuszczalności podejmowania przez prokuratorów aktywno-
ści zawodowej w innych formach niż praca na stanowisku prokuratora.
W dniu 27 listopada 1997 r. powód złożył oświadczenie, że od dnia 1 stycznia
1998 r. przechodzi w stan spoczynku i wniósł o podjęcie z tym dniem wypłaty należ-
nego mu uposażenia. Innym pismem z tej samej daty zawiadomił Prokuratora Gene-
ralnego o swoim zatrudnieniu w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich w pełnym
wymiarze czasu pracy. Odpowiadając na nie, Prokurator Generalny wydał w dniu 10
kwietnia 1998 r. decyzję o wyrażeniu zgody na wykonywanie przez powoda zatrud-
nienia w wymiarze 1/2 etatu w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich w Zespole
Prawa Karnego, podając jako podstawę załatwienia sprawy art. 49c w związku z art.
49 ust. 3 ustawy o prokuraturze. Pismem z dnia 17 kwietnia 1998 r. powód zwrócił
się do Ministra Sprawiedliwości-Prokuratora Generalnego o zmianę decyzji w części
dotyczącej wymiaru zatrudnienia i o wyrażenie zgody na zatrudnienie na pełnym eta-
cie, a po udzieleniu odpowiedzi odmownej, kolejnym pismem z dnia 17 lutego 1999 r.
wystąpił z prośbą o rozważenie zmiany zajętego stanowiska, wyrażając zapatrywa-
nie, że ograniczenie wymiaru czasu pracy uniemożliwia mu wykonywanie obowiąz-
ków na stanowisku dyrektora Zespołu Prawa Karnego, a przede wszystkim nie znaj-
duje uzasadnienia w przepisach art. 49 i art. 49c ustawy o Prokuraturze.

W dniu 29 czerwca 1999 r. Minister Sprawiedliwości-Prokurator Generalny
podjął ostateczną decyzję o niewyrażeniu zgody na wykonywanie przez powoda za-
trudnienia w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich w wymiarze wyższym niż 1/2 etatu
w okresie pozostawania w stanie spoczynku i pobierania z tego tytułu uposażenia
prokuratora w stanie spoczynku.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem
z dnia 16 września 2002 r. uwzględnił powództwo o odszkodowanie oparte na pod-
stawie art. 77 w związku z art. 8 ust. 2 Konstytucji oraz art. 415 i art. 417 k.c. i zasą-
dził od Skarbu Państwa - Ministra Sprawiedliwości-Prokuratora Generalnego na
rzecz powoda kwotę 43.957,45 zł z odsetkami ustawowymi od daty wyroku. Stwier-
dził, że Prokurator Generalny, rozważając wniosek powoda o wyrażenie zgody na
jego zatrudnienie, powinien wziąć tylko pod uwagę, czy zatrudnienie to nie uchybia
godności i powadze stanowiska prokuratora w stanie spoczynku; pozostałe bowiem
przesłanki (tj. przeszkadzanie w pełnieniu obowiązków i podważanie zaufania do
bezstronności prokuratora) nie wchodzą w rachubę, skoro powód nie wykonywał
pracy prokuratorskiej. Również ograniczenie wymiaru czasu pracy nie znajduje uza-
sadnienia w art. 49c w związku z art. 49 ustawy o prokuraturze. Co więcej, opisane
postępowanie strony pozwanej naruszało przepisy art. 7 i art. 65 ust. 1 Konstytucji,
gdyż było sprzeczne ,,z zasadą działania organu władzy publicznej jedynie na pod-
stawie i w granicach prawa" oraz ,,z zasadą wolności obywatelskiej wyboru i wyko-
nywania zawodu, z dopuszczalnymi wyjątkami określonymi tylko ustawą". Postępo-
wanie strony pozwanej wykraczało więc poza ramy upoważnienia ustawowego (art.
49c w związku z art. 49 ustawy), natomiast ,,arbitralne zezwolenie na zatrudnienie
jedynie w ograniczonym wymiarze 1/2 etatu" zmierzało do ,,ograniczenia wysokości
dochodów uzyskiwanych przez powoda". Skoro decyzja Prokuratora Generalnego
była bezprawna, to ponosi on odpowiedzialność za jej skutki w postaci szkody wyni-
kającej z faktu utraty przez powoda części wynagrodzenia za pracę w kwocie
43.957,45 zł netto.

Strona pozwana w apelacji od powyższego wyroku, opartej na podstawie na-
ruszenia art. 49 w związku z art. 49c ustawy o prokuraturze, art. 417 k.c. i art. 361 §
1 k.c. (obydwu przepisów w związku z art. 300 k.p.) i skierowanej przeciwko
uwzględnieniu powództwa wraz z kosztami procesu, podniosła, że powód z własnej
woli skorzystał z możliwości przejścia w stan spoczynku i pobierania z tego tytułu
należnego uposażenia, co wymagało również liczenia się z koniecznością uzyskania
zgody na dodatkowe zatrudnienie. Prokurator Generalny uznał, że zatrudnienie po-
woda w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich nie uchybia godności prokuratora w
stanie spoczynku, ale zezwolił na wykonywanie tego zatrudnienia jedynie w wymia-
rze nie przekraczającym 1/2 etatu, uznając, że taka decyzja mieści się w jego upraw-
nieniach władczych, zaś ustawa o prokuraturze nie zawiera zakazu określenia wy-
miaru etatowego dodatkowego zatrudnienia.

Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 10 kwietnia 2003 r. zmienił wyrok w zaskar-
żonym zakresie w ten sposób, że oddalił powództwo. Przede wszystkim Sąd drugiej
instancji podkreślił, że decyzji Prokuratora Generalnego o wyrażeniu zgody na za-
trudnienie powoda w ograniczonym wymiarze nie można uznać za bezprawną i w
związku z tym nie zachodzą podstawy do przyjęcia odpowiedzialności Skarbu Pań-
stwa na mocy art. 417 k.c. Z chwilą przejścia na emeryturę powód mógł podjąć do-
datkowe zatrudnienie bez jakichkolwiek ograniczeń zarówno co do rodzaju wykony-
wanej pracy, jak i jej wymiaru. Z możliwości tej skorzystał i podjął pracę w Biurze
Rzecznika Praw Obywatelskich. Jednak z chwilą wyrażenia woli otrzymywania upo-
sażenia przewidzianego w stanie spoczynku, wybrał status prokuratora w stanie spo-
czynku wraz z wynikającymi z niego prawami i obowiązkami, w tym także z koniecz-
nością liczenia się z tym, że dodatkowe zatrudnienie będzie mógł wykonywać po
uprzednim uzyskaniu na to zgody wymaganej art. 49c ustawy z dnia 20 czerwca
1985 r. o prokuraturze. Prokurator Generalny w decyzji wyrażającej zgodę na zatrud-
nienie nie przekraczające 1/2 etatu podał jej motywy. Sama zaś decyzja mieściła się
we władczych kompetencjach tego organu. Ustawowe uprawnienie Prokuratora Ge-
neralnego do decydowania o zatrudnieniu prokuratora w stanie spoczynku i rozmia-
rze tego zatrudnienia nie zostało ograniczone w ustawie o prokuraturze, natomiast
art. 65 ust. 1 Konstytucji dopuszcza wprowadzenie ustawą wyjątków od zasady wol-
ności pracy.

