Postanowienie z dnia 6 grudnia 1995 r.
III SW 864/95

Przewodniczący SSN: Walery Masewicz, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar, Jadwiga
Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca),

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 grudnia 1995 r. na posiedzeniu
niejawnym sprawy z protestu Elżbiety G. przeciwko wyborowi Prezydenta z powodu
wprowadzenia wyborców w błąd oświadczeniem kandydata na Prezydenta Aleksandra
Kwaśniewskiego co do jego wykształcenia oraz z powodu nieprawidłowych warunków
głosowania w Obwodowej Komisji Wyborczej Nr 173 w Łodzi w dniu 19 listopada 1995
r.

p o s t a n o w i ł :

1. uznać zasadność protestu w części zarzucającej podanie niepraw-
dziwych danych o wykształceniu kandydata na Prezydenta Aleksandra Kwaś-
niewskiego, z tym że naruszenie przepisu art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 27 września
1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 67, poz. 398 ze
zm.) nie mogło wywrzeć wpływu na wynik wyborów.
2. o d d a l i ć protest w pozostałej części.

U z a s a d n i e n i e

Elżbieta G. wniosła do Sądu Najwyższego dnia 23 listopada 1995 r. protest
przeciwko wyborowi Prezydenta zarzucając naruszenie art. 41 pkt 1 ustawy z dnia 27
września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej polegające na poda-
niu przez podmiot zgłaszający kandydata nieprawdziwej informacji o wykształceniu
kandydata na Prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego, co wprowadziło wyborców w
błąd i miało wpływ na wynik wyborów. Poza tym w Obwodowej Komisji Wyborczej Nr
173 w Łodzi w dniu 19 listopada 1995 r. nie było odpowiednich warunków do przepro-
wadzenia drugiej tury wyborów, gdyż odbywały się one na korytarzu Technikum
Samochodowego (a nie w sali, jak w dniu 5 listopada 1995 r.), w tłoku do stolików i urny
wyborczej, w ogólnym bałaganie, w którym możliwe było głosowanie za osoby
nieobecne. Nie było również mężów zaufania.
Sąd Najwyższy rozpatrując protest Elżbiety G. w płaszczyźnie mających zas-
tosowanie przepisów art. 72-76a ustawy z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Pre-
zydenta Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 67, poz. 398 ze zm.) uznał, że jest on
zasadny w części dotyczącej naruszenia art. 41 ust. 1 wymienionej ustawy. W po-
zostałej natomiast części nie może być uwzględniony z następujących powodów.
Z § 3 ust. 2 pkt 3 Regulaminu obwodowych komisji wyborczych stanowiącego
załącznik nr 2 do uchwały Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 11 września 1995 r. w
sprawie regulaminów wojewódzkich i obwodowych komisji wyborczych powołanych do
wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. Nr 46, poz. 531) wynika, że
obowiązkiem obwodowej komisji wyborczej jest ustalenie na pierwszym posiedzeniu jej
zadań do dnia wyborów, w tym zadań związanych z przygotowaniem lokalu
wyborczego, odbiorem i zabezpieczeniem kart do głosowania i spisu wyborców. Przepis
ten nie stawia żadnych warunków, jakim powinien odpowiadać lokal wyborczy, w
szczególności nie wymaga, by była to sala, pokój, izba itp. Jest jednak niewątpliwe, że
powinien to być lokal, w którym możliwe byłoby odbycie się głosowania, to znaczy
sprawdzenie tożsamości wyborcy, odnotowanie w spisie wyborców faktu oddania mu
karty do głosowania, wydanie tej karty oraz - w warunkach tajności - oddanie głosu
przez wyborcę. Temu celowi służy również art. 58 Ordynacji Wyborczej, który określa
obowiązek przewodniczącego obwodowej komisji wyborczej stanowiąc w ust. 1, że
przewodniczący czuwa nad zapewnieniem tajności głosowania oraz nad utrzymaniem
porządku i spokoju w czasie głosowania.
Tak więc każdy wyborca, który spostrzegł nieprawidłowość w działalności i pracy
obwodowej komisji wyborczej, mógł zgłosić swoje zastrzeżenia, a nawet złożyć skargę
do Wojewódzkiej Komisji Wyborczej, stosownie do art. 11 pkt 4 ustawy o wyborze
Prezydenta oraz § 18 Regulaminu wojewódzkich komisji wyborczych stanowiącego
załącznik nr 1 do cytowanej wyżej uchwały Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 11
września 1995 r. Oznacza to, że takie uprawnienie przysługiwało również wnoszącej
protest Elżbiecie G., a także mężowi zaufania każdego kandydata (art. 45 ust. 1, art. 57
ust. 2, art. 63 ust. 2 pkt 5 ustawy).
Z wyjaśnień Elżbiety G. zamieszczonych w proteście wynika, że jej zastrzeżenia
dotyczyły nieodpowiedniego lokalu do głosowania oraz braku mężów zaufania przy
czynnościach wyborczych, co uniemożliwiło jej zgłoszenie zastrzeżeń. W tej kwestii
należy podnieść, że mężowie zaufania nie wchodzą w skład komisji wyborczych (art. 16
ustawy), mogą natomiast uczestniczyć w czynnościach wyborczych na podstawie
upoważnienia wystawionego przez pełnomocnika podmiotu dokonującego zgłoszenia (i
po spełnieniu innych warunków). Ich niezgłoszenie lub nieobecność nie uniemożliwia
funkcjonowania danej komisji wyborczej. Tak więc nieobecność mężów zaufania w
