Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 10 lipca 1996 r.
I PZP 10/96

Przewodniczący: Prezes SN Jan Wasilewski, Sędziowie SN: Teresa Flemming-
Kulesza, Jerzy Kwaśniewski, Maria Mańkowska, Teresa Romer, Walerian Sanetra
(sprawozdawca), Maria Tyszel,

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Piotra Wiśniewskiego, po rozpoznaniu
na posiedzeniu niejawnym w dniu 10 lipca 1996 r. wniosku Pierwszego Prezesa Sądu
Najwyższego skierowanego do rozpoznania przez skład siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego o podjęcie uchwały zawierającej odpowiedź na następujące zagadnienie
prawne:

Czy przy odwołaniu sędziego ze stanowiska w trybie art. 59 pkt 3 ustawy z dnia
20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 1994 r., Nr 7, poz.
25 ze zm.) lub w trybie art. 33 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie
Najwyższym (Dz. U. z 1994 r., Nr 13, poz. 48) z powodu ukończenia 70 lat życia,
stosunek służbowy wygasa z datą ukończenia tego wieku, czy też stosownie do
dyspozycji przepisu art. 60 § 1 ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ulega
rozwiązaniu po upływie trzech miesięcy od doręczenia zawiadomienia o odwołaniu ?"

p o d j ą ł następującą uchwałę:

W razie odwołania sędziego z powodu ukończenia przez niego 70 lat życia
(art. 59 § 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. Prawo o ustroju sądów
powszechnych, jednolity tekst: Dz. U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm., art. 33 ust. 1
pkt 3 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym, jednolity tekst: Dz.
U. z 1994 r., Nr 13, poz. 48 ze zm.) jego stosunek służbowy ulega rozwiązaniu po
upływie 3 miesięcy od doręczenia zawiadomienia o odwołaniu (art. 60 § 1 Prawa o
ustroju sądów powszechnych, art. 61 ustawy o Sądzie Najwyższym).