Od wyroku Sądu Apelacyjnego w części zmieniającej wyrok Sądu Okręgo-
wego i oddalającej powództwo powód złożył kasację opartą na podstawie naruszenia
art. 49 w związku z art. 49c ustawy o prokuraturze. Zarzucił w niej błędne przyjęcie
przez Sąd Apelacyjny, że działanie Ministra Sprawiedliwości-Prokuratora Generalne-
go, zmierzające do obniżenia mu dochodów przez ograniczenie z urzędu wymiaru
czasu pracy w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, należy do władczych kompe-
tencji tego organu, mieszczących się w ramach art. 49 w związku z art. 49c ustawy o
prokuraturze. Jego zdaniem, przepisy te mają na celu ochronę godności zawodu pro-
kuratora oraz prawidłowości sprawowanej przez niego funkcji. Ich uchybienie naru-
sza równocześnie konstytucyjną zasadę działania organu władzy publicznej jedynie
na podstawie i w granicach prawa, a także zasadę wolności obywatelskiej wyboru i
wykonywania zawodu, z dopuszczalnymi wyjątkami określonymi tylko ustawą. Po-
nadto Sąd Apelacyjny nie dostrzegł tego, że art. 49 ustawy o prokuraturze dotyczy w
głównej mierze prokuratorów w czynnej służbie, wobec czego w odniesieniu do nich
decyzja Ministra Sprawiedliwości-Generalnego Prokuratora ,,ograniczająca wymiar
czasowy zatrudnienia może stanowić realizację jego władczych uprawnień" (jeżeli
np. dodatkowe zatrudnienie w pełnym wymiarze etatowym przeszkadzałoby w peł-
nieniu obowiązków służbowych prokuratora), ale kryteria te nie mogą się odnosić do
prokuratora w stanie spoczynku, który nie sprawuje obowiązków prokuratora. Nie jest
natomiast obojętny charakter zatrudnienia prokuratora w stanie spoczynku, który nie
może naruszać godności zawodu prokuratora. Wskazane oczywiste naruszenie
przepisów prawa materialnego stanowi zarazem oczywiste naruszenie konstytucyjnej
zasady wolności wyboru i wykonywania zawodu.

Sąd Najwyższy, uznając, że w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne
wymagające rozstrzygnięcia przez skład powiększony Sądu Najwyższego, uzasadnił
następująco swoje stanowisko:

W dacie wydania decyzji przez Prokuratora Generalnego (29 czerwca 1999 r.)
przepis art. 49 ust. 1 ustawy o prokuraturze miał następującą treść: ,,prokuratorowi
nie wolno obok piastowanego stanowiska zajmować żadnego innego, z wyjątkiem
stanowiska pracownika naukowo-dydaktycznego, dydaktycznego lub naukowego,
jeżeli zajmowanie takiego stanowiska nie przeszkadza w pełnieniu obowiązków pro-
kuratora". Natomiast art. 49 ust. 2 tej ustawy stanowił, że ,,prokuratorowi nie wolno
wykonywać zajęć, które by przeszkadzały w pełnieniu obowiązków prokuratora albo
mogły uchybiać godności jego urzędu albo podważać zaufanie do jego bezstronno-
ści". Według zaś art. 49 ust. 3 ustawy, Prokurator Generalny w stosunku do proku-
ratorów Prokuratury Krajowej, prokuratorów apelacyjnych oraz prokuratorów okręgo-
wych (dalsza część przepisu bez znaczenia dla rozważań) udziela zezwolenia na
wykonywanie innych zajęć niż określone w ust. 2, jak również decyduje o tym, czy
zajmowanie stanowiska naukowo-dydaktycznego, dydaktycznego lub naukowego nie
przeszkadza w pełnieniu obowiązków prokuratora. Przepis art. 49 ust. 1 ustawy nie
ma zastosowania do powoda, gdyż podczas zatrudnienia w Biurze Rzecznika Praw
Obywatelskich nie zajmował żadnego ze stanowisk wymienionych w tym przepisie.
W wyroku z dnia 6 stycznia 1999 r., III RN 180/98 (OSNAPiUS 1999 nr 21, poz. 670)
Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że pod rządami ustawy z dnia 25 czerwca 1985 r. -
Prawo o ustroju sądów powszechnych, a zwłaszcza gdy rozważyć art. 68 tego Prawa
(jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.), to trzeba uznać, że sędziego
Sądu Najwyższego w stanie spoczynku dotyczy wymóg uzyskania zgody Pierwszego
Prezesa tego Sądu na podjęcie (kontynuowanie) zatrudnienia. Nie ma jednak ograni-
czenia takiej możliwości wyłącznie w odniesieniu do stanowiska profesora. Oznacza
to, że ,,Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego może (powinien) wyrazić zgodę na pod-
jęcie (kontynuowanie) pracy przez sędziego tego Sądu, chyba że jej wykonywanie
mogłoby uchybić godności zawodu sędziego (art. 68 § 1 i 2 Prawa o u.s.p.)". Pogląd
ten został wprawdzie wypowiedziany w związku z interpretacją art. 41 ust. 1 nieobo-
wiązującej już, wymienionej wyżej ustawy, ale jest zbieżny treścią z przepisem art.
49 ust. 1 ustawy o prokuraturze, co może uzasadniać przyjęcie powyższej interpreta-
cji przy ocenie uprawnień prokuratorów, gdy chodzi o podejmowanie innego zatrud-
nienia. Ów pogląd jest również zgodny z poglądami prezentowanymi w piśmiennic-
twie, w myśl których zarówno redakcja przepisów art. 683 Prawa o ustroju sądów po-
wszechnych i art. 49c ustawy o prokuraturze, ich wykładnia systemowa, jak i ratio
legis przemawiają za możliwością udzielania sędziom i prokuratorom w stanie spo-
czynku zgody na podejmowanie zatrudnienia, z wyłączeniem jedynie tych zawodów,
co do których istnieje ustawowy zakaz łączenia ich ze stanowiskiem sędziego lub
prokuratora w stanie czynnym (adwokat, radca prawny, notariusz). Brak jest również
racjonalnych przesłanek, by w tym zakresie różnicować sytuację sędziów i prokurato-
rów w stanie spoczynku.