Obwodowej Komisji Wyborczej Nr 173 w Łodzi w czasie, gdy była tam wnosząca
protest, nie oznacza ani nieważności drugiej tury wyborów, ani pozbawienia Elżbiety G.
możliwości zgłoszenia zastrzeżeń lub skargi do przewodniczącego tejże Komisji lub do
Wojewódzkiej Komisji Wyborczej. Na taki zaś fakt ona sama się nie powołuje. Co się
zaś tyczy przeznaczenia na lokal wyborczy korytarza Technikum Samochodowego, to
niewątpliwie zadecydowały o tym możliwości lokalowe w dniu 19 listopada 1995 r., nie
można jednak z góry przesądzać, że hol czy obszerny korytarz budynku szkolnego są
pomieszczeniem dyskwalifikującym prawidłowe przeprowadzenie głosowania,
fałszowanie wyników głosowania, a nawet - jak utrzymuje wnosząca protest -
fałszowanie wyników wyborów.
Z tych powodów drugi zarzut Elżbiety G. został oddalony jako bezzasadny.
Gdy natomiast chodzi o zarzut naruszenia art. 41 ust. 1 ustawy o wyborze
Prezydenta, to należy stwierdzić, że przepis ten wymaga, by zgłoszenie kandydata na
Prezydenta zawierało ściśle określone informacje, w tym informacje dotyczące
wykształcenia, zawodu, miejsca pracy. Jest niewątpliwe, że w sytuacji, gdy wyborca ma
podjąć świadomą i przemyślaną decyzję co do wyboru określonej osoby na tak
prestiżowy urząd, jakim jest urząd Prezydenta, musi dysponować wiadomościami
autentycznymi. Nakłada to na podmioty dokonujące zgłoszeń kandydatów obowiązek
dołożenia maksymalnej dokładności i staranności przy podawaniu informacji dotyczą-
cych osoby kandydata i jego cech osobowych. Nie ma przy tym znaczenia z punktu
widzenia naruszenia obowiązku podania prawdziwych danych o kandydacie okolicz-
ność, czy informacje te pochodzą od samego kandydata, czy też od osób z jego oto-
czenia, czy wreszcie od jego sztabu wyborczego. Według art. 72 ust. 1 ustawy z dnia
27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej istotny jest sam
fakt naruszenia przepisów powyższej ustawy i skutek tego naruszenia w postaci mogą-
cego wystąpić wpływu na wynik wyborów.
W rozpoznawanej sprawie można stwierdzić, że o ile zarzut naruszenia Ordy-
nacji Wyborczej jest trafny, o tyle nie można przyjąć, że naruszenie to mogło wywrzeć
wpływ na wynik wyborów. Nie można bowiem przyjąć, że w indywidualnych decyzjach
poszczególnych osób biorących udział w głosowaniu, czynnik wykształcenia kandydata
na Prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego, ujmowany w kategoriach
formalno-prawnych ("wykształcenie wyższe"), miał decydujące lub przeważające zna-
czenie. Praktyka kampanii wyborczych i zwykła obserwacja dowodzi, że w społeczeńs-
twie zróżnicowanym pod względem jego struktury, stanu majątkowego, wierzeń
religijnych, poglądów politycznych ocena kandydata ubiegającego się o urząd lub sta-
nowisko, wyrażająca się w akcie głosowania, nie koncentruje się tylko na jednym
elemencie, np. wykształceniu. Obejmuje ona także program kandydata lub jego partii,
dotychczasową działalność, nadzieje na przyszłość, przynależność kandydata do
określonego ruchu społeczno-politycznego, dotychczasowe zachowanie się itp. Badania
sondażowe przeprowadzone przez Ośrodek Badania Opinii Publicznej w okresie od
lipca do października i w listopadzie 1995 r. potwierdzają powyższe wnioski, że badania
dotyczące decyzji wyborców w drugiej turze wyborów pokazują, że wyborcy brali pod
uwagę 4 kryteria: odpowiednie cechy charakteru i osobowość (36%), uniemożliwienie
zwycięstwa innemu kandydatowi (34%), poparcie dla programu (26%) i nadzieję
poprawy własnego losu (26%). Sąd Najwyższy przeprowadził dowód z tych badań i
uznał, że są one materiałem pomocniczym w sprawie.
Należy także zaznaczyć, że w badaniach sondażowych pytanie o wykształcenie
kandydata miało charakter "pytania otwartego",w którym wykształcenie było traktowane
jako pewien poziom wiedzy ogólnej, inteligencji oraz posiadania różnych wartości
cenionych i uznawanych przez społeczeństwo, a nie ściśle jako wykształcenie formalne,
zakończone uzyskaniem określonego tytułu. Przede wszystkim zaś sprawa niepełnego
wykształcenia wyższego Aleksandra Kwaśniewskiego, czy też podania na ten temat
nieprawdziwych danych była szeroko przedstawiona opinii publicznej za pośrednictwem
prasy, radia, telewizji między pierwszą i drugą turą wyborów. Oznacza to, że wyborcy
dysponowali wystarczającym zasobem informacji na temat wykształcenia kandydata, a
to z kolei oznacza, że mieli możność dokonania odpowiedniego - ich zdaniem - wyboru.
Z tych powodów - w ocenie Sądu Najwyższego - można jedynie domniemywać
istnienia zależności między podniesionym w proteście naruszeniem Ordynacji
Wyborczej a ostatecznymi wynikami wyborów. Domniemanie to jest jednak nie wystar-
czające z punkt widzenia prawa do zakwestionowania wyników wyborów.
Dlatego też mając na uwadze art. 75 ust. 1 ustawy o wyborze Prezydenta Sąd
Najwyższy postanowił jak w sentencji.

========================================