U z a s a d n i e n i e

Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego zwrócił się do Izby Administracyjnej, Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych tego Sądu z pytaniem: czy przy odwołaniu sędziego ze
stanowiska w trybie art. 59 § 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju
sądów powszechnych (Dz. U. z 1994 r., Nr 7, poz. 25 ze zm.) lub w trybie art. 33 ust. 1
pkt 3 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. z 1994 r., Nr 13,
poz. 48 ze zm.) z powodu ukończenia 70 lat życia, stosunek służbowy wygasa z datą
ukończenia tego wieku, czy też stosownie do dyspozycji przepisu art. 60 § 1 ustawy -
Prawo o ustroju sądów powszechnych, ulega rozwiązaniu po upływie trzech miesięcy
od doręczenia zawiadomienia o odwołaniu.
Na podstawie art. 59 § 1 pkt 3 Prawa o ustroju sądów powszechnych oraz art. 33
ust. 1 pkt 3 ustawy o Sądzie Najwyższym sędziowie sądów powszechnych oraz
sędziowie Sądu Najwyższego mogą zajmować stanowisko sędziego do 70 roku życia, o
ile Krajowa Rada Sądownictwa wyrazi na to zgodę (na dalsze zajmowanie przez nich
stanowiska, nie dłużej jednak niż do ukończenia 70 lat). Po przekroczeniu tego wieku
na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa Prezydent odwołuje sędziego (sędziego Sądu
Najwyższego).
W uzasadnieniu wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego zwraca się
uwagę, że wspomniane przepisy w praktyce oceniane są jako zawierające normę
stwarzającą zakaz wykonywania funkcji sędziego w wieku powyżej 70 lat. Zgodnie z art.
60 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych, który z mocy art. 61 ustawy o Sądzie
Najwyższym , ma także zastosowanie do sędziów Sądu Najwyższego, stosunek
służbowy sędziego rozwiązuje się po upływie trzech miesięcy od doręczenia zawiado-
mienia o odwołaniu, chyba, że na wniosek sędziego określono krótszy termin. Istnienie
z jednej strony reguły nakazującej odwołanie sędziego, który ukończył 70 lat, a z drugiej
strony, normy ochronnej stanowiącej , iż między doręczeniem odwołania a
rozwiązaniem stosunku pracy sędziego musi upłynąć trzymiesięczny okres, zrodziło -
jak pisze Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego - trudności praktyczne i interpretacyjne w
sytuacji, gdy sam akt odwołania nie wyprzedza ukończenia przez sędziego wskazanego
wieku w sposób wystarczający z uwagi na okresy ochronne zawarte w art. 60 § 1 Prawa
o ustroju sądów powszechnych. Na tym tle pojawiło się pytanie, czy sędzia może
pozostawać w stosunku pracy po ukończeniu 70 lat, aż do upływu trzymiesięcznego
okresu, o którym mowa w art. 60 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych, czy też w
sytuacji, gdy został już odwołany ze stanowiska, lecz od doręczenia mu odwołania nie
upłynął jeszcze okres, o którym mowa w art. 60 § 1 Prawo o ustroju sądów
powszechnych "jego stosunek pracy wygasa z uwagi na brak legitymowania się
wymaganym wiekiem".
Krajowa Rada Sądownictwa w trakcie obrad w marcu 1995 r. (według słów
Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego) wyraziła pogląd, że wraz z ukończeniem 70-
tego roku życia stosunek pracy sędziego wygasa, bez względu na moment odwołania
ze stanowiska i datę doręczenia tego odwołania zainteresowanemu pracownikowi.
Krajowa Rada Sądownictwa stanęła zatem de facto na stanowisku, iż "prawo stawia
sędziemu dodatkowy warunek (rygor selekcyjny), uprawniający go do wykonywania
swego zawodu. Co więcej, wywiodła, iż *rygor+ stanowi o szczególnej zdolności
prawnej pracownika-sędziego, której utrata powoduje utratę podmiotowości
pracowniczej, skutkującej wygaśnięcie stosunku pracy".
Odmienne stanowisko w sprawie i odmienną wykładnię zaprezentował w opinii
prawnej z dnia 25 września 1990 r. Zespół Prawny Kancelarii Prezydenta Rze-
czypospolitej Polskiej, dowodząc, iż termin rozwiązania stosunku pracy sędziego
określa w sposób jednoznaczny art. 60 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych. W
ocenie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, prawidłową interpretacją jest interpre-
tacja przyjęta przez wspomniany Zespół. Brakuje bowiem jakiegokolwiek uzasadnienia
merytorycznego dla wyłączenia normy ochronnej zawartej w art. 60 § 1 Prawa o ustroju
sądów powszechnych wobec sędziów, którym Krajowa Rada Sądownictwa zezwoliła na
wykonywanie zawodu w wieku powyżej 65 lat.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Z przepisu art. 59 § 1 pkt 3 Prawa o ustroju sądów powszechnych - podobnie jak