Sąd Najwyższy, uzasadniając celowość przedstawienia zagadnienia praw-
nego, zwrócił jednak uwagę także na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6
kwietnia 2001 r., III SZ 2/01 (OSNAPiUS 2002 nr 8, poz. 197), w którym wykładnia
art. 49 ustawy o prokuraturze doprowadziła do konkluzji, że ,,odpowiednie stosowanie
przepisów art. 49 ustawy o prokuraturze do prokuratorów w stanie spoczynku, którzy
pobierają stosowne uposażenie z tego tytułu, nie może prowadzić do wniosku, że
prokuratorzy w stanie spoczynku mogą zajmować jakiekolwiek stanowiska czy też
wykonywać jakiekolwiek zajęcia". Mimo bowiem stanu spoczynku prokurator nadal
pozostaje w stosunku służbowym, co oznacza, że ciążą na nim nadal obowiązki wy-
mienione w tym przepisie, w tym także obowiązek niezajmowania innych stanowisk
w rozumieniu art. 49 ust. 1 tej ustawy. Jest to więc wykładnia bardziej restrykcyjna w
porównaniu z przyjętą w wyroku z dnia 6 stycznia 1999 r., III RN 180/98.

Sąd Najwyższy podniósł ponadto, że powód, jako dyrektor Zespołu Prawa
Karnego w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, wykonywał ,,inne zajęcia", do
czego jest niezbędne zezwolenie Prokuratora Generalnego. Z obydwu decyzji Proku-
ratora Generalnego, tj. z dnia 10 kwietnia 1998 r. i z dnia 29 czerwca 1998 r., wynika,
że wyraził on zgodę na zatrudnienie powoda, tyle że w ograniczonym wymiarze
czasu pracy, gdyż nie wyższym niż 1/2 etatu. Oznacza to, że nie ocenił zajęcia powo-
da jako uchybiającego godności urzędu prokuratora, co zresztą nie wzbudza wątpli-
wości, skoro Rzecznik jest organem konstytucyjnym (art. 208 Konstytucji). Natomiast
przesłanki zaufania do bezstronności powoda i nieprzeszkadzania pracy u Rzecznika
nie wchodzą w rachubę, ponieważ powód nie wykonuje obowiązków prokuratora.
Argumenty podniesione w uzasadnieniu decyzji z dnia 29 czerwca 1999 r., takie jak
wzgląd na zasady rządzące w demokratycznym państwie prawnym urzeczywistniają-
cym sprawiedliwość społeczną (art. 2 Konstytucji), równość obywateli wobec prawa i
niedyskryminację (art. 32 Konstytucji), a także możliwość wprowadzenia przez
ustawę o prokuraturze wyjątków od zasady wolności pracy (art. 65 ust. 1 Konstytu-
cji), mogą ,,w równej mierze przemawiać za stanowiskiem przeciwnym" niż to, które
przedstawił Prokurator Generalny w wymienionej decyzji. Poza tym powstaje pytanie,
dlaczego Prokurator Generalny, nie stwierdzając przeszkód do zatrudnienia powoda
w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich w ogóle, dopuścił jego zatrudnienie jedynie
w 1/2 etatu. W ustawie o prokuraturze nie można znaleźć przesłanek pozwalających
na ograniczenie możliwości zatrudnienia prokuratora w stanie spoczynku, w ramach
stosunku pracy, jedynie do 1/2 etatu. Jeżeli przy tym decyzję Prokuratora General-
nego (o zezwoleniu lub zezwoleniu ograniczonym tylko do części wymiaru zatrudnie-
nia), wydaną w trybie art. 49 ust. 3 ustawy o prokuraturze, traktować jako decyzję
swobodnego uznania, to przy dopuszczeniu drogi sądowej przed sądami pracy w
sprawach o roszczenia prokuratora w stanie spoczynku ze stosunku służbowego,
,,staje się ona nieweryfikowalna, czego nie sposób zaakceptować".

