Postanowienie z dnia 3 listopada 2005 r.
III SW 84/05

Dla uznania karty do głosowania za urzędową w rozumieniu art. 60
ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. - Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypo-
spolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 46, poz. 499 ze
zm.) jej treść musi zawierać wszystkie dane identyfikujące kandydata, do któ-
rych należą jego imię i nazwisko oraz nazwa komitetu wyborczego. Karta do
głosowania niezawierająca nazwy lub skrótu nazwy komitetu wyborczego (art.
200 Ordynacji wyborczej) nie jest kartą urzędową, a w konsekwencji głos od-
dany na takiej karcie należy uznać za oddany na nieważnej karcie do głosowa-
nia (art. 72 Ordynacji wyborczej).

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN Krystyna
Bednarczyk, Jerzy Kwaśniewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 3 listopada 2005 r. na posiedzeniu
niejawnym sprawy z protestów wyborczych Włodzimierza N., Andrzeja K., Adama K.,
Mai K., Krzysztofa T. przeciwko ważności wyborów do Senatu RP

p o s t a n o w i ł:

wydać opinię o zasadności zarzutów protestów i ocenił, że zarzucane naru-
szenie przepisów miało wpływ na wynik wyborów.

U z a s a d n i e n i e

Powołując się na art. 78 ust. 1 w związku z art. 78 ust. 3 ustawy z dnia 12
kwietnia 2001 r. - Ordynacja Wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Se-
natu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 46, poz. 499 ze zm.), Włodzimierz N. - peł-
nomocnik Komitetu wyborczego SdPL złożył protest przeciwko ważności wyboru se-
natorów w Okręgu Wyborczym nr 27, które odbyły się w dniu 25 września 2005 r.,
zarzucając naruszenie art. 72 Ordynacji poprzez dopuszczenie przez Obwodowe
Komisje Wyborcze w wyborach do Senatu innych kart do głosowania niż urzędowo
ustalone (nie odpowiadające zasadom określonym w art. 200 ustawy, wobec nie-
zamieszczenia na kartach do głosowania nazwy lub skrótu nazwy komitetu wy-
borczego), co oznacza, że karty do głosowania były nieważne, art. 61 ust. 1, przez
wszystkie Komisje Obwodowe w Okręgu Wyborczym nr 27, poprzez dopuszczenie
do głosowania na senatorów bez sprawdzenia czy karty do głosowania są właściwe
do przeprowadzenia wyborów, a tym samym dopuszczenia do sytuacji, że karty do
głosowania w wyborach na senatorów, były dotknięte wadą nieważności, art. 64 ust.
1, przez wszystkie komisje obwodowe w Okręgu Wyborczym nr 27, poprzez niewy-
danie zarządzeń o przerwaniu głosowania, w formie uchwały i podanie jej do wiado-
mości publicznej oraz przekazanie jej Okręgowej Komisji Wyborczej, wójtom burmi-
strzom i prezydentowi miasta Częstochowy oraz przesłanie jej Państwowej Komisji
Wyborczej za pośrednictwem Okręgowej Komisji Wyborczej wobec nie dostarczenia
do głosowania właściwych kart wyborczych oraz art. 64 ust. 1 w związku z art. 92
ust. 1 ordynacji wyborczej, przez wszystkie Komisje Obwodowe, poprzez dopusz-
czenie do głosowania na nieważnych kartach do głosowania w wyborach do Senatu.
W ocenie składającego protest, ,,należy rozważyć odpowiedzialność karną
członków tych komisji obwodowych, w których stwierdzono, że głosowania w wybo-
rach na senatorów odbywają się na nieważnych kartach, bowiem są one inne niż
urzędowo ustalone przez Państwową Komisję Wyborczą - art. 190 w związku z art.
157 ust. 4 i zgodnie z art. 200 ordynacji". Podniósł także naruszenie przez Okręgową
Komisję Wyborczą art. 46 ust. 2 ustawy, poprzez przyjęcie uchwały dopuszczającej
do głosowania na nieważnych kartach w wyborach senackich, naruszenia przez
Państwową Komisję Wyborczą art. 40 ust. 2 ordynacji, poprzez zaniechanie uchyle-
nia uchwały Okręgowej Komisji Wyborczej podjętej z naruszeniem prawa, a tym sa-
mym ,,konwalidowania" wbrew przepisom ustawy nieważnych kart do głosowania w
wyborach do Senatu w okręgu wyborczym nr 27, naruszenia przez Okręgową Komi-
sję Wyborczą art. 205 ust. 3 ustawy, poprzez dopisanie w protokóle Okręgowej Ko-
misji Wyborczej nazw lub skrótów nazwy komitetu wyborczego, których a contrario
nie mogło być w protokołach Obwodowych Komisji Wyborczych, a które - stosownie
do art. 205 ust. 1 ustawy - stanowiły podstawę do ustalenia wyników głosowania i
wyników wyborów, naruszenia przez Okręgową Komisję Wyborczą art. 207 ordynacji
wyborczej, poprzez podanie w wynikach głosowania i wynikach wyborów w okręgu
wyborczym, uwzględniających dane, o których mowa w art. 205 ust. 3, których nie
było na kartach do głosowania w wyborach do Senatu. Wskazał nadto na naruszenie
art. 3 Protokołu dodatkowego do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawo-
wych wolności, ,,poprzez nieumieszczenie na karcie do głosowania nazwy komitetu
wyborczego lub jego skrótu przy imieniu i nazwisku kandydata na senatora, a przez
to niezapewnienie wyborcom Okręgu nr 27 swobody wyrażania opinii w wyborze
ciała ustawodawczego". W ocenie składającego protest ,,naruszenie przepisów
ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacji Wyborczej do Sejmu Rzeczypospolitej
Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, nie budzi żadnych wątpliwości".
Państwowa Komisja Wyborcza, ustosunkowując się do zarzutów protestu
przyznała, że Okręgowa Komisja Wyborcza w Częstochowie właściwa dla okręgu
wyborczego do Senatu nr 27 zarządziła wydrukowanie kart do głosowania, które nie
zawierały informacji na temat nazwy lub skrótu nazwy komitetu wyborczego zgła-
szającego kandydata na senatora.
W dniu 25 września 2005 r., a więc w dniu wyborów, OKW odbyła posiedzenie
i podjęła uchwałę, w której ,,Stwierdza, że treść wydrukowanych kart do głosowania w
wyborach do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej wyznaczonych na dzień 25 września
2005 r. jest zgodna z wzorem ustalonym przez Okręgową Komisję Wyborczą w Czę-
stochowie (§ 1 uchwały). Ustala treść komunikatu Okręgowej Komisji Wyborczej o
pominięciu w treści kart do głosowania nazw komitetów wyborczych, które zgłosiły
kandydatów na senatorów oraz uzupełniającego ten brak, stanowiącego załącznik do
niniejszej uchwały (§ 2 uchwały). Poleca wszystkim