i z art. 33 ust. 1 pkt 3 ustawy o Sądzie Najwyższym - wynika, że Prezydent ma
obowiązek odwołania sędziego (sędziego Sądu Najwyższego) na wniosek Krajowej
Rady Sądownictwa, jeżeli wystąpią okoliczności przewidziane w tych przepisach.
Odwołanie to pociąga za sobą rozwiązanie stosunku służbowego sędziego, co wynika
zwłaszcza z art. 60 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych (stosowanego do
sędziów Sądu Najwyższego z mocy art. 61 ustawy o Sądzie Najwyższym), w myśl
którego stosunek służbowy sędziego rozwiązuje się po upływie trzech miesięcy od
doręczenia zawiadomienia o odwołaniu, chyba że na wniosek sędziego określono
krótszy termin. Odwołanie jest w tym wypadku czynnością, która pociąga za sobą
rozwiązanie stosunku służbowego skoro "rozwiązuje się on po upływie trzech miesięcy
od doręczenia zawiadomienia o odwołaniu". Nie pociąga ona za sobą "wygaśnięcia"
stosunku służbowego, bo takiego skutku nie przewidziano w art. 60 § 1 Prawa o ustroju
sądów powszechnych, a został on przewidziany jedynie w art. 60 § 2 tego Prawa, w
myśl którego prawomocne orzeczenie sądu dyscyplinarnego o wydaleniu ze służby
sędziowskiej oraz prawomocne orzeczenie sądu skazującego na karę dodatkową
pozbawienia praw publicznych lub zakazu zajmowania stanowiska sędziego, pociąga za
sobą, z mocy prawa, utratę stanowiska sędziego; stosunek służbowy sędziego wygasa
z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.
W przypadkach, w których ustawodawca przyjmuje, że osiągnięcie określonego
wieku pociąga za sobą automatycznie wygaśnięcie stosunku pracy, to nie przewiduje,
że z tego powodu ma być dana osoba odwołana ze stanowiska, a wyraźnie w przepisie
ustala, że ustanie stosunku pracy jest następstwem określonego zdarzenia (osiągnięcia
wieku emerytalnego) powodującego jego wygaśnięcie (skutkiem zdarzenia, które nie
jest czynnością prawną w szerokim tego słowa rozumieniu) z mocy samego prawa.
Rola kompetentnego organu w takim przypadku sprowadza się jedynie do stwierdzenia
takiego zdarzenia i jego skutku w postaci wygaśnięcia stosunku pracy. Tak kwestia ta
została unormowana w art. 95 ust. 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie
wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.). Stosunek pracy z mianowanym nauczycielem
akademickim wygasa z końcem roku akademickiego, w którym: 1. nauczyciel
akademicki ukończył 65 lat życia, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu nabycie prawa
do emerytury; jeżeli z osiągnięciem 65 lat nauczyciel akademicki nie nabywa prawa do
emerytury, wygaśnięcie stosunku pracy następuje z końcem roku akademickiego, w
którym nabył prawo lub w którym ukończył 70 lat życia, 2. nauczyciel akademicki
zatrudniony na stanowisku profesora zwyczajnego lub profesora nadzwyczajnego
ukończył 70 lat życia. Organ uprawniony do mianowania na właściwe stanowisko
stwierdza wygaśnięcie stosunku pracy (art. 96 ustawy o szkolnictwie wyższym).
W tym stanie rzeczy nie może budzić wątpliwości, że osiągnięcie określonego
wieku przez sędziego (sędziego Sądu Najwyższego) nie pociąga za sobą wygaśnięcia
stosunku służbowego (ustania tego stosunku z mocy samego prawa). Byłoby tak tylko
wtedy, gdyby przepis wyraźnie tego typu skutek łączył z faktem osiągnięcia określonego
wieku przez sędziego (sędziego Sądu Najwyższego). Przepisu takiego jednak brakuje,
a co więcej Prawo o ustroju sądów powszechnych i ustawa o Sądzie Najwyższym
przewidują dokonanie przez Prezydenta RP określonej czynności ("odwołania"), która
pociąga za sobą rozwiązanie stosunku służbowego po upływie okresu trzech miesięcy.
Oznacza to tym samym, że rozwiązanie stosunku służbowego następuje dopiero
po upływie trzech miesięcy także wtedy, gdy upłynął już okres, objęty zgodą wyrażoną
przez Krajową Radę Sądownictwa (na dalsze zajmowanie stanowiska po przekroczeniu
przez sędziego 65 lat), jak również gdy upływ trzymiesięcznego "wypowiedzenia"
przypada po osiągnięciu przez sędziego wieku 70 lat. Odwołanie ze stanowiska
sędziego następuje w danym wypadku "z powodu ukończenia 70-ciu lat życia" (upływu
okresu przedłużenia zajmowania stanowiska sędziego), a to oznacza, iż odwołanie
doręczone sędziemu wcześniej niż na trzy miesiące przed tą datą powoduje
rozwiązanie stosunku pracy sędziego dopiero z osiągnięciem przez niego 70 lat życia
(upływem okresu przedłużenia zajmowania stanowiska sędziego).
Z powyższych względów Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, które ujęte zostało
w sentencji uchwały.

========================================