Sąd Najwyższy wyjaśnił, że z art. 49 ustawy o prokuraturze, w jego wersji obo-
wiązującej od 1 stycznia 1998 r. do 1 października 2001 r., czyli miarodajnej dla roz-
strzygnięcia sprawy, wynikają możliwe do przyjęcia cztery hipotetyczne stany fak-
tyczne: 1) prokuratorowi w służbie czynnej nie wolno obok piastowanego stanowiska
zajmować żadnego innego, z wyjątkiem stanowiska pracownika naukowo-dydaktycz-
nego, dydaktycznego lub naukowego, i to tylko wówczas, gdy zajmowanie takiego
stanowiska nie przeszkadza w pełnieniu obowiązków prokuratorskich, przy czym
właściwy prokurator decyduje o tym, czy zajmowanie takiego stanowiska nie prze-
szkadza w pełnieniu obowiązków prokuratora; 2) prokuratorowi czynnemu zawodowo
nie wolno wykonywać zajęć, które by przeszkadzały w pełnieniu obowiązków proku-
ratora; 3) prokuratorowi czynnemu zawodowo, jak i pozostającemu w stanie spo-
czynku, nie wolno wykonywać zajęć, które mogłyby uchybiać godności jego urzędu
albo podważać zaufanie do jego bezstronności, z tym że kwestia bezstronności pro-
kuratora w stanie spoczynku wykonującego określone zajęcie mogłaby wchodzić w
grę w razie wykonywania zajęć w takich organach, które w stosunku do jego byłego
pracodawcy (prokuratury) posiadają pewne uprawnienia (np. Rzecznik Praw Oby-
watelskich lub Najwyższa Izba Kontroli); 4) jeżeli dane zajęcie nie przeszkadza pro-
kuratorowi w pełnieniu obowiązków prokuratora (czynnego zawodowo) ani też nie
może uchybiać godności jego urzędu lub podważać zaufania do jego bezstronności,
właściwy prokurator przełożony (art. 49 ust. 3 ustawy o prokuraturze) udziela ze-
zwolenia na jego wykonywanie.
Przytoczone unormowanie może zatem skłaniać do wniosku, że w ostatniej z
opisanych sytuacji nie powinna nastąpić odmowa udzielenia zezwolenia ze strony
prokuratora przełożonego. Z drugiej jednak strony nie można pominąć tego, że ele-
ment władczy, przynależny temu prokuratorowi, przyznaje mu prawo do oceny, czy
określone zajęcie przeszkadza konkretnemu prokuratorowi, ubiegającemu się o ze-
zwolenie, w pełnieniu przez niego obowiązków, uchybia godności jego urzędu lub
podważa zaufanie do jego bezstronności. Ocena ta może być pozytywna lub nega-
tywna. Nie ulega przy tym wątpliwości, że zainteresowany prokurator musi wystąpić
o wydanie zezwolenia, a także zawiadomić o charakterze i rodzaju zajęcia, których
jego wniosek dotyczy, chociaż z art. 49 ustawy o prokuraturze obowiązek taki nie
wynika wprost. Pod tym względem bardziej przejrzysta jest redakcja art. 49 ustawy o
prokuraturze wprowadzona ustawą nowelizacyjną z dnia 27 lipca 2001 r., która nało-
żyła na zainteresowanego prokuratora obowiązek zawiadomienia właściwego proku-
ratora (przełożonego) o zamiarze podjęcia dodatkowego zatrudnienia na stanowisku
naukowym, naukowo-dydaktycznym lub dydaktycznym, a także o podjęciu innego
zajęcia lub sposobu zarobkowania. Chodzi zatem o każde dodatkowe zatrudnienie, a
nie tylko o takie, które przeszkadzałoby w pełnieniu obowiązków prokuratora, przy-
nosiłoby ujmę godności jego urzędu lub osłabiało zaufanie do jego bezstronności.
Gdy natomiast właściwy prokurator przełożony uzna, że istnieją wskazane przeszko-
dy, wydaje decyzję o sprzeciwie wobec zamiaru podjęcia zatrudnienia lub jego kon-
tynuowania.

Biorący udział w postępowaniu Prokurator Prokuratury Krajowej proponował
udzielenie odpowiedzi następującej treści: ,,Wykonywanie przez prokuratora w stanie
spoczynku w roku 1998 i 1999 oraz latach następnych zajęcia nieuchybiającego
godności urzędu lub niepodważającego zaufania do jego bezstronności, obligowało i
obliguje Prokuratora Generalnego względnie innego właściwego prokuratora do
udzielenia zezwolenia na wykonywanie tego rodzaju zajęcia, bez możliwości ograni-
czenia nim w jakikolwiek sposób wymiaru czasu pracy prokuratora, z wyjątkiem sy-
tuacji przewidzianej art. 49 ust. 1 ustawy o prokuraturze z dnia 20 czerwca 1985 r.
(tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. nr 21, poz. 206)".


Sąd Najwyższy w powiększonym składzie, podejmując uchwałę przytoczoną
na wstępie, miał na uwadze, co następuje:


Zagadnienie prawne powstało w sprawie o odszkodowanie, w której powód
podał jako podstawę odpowiedzialności strony pozwanej art. 77 w związku z art. 8
ust. 2 Konstytucji oraz art. 417 k.c. Zgodnie z art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospo-
litej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483), każdy ma prawo do
wynagrodzenia szkody, jaka mu została wyrządzona przez niezgodne z prawem
działanie organu władzy publicznej. W piśmiennictwie przyjmuje się, że przepis ten
wyznacza kształt i model odpowiedzialności państwa - władzy publicznej za wyrzą-
dzone szkody (zob. M.Safjan: Odpowiedzialność państwa na podstawie art. 77 ust. 1
Konstytucji RP, Państwo i Prawo 1999 nr 4, s. 3 i nast., K.Świderski: Odpowiedzial-
ność za szkody spowodowane działaniem władzy publicznej, Samorząd Terytorialny
2001 nr 3, s. 4-5, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania,
pod redakcją G.Bieńka, s. 219-220). Do istotnych przesłanek tej odpowiedzialności
należy wyrządzenie szkody przez organ władzy publicznej wskutek działania nie-
zgodnego z prawem. Chodzi zatem o działalność instytucji władzy publicznej jako
pewnej całości (struktury), a nie o działania konkretnych osób związanych z tą insty-
tucją, ponadto o działanie lub zaniechanie, które jest związane z realizacją zadań
wynikających z kompetencji przyznanych temu organowi, i wreszcie o zachowanie
sprzeczne z porządkiem prawnym, a więc obiektywnie bezprawne. Według natomiast
wykładni art. 417 k.c. przyjętej i stosowanej przez Sądy, Skarb Państwa ponosił od-
powiedzialność za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego przy
wykonywaniu powierzonej mu czynności, jeżeli jego zachowaniu można było przypi-
sać winę. Tę widoczną niezgodność usunął Trybunał Konstytucyjny, który w wyroku z
dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00 (tekst sentencji opublikowany w Dz.U. Nr 145, poz.
1638) orzekł, że art. 417 k.c. rozumiany w ten sposób, że Skarb Państwa ponosi
odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie funk-
cjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, jest zgodny
z art. 77 ust. 1 Konstytucji. W uzasadnieniu natomiast wyjaśnił, że art. 417 k.c. nie
zawiera w swej treści niezgodnych z Konstytucją przesłanek odpowiedzialności
Skarbu Państwa za funkcjonariuszy państwowych, jedynie wykładnia tego przepisu
ukształtowana przed wejściem w życie Konstytucji, była wykładnią niekonstytucyjną.
Brzmienie przepisu nie wskazuje bowiem na to, że wina funkcjonariusza mieści się w
kręgu koniecznych przesłanek odpowiedzialności organów władzy publicznej. Wy-
starczającą przesłanką pozostaje niezgodność działania organów władzy publicznej
z prawem, co oznacza w kategoriach prawa cywilnego związanie odpowiedzialności
z przesłanką obiektywną, tj. bezprawnością zachowania się sprawcy szkody. Zatem
w ujęciu konstytucyjnym niezgodne z prawem (bezprawne) działanie organu władzy
publicznej polega na zachowaniu sprzecznym z Konstytucją, ustawami, ratyfikowa-
nymi umowami międzynarodowymi, rozporządzeniami oraz aktami prawa miejsco-
wego (art. 87 Konstytucji).

Odniesienie się do przedstawionego zagadnienia prawnego (obejmującego
dwa pytania) wymaga uprzedniego wyjaśnienia kilku kwestii i uporządkowania pojęć
użytych w art. 49 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (jednolity tekst:
Dz.U. z 1994 r. Nr 19, poz. 70 ze zm.) w jego brzmieniu obowiązującym w dacie de-
cyzji Prokuratora Generalnego z dnia 29 czerwca 1999 r., a więc obejmującym
zmianę wprowadzoną ustawą z dnia 28 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o
ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 124, poz. 782
ze zm.). Zmiana ta polegała na dodaniu po dotychczasowych przepisach zawartych
w art. 49a-b ustawy art. 49c w brzmieniu: ,,przepisy art. 49 stosuje się odpowiednio
do prokuratorów w stanie spoczynku" i weszła w życie od dnia 1 stycznia 1998 r.

Pobieżna lektura art. 49 ustawy prowadzi do wniosku, że przepisy w nim za-
warte regulują - najogólniej rzecz ujmując - kwestię możliwości zajmowania się pro-
kuratora innymi formami aktywności życiowej i zawodowej - obok pracy prokuratora
oraz w czasie pozostawania prokuratora w stanie spoczynku. Bliższa natomiast ana-
liza art. 49 pokazuje, że ustawodawca określił w nim w sposób bardziej szczegółowy
owe formy działalności, jak również warunki jej wykonywania.

W myśl art. 49 ust. 1 ustawy, prokuratorowi nie wolno obok piastowanego sta-
nowiska zajmować żadnego innego, z wyjątkiem stanowiska pracownika naukowo-
dydaktycznego, dydaktycznego lub naukowego, jeżeli zajmowanie takiego stanowi-
ska nie przeszkadza w pełnieniu obowiązków prokuratora. W przepisie tym został
więc ustanowiony zakaz (,,nie wolno") zajmowania - obok piastowanego stanowiska
prokuratora (czyli równocześnie) - jakiegokolwiek innego stanowiska (,,żadnego inne-
go"), z jedynym wyjątkiem dotyczącym stanowiska pracownika naukowo-dydaktycz-
nego, dydaktycznego lub naukowego, i to pod warunkiem, że jego zajmowanie nie
przeszkadza w pełnieniu obowiązków prokuratora. Brzmienie art. 49 ust. 1 ustawy o
prokuraturze, a zwłaszcza użyte w tym przepisie wyrażenia, świadczą o tym, że
wprowadzony nim zakaz ma charakter bezwzględny, co zarazem oznacza, że nie
może go uchylić zgoda jakiegokolwiek organu, w tym także zgoda Ministra Sprawie-
dliwości-Prokuratora Generalnego w stosunku do prokuratorów apelacyjnych i okrę-
gowych, a prokuratora apelacyjnego - w stosunku do prokuratorów podległych mu
powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury. W orzecznictwie Sądu Naj-
wyższego pogląd taki został już przedstawiony w postanowieniu z dnia 6 kwietnia
2001 r., III SZ 2/01 (OSNAPiUS 2002 nr 8, poz. 197), a w piśmiennictwie - w glosach
do tego orzeczenia B.Cudowskiego (OSP 2003 nr 2, poz. 28) i M.Sękary (Prokuratu-
ra i Prawo 2004 nr 1, s. 100-109). W uzasadnieniu wymienionego postanowienia,
przy okazji rozważań nad sytuacją prokuratora w stanie spoczynku, Sąd Najwyższy
stwierdził, że z punktu widzenia treści i zakresu regulacji zawartej w art. 49 ustawy
istotne jest to, iż prokurator w stanie spoczynku nadal pozostaje w stosunku służbo-
wym, co z kolei oznacza, że ciążą na nim nadal obowiązki wymienione w tym przepi-
sie, mianowicie obowiązek niezajmowania innych stanowisk w rozumieniu art. 49 ust.
1 ustawy o prokuraturze, niepodejmowania zajęć określonych w art. 49 ust. 2 tej
ustawy oraz obowiązek uzyskiwania zgody na wykonywanie innych zajęć, o czym
stanowi art. 49 ust. 3 ustawy. Zdaniem Sądu Najwyższego orzekającego w sprawie
III SZ 2/01, odpowiednie stosowanie przepisów art. 49 ustawy w stosunku do proku-
ratorów w stanie spoczynku, którzy pobierają stosowne uposażenie z tego tytułu, nie
może prowadzić do wniosku, że prokuratorzy w stanie spoczynku mogą zajmować
jakiekolwiek stanowiska bądź też wykonywać jakiekolwiek zajęcia. Z art. 49 ust. 1
ustawy o prokuraturze wynika bowiem bezwzględny zakaz podejmowania w ramach
stosunku pracy zatrudnienia na stanowisku wykraczającym poza katalog stanowisk
dozwolonych tym przepisem, który odnosi się zarówno do prokuratorów piastujących
stanowisko prokuratora, jak i pozostających w stanie spoczynku. Z przytoczonych
fragmentów uzasadnienia wynika zatem, że Sąd Najwyższy uznał jako istotne dla
stanu spoczynku między innymi dwie cechy: dalsze pozostawanie prokuratora w
stosunku służbowym (z czego wynikają określone konsekwencje) i pobieranie upo-
sażenia.

Wracając jednak do przedstawionego zagadnienia prawnego, przede wszyst-
kim należy określić obszar związanych z nim rozważań, gdyż niewątpliwie nie wy-
znaczają go dwa pytania zawarte w tym zagadnieniu. Odpowiedź na pierwsze z nich,
dotyczące dopuszczalności nieudzielenia przez właściwego prokuratora zezwolenia
na ,,wykonywanie zajęć", które nie uchybiają godności urzędu lub nie podważają za-
ufania do bezstronności prokuratora w stanie spoczynku, nie jest bowiem w sprawie
potrzebna, ponieważ powoda łączył z Rzecznikiem Praw Obywatelskich stosunek
pracy, nie wchodziło natomiast w rachubę ,,wykonywanie zajęć". W drugim zaś pyta-
niu chodzi o to, czy jest dopuszczalne ograniczenie wymiaru czasu pracy prokuratora
w stanie spoczynku, który w ramach stosunku pracy wykonuje inne zajęcia - na tak
sformułowany problem odpowiedź jest niemożliwa, gdyż u jego podłoża leży błędne
założenie, że w stosunku pracy prokuratora, istniejącym poza stosunkiem służbowym
(art. 49 ust. 1 ustawy), mieszczą się ,,inne zajęcia" w rozumieniu art. 49 ust. 2 ustawy
o prokuraturze. Zatem jedynie racjonalne było podjęcie uchwały uwzględniającej stan
faktyczny sprawy i rozstrzygającej faktycznie występujące w niej zagadnienie
prawne, mianowicie to, czy w stanie prawnym obowiązującym w czasie istnienia
sporu prokuratorowi w stanie spoczynku wolno było zajmować na podstawie stosun-
ku pracy inne stanowisko, z wyjątkiem stanowiska pracownika dydaktycznego, nau-
kowo-dydaktycznego i naukowego. Stanowisko dyrektora Zespołu Prawa Karnego w
Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich nie należy bowiem do stanowisk, które proku-
rator może zajmować w ramach ,,dodatkowego zatrudnienia", dozwolonego art. 49
ust. 1 ustawy.

Według art. 49 ust. 1 ustawy o prokuraturze, wykonywanie przez prokuratora
obowiązków jest ,,piastowaniem stanowiska". Wyrażenie to oznacza ,,sprawowanie"
stanowiska, urzędu, godności (zob. Słownik Poprawnej Polszczyzny pod red.
A.Markowskiego, PWN 2000, s. 652) i obejmuje wykonywanie zadań wynikających z
tego stanowiska, a więc z reguły oznacza także miejsce w strukturze organizacyjnej
pracodawcy (zakładu pracy).

Analiza art. 49 ust. 1 ustawy pokazuje, że przepis ten zabrania prokuratorowi
zajmowania - obok piastowanego - ,,każdego innego" stanowiska, a gdy chodzi o sta-
nowisko pracownika naukowo-dydaktycznego, dydaktycznego lub naukowego, zaka-
zuje zajmowania go o tyle, o ile mogłoby to przeszkadzać w pełnieniu obowiązków
prokuratora. Wynika stąd wniosek, że wymieniony przepis rozstrzyga nie tylko o ro-
dzaju stanowisk, jakie może zajmować prokurator, ale także i o tym, że z mocy prze-
pisu ustawy stosunek pracy może być podstawą prawną zatrudnienia prokuratora
tylko na stanowisku naukowo-dydaktycznym, dydaktycznym lub naukowym. Mówiąc
inaczej, w ramach stosunku pracy (poza stosunkiem służbowym) prokurator nie
może zajmować innych stanowisk niż określone w art. 49 ust. 1 ustawy. Tym samym
zezwolenie, o którym stanowi art. 49 ust. 3 ustawy, nie dotyczy podjęcia przez niego
pracy na jednym ze stanowisk określonych w art. 49 ust. 1 ustawy. Dotyczy nato-
miast wykonywania zajęć, które nie przeszkadzają w pełnieniu obowiązków prokura-
tora albo nie uchybiają godności jego urzędu lub nie podważają zaufania do jego
bezstronności. Gdyby bowiem owe zajęcia nie spełniały przytoczonych warunków,
nie byłoby w ogóle podstaw do udzielenia zezwolenia na ich wykonywanie. Interpre-
tacja łączna przepisów ust. 1-3 art. 49 ustawy prowadzi więc do następujących wnio-
sków: po pierwsze, bezwzględny zakaz podejmowania w ramach stosunku pracy
zatrudnienia na innych stanowiskach niż wymienione w art. 49 ust. 1 ustawy nie
może być uchylony w wyniku wyrażenia przez właściwego prokuratora zgody na
zajmowanie stanowiska pracownika naukowo-dydaktycznego, dydaktycznego lub
naukowego, gdyż prokurator nie jest uprawniony do tego rodzaju decyzji, decyduje
jednak o tym, czy zajmowanie któregokolwiek z wymienionych wyżej stanowisk nie
przeszkadza w pełnieniu obowiązków prokuratora; po drugie - udziela zezwolenia na
wykonywanie zajęć, które nie przeszkadzają w pełnieniu obowiązków prokuratora,
nie uchybiają godności jego urzędu ani też nie podważają zaufania do jego bez-
stronności; po trzecie - nie udzieli zezwolenia na wykonywanie zajęć nieodpowiada-
jących któremukolwiek z przedstawionych wyżej warunków.

Przy okazji tego ostatniego wniosku warto zaznaczyć, że wyrażenie ,,udziela
zezwolenia na wykonywanie innych zajęć" zawarte w art. 49 ust. 3 ustawy o proku-
raturze nie może być - wbrew zapatrywaniu przedstawionemu w uzasadnieniu za-
gadnienia prawnego - rozumiane jako norma, z której wypływa dla właściwego proku-
ratora nakaz ,,udzielenia zezwolenia", gdy zajęcia te nie przeszkadzają prokuratorowi
w pełnieniu obowiązków, nie uchybiają godności jego urzędu lub nie podważają za-
ufania do jego bezstronności. W powołanym wcześniej postanowieniu z dnia 6 stycz-
nia 2001 r., III SZ 2/01, Sąd Najwyższy stwierdził, że zarówno wyrażenie ,,decyduje o
tym" jak i ,,udziela zezwolenia" oznacza, że ,,Prokurator Generalny lub prokurator
apelacyjny jest właściwy do wyrażenia zgody (udzielenia zezwolenia)" po uprzednim
wyjaśnieniu, że zajmowanie jednego ze stanowisk wskazanych w art. 49 ust. 1
ustawy lub wykonywanie innych zajęć, o których mowa w art. 49 ust. 2 ustawy, nie
będzie przeszkadzać w pełnieniu obowiązków prokuratora i nie będzie uchybiać
godności jego urzędu lub podważać zaufania do jego bezstronności. Oznacza to, że
art. 49 ust. 3 ustawy ma charakter normy kompetencyjnej. Określa bowiem właści-
wość organów prokuratury do udzielania zezwoleń na wykonywanie innych zajęć
przez prokuratorów różnych szczebli, nie reguluje natomiast sprawy merytorycznych
przesłanek udzielenia lub nieudzielenia zezwolenia (zgody) na wykonywanie tych
,,innych zajęć".

Przepis art. 49c ustawy o prokuraturze stanowi, że przepisy art. 49 stosuje się
odpowiednio do prokuratorów w stanie spoczynku. W art. 49c znajduje się więc ode-
słanie do odpowiedniego stosowania do prokuratora w stanie spoczynku wszystkich
przepisów art. 49 ustawy, a nie tylko ustępów 2 i 3 tego artykułu.
Według poglądów zawartych w literaturze teoretycznoprawnej, przyjętych
także w orzecznictwie sądowym, ,,odpowiednie" stosowanie prawa może polegać na
przeniesieniu odnośnych przepisów bez żadnych zmian do innej regulacji, albo na
ich zastosowaniu z pewnymi modyfikacjami, zwłaszcza wtedy, gdy prawodawca w
sposób generalny wymienia przepisy, które mają być odpowiednio stosowane, albo
wreszcie gdy określone przepisy w ogóle nie mogą być do danej regulacji zastoso-
wane ze względu na ich bezprzedmiotowość lub sprzeczność z przepisami tej regu-
lacji (por. J.Nowacki: ,,Odpowiednie" stosowanie przepisów prawa, PiP 1964 nr 3, s.
370-371, Studia z teorii prawa, Kraków 2003, s. 455-457). Jeżeli prawodawca za-
miast wyczerpującego unormowania określonego stosunku prawnego zamieszcza
przepis nakazujący ,,odpowiednio" stosować do niego przepisy regulujące inny sto-
sunek prawny, który jest już wyczerpująco uregulowany, to znaczy, że chce w ten
sam sposób lub w sposób bardzo podobny rozstrzygnąć o tym stosunku, ponadto, że
ów stosunek może być normowany przy pomocy tych samych przepisów prawa,
gdyż wykazuje podobieństwo do stosunku uregulowanego (por. J.Nowacki: j.w. ,,Od-
powiednie" stosowanie przepisów prawa, s. 368, Studia z teorii prawa, s. 452).

W świetle przytoczonego poglądu ,,odpowiednie" stosowanie art. 49 ustawy o
prokuraturze do art. 49c tej ustawy można ująć dwojako. Pierwsza możliwość pole-
gałaby na przyjęciu, że na skutek modyfikacji bezwzględny zakaz zajmowania przez
prokuratora w stanie czynnym innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska pracow-
nika naukowo-dydaktycznego, dydaktycznego lub naukowego, nie dotyczy prokurato-
ra w stanie spoczynku, ponieważ co do niego odpadła już przesłanka, według której
zajmowanie ,,innego stanowiska" przeszkadzałoby w pełnieniu obowiązków prokura-
tora, a mówiąc inaczej - zakaz z art. 49 ust. 1 ustawy odnosiłby się tylko do prokura-
tora w stanie czynnym, natomiast nie miałby w ogóle zastosowania do prokuratora w
stanie spoczynku. Drugie rozwiązanie sprowadzałoby się do koncepcji, że do proku-
ratora w stanie spoczynku stosuje się przepis art. 49 ust. 1 ustawy bez modyfikacji.
Na rzecz pierwszego rozwiązania przemiawiałaby konstytucyjna zasada wolności
pracy wyrażona w art. 65 ust. 1 Konstytucji, z którą pozostawałyby w sprzeczności
przepisy art. 49c i art. 49 ust. 1 ustawy o prokuraturze, niedopuszczające do zatrud-
nienia prokuratora w stanie spoczynku na podstawie stosunku pracy innego niż okre-
ślony w art. 49 ust. 1 ustawy. Drugi pogląd miałby natomiast mocne oparcie w usta-
wowej instytucji prokuratora w stanie spoczynku, podobnie jak sędziego w stanie
spoczynku.

Z ustawy o prokuraturze wynika, że stosunek prawny prokuratora nawiązuje
się z chwilą doręczenia mu zawiadomienia o powołaniu. Stosunek ten jest stosun-
kiem służbowym (art. 45 ust. 1) i pozostaje nim mimo przejścia prokuratora w stan
spoczynku. Z tego faktu wynikają dla prokuratora liczne prawa i obowiązki, a wśród
nich obowiązek złożenia ślubowania (art. 45 ust. 4), strzeżenia w służbie i poza
służbą powagi sprawowanego urzędu, ,,unikania wszystkiego, co mogłoby przynieść
ujmę godności prokuratora lub osłabiać zaufanie do jego bezstronności" (art. 44 ust.
2), obowiązek zachowania tajemnicy, także po ustaniu stosunku służbowego (art. 48
ust. 2), ograniczenia w podejmowaniu dodatkowego zatrudnienia i sposobu zarob-
kowania, z wyjątkami przewidzianymi w ustawie (art. 49), podleganie odpowiedzial-
ności dyscyplinarnej (art. 104 Prawa o ustroju sądów powszechnych w związku z art.
62a ustawy o prokuraturze). Gdy chodzi o uprawnienia, to mają one zarówno cha-
rakter honorowy i podnoszący prestiż stanowiska (np. prawo do używania dotych-
czasowego tytułu z dodaniem wyrazów ,,w stanie spoczynku", prawo do korzystania z
legitymacji służbowej wymieniającej zajmowane przez niego stanowisko służbowe i
inne), jak i wymiar ekonomiczny. Do tej ostatniej grupy uprawnień należy przede
wszystkim prawo do uposażenia w wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego i
dodatku za wysługę lat, pobieranych na ostatnio zajmowanym stanowisku, które
przysługuje prokuratorowi przechodzącemu lub przeniesionemu w stan spoczynku z
powodu wieku, choroby lub utraty sił. Uposażenie to jest ponadto waloryzowane w
terminach i wysokości stosownie do zmian wynagrodzeń zasadniczych prokuratorów
czynnych zawodowo (art. 100 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych w związku z
art. 62a ustawy o prokuraturze).

W ustawie z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych
(jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) kwestię dopuszczalności po-
dejmowania przez sędziów i sędziów w stanie spoczynku dodatkowego zatrudnienia
lub innego zajęcia regulowały przed dniem 1 października 2001 r., czyli w czasie,
którego dotyczy niniejsze zagadnienie prawne, przepisy art. 68 i art. 683 tego Prawa.
Trybunał Konstytucyjny, po wstępnym rozpoznaniu skargi konstytucyjnej w sprawie
zgodności tych przepisów z art. 65 ust. 1 Konstytucji, w postanowieniu z dnia 23 lu-
tego 2000 r., Ts 118/99 (OTK-ZU 2000 nr 5, poz. 154), jakkolwiek odmówił nadania
dalszego biegu skardze konstytucyjnej z powodu jej oczywistej bezzasadności, to w
uzasadnieniu podkreślił, że osoba przechodząca w stan spoczynku nadal zachowuje
status sędziego, a zmianie ulega jedynie charakter stosunku prawnego, w jakim po-
zostaje. Cechą podstawową stanu spoczynku jest zaprzestanie wykonywania obo-
wiązków orzeczniczych, lecz przejście w stan spoczynku nie jest tożsame z rozwią-
zaniem stosunku służbowego, o którym mowa w art. 59 § 1 Prawa o ustroju sądów
powszechnych. Pozostawanie w stosunku służbowym powoduje, że na sędzi w sta-
nie spoczynku ciążą nadal obowiązki wynikające z ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r.,
w tym między innymi obowiązek uzyskiwania zgody prezesa na dodatkowe zatrud-
nienie. Wskazane wyżej ograniczenie znajduje swoje uzasadnienie nie tylko w art.
178 ust. 3 Konstytucji, ale także w art. 31 ust. 1 i art. 65 ust. 1 Konstytucji. Postano-
wieniem z dnia 29 czerwca 2000 r., Ts 118/99 (OTK-ZU 2000, poz. 155), wydanym
po rozpoznaniu zażalenia w tej samej sprawie, Trybunał Konstytucyjny, odnosząc się
do zarzutu skarżących, że art. 683 Prawa o ustroju sądów powszechnych nie powi-
nien stawiać takich samych wymogów co do podejmowania dodatkowego zatrudnie-
nia sędziom orzekającym i sędziom w stanie spoczynku (gdyż ci ostatni nie sprawują
funkcji orzeczniczych), stwierdził, że art. 178 ust. 3 Konstytucji zawęża zakres
przedmiotowy szeregu wolności i praw konstytucyjnych sędziów. Z jego brzmienia
wynika ponadto, że ograniczenia te stosują się także do sędziów w stanie spoczyn-
ku, o których mowa w art. 180 ust. 4 Konstytucji. Pozostawanie sędziów w służbie po
zakończeniu orzekania ma przede wszystkim gwarantować bezstronność sądów
oraz wzmocnić zaufanie społeczne do wymiaru sprawiedliwości (tak ponadto Trybu-
nał Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 27 kwietnia 1999 r., K. 1/98, OTK ZU 1999 nr
1, poz. 3).

Również w piśmiennictwie ukształtował się pogląd, że odpowiednie stosowa-
nie art. 86 Prawa o ustroju sądów powszechnych do sędziów w stanie spoczynku
oznacza, że także w tym stanie sędzia nie może podejmować dodatkowego zatrud-
nienia, z wyjątkiem zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym, naukowym i nauko-
wo-dydaktycznym, a odpowiedniość stosowania powyższego przepisu wobec sę-
dziów w stanie spoczynku oznacza, że traci na znaczeniu przesłanka możliwości
podjęcia zatrudnienia polegająca na nieprzeszkadzaniu w pełnieniu obowiązków sę-
dziego, gdyż sędzia w stanie spoczynku obowiązków tych nie pełni (T.Ereciński,
J.Gudowski, J.Iwulski: Komentarz do Prawa o ustroju sadów powszechnych i ustawy
o krajowej radzie sądownictwa. Warszawa 2002, s. 244 i 315-316). Podzielając po-
wyższe poglądy należy zwrócić jeszcze uwagę na to, że Trybunał Konstytucyjny
wyraził swoje stanowisko w stanie prawnym, w którym możliwość wykonywania do-
datkowego zatrudnienia przez sędziego zależała od uprzedniego uzyskania przez
niego zezwolenia prezesa właściwego sądu. Tymczasem art. 49 ustawy o prokuratu-
rze, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 października 2001 r., przewidywał
dalej idące ograniczenia w tej kwestii. Zawierał bowiem zakaz podejmowania dodat-
kowego zatrudnienia przez prokuratora, z wyjątkiem stanowiska pracownika nauko-
wo-dydaktycznego, dydaktycznego lub naukowego, i to pod warunkiem, że zajmo-
wanie takiego stanowiska nie przeszkadzało w pełnieniu obowiązków prokuratora.
Obecnie, po zmianie Prawa o ustroju sądów powszechnych dokonanej ustawą z dnia
27 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.), doszło do ujednolicenia regulacji
dotyczącej podejmowania dodatkowego zatrudnienia przez sędziów sądów po-
wszechnych, prokuratorów, a także sędziów Sądu Najwyższego, ponieważ ustawo-
dawca wprowadził zakaz podejmowania takiego zatrudnienia z wyjątkami przewi-
dzianymi w przepisach.

Odpowiednie stosowanie art. 49 ust. 1 ustawy odnośnie do prokuratora w sta-
nie spoczynku nie może polegać na zniesieniu owego bezwzględnego zakazu i
przyjęciu interpretacji wychodzącej z założenia, że skoro prokurator przeszedł w stan
spoczynku, to nie dotyczy go już zakaz odnoszący się do prokuratora pełniącego
obowiązki zawodowe (,,zajmującego", ,,piastującego" stanowisko), wobec czego ani
zatrudnienie na jednym ze stanowisk przewidzianych w art. 49 ust. 1 ustawy, ani na
żadnym innym nie może przeszkadzać w pełnieniu obowiązków, ponieważ prokura-
tor w stanie spoczynku ich nie pełni. Usprawiedliwiony jest więc wniosek, że odpo-
wiednie stosowanie art. 49 ust. 1 ustawy do prokuratora w stanie spoczynku polega
na utrzymaniu zakazu. Skoro bowiem prokuratorowi czynnemu zawodowo nie wolno
zajmować - obok piastowanego stanowiska - ,,żadnego innego", to rozumienie poję-
cia ,,odpowiednio" nie może oznaczać, że prokurator w stanie spoczynku może pod-
jąć pracę na każdym innym stanowisku, gdyż nie przeszkadza to w pełnieniu obo-
wiązków prokuratora. Prokurator, decydując się na pozostawanie w stanie spoczyn-
ku, musi przystać na ustawowo określone ograniczenia dotyczące dalszej jego dzia-
łalności zawodowej, w tym także wynikające z instytucji spoczynku, która jest warto-
ścią samą w sobie. Niestosowanie do prokuratora w stanie spoczynku art. 49 ust. 1
ustawy o prokuraturze mogłoby wynikać tylko z założenia, że powyższy przepis jest
związany wyłącznie ze sprawowaniem urzędu prokuratorskiego i nie nadaje się do
odpowiedniego zastosowania do prokuratora w stanie spoczynku. Takiej jednak tezy
przyjąć nie można.

Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści przyto-
czonej na wstępie.
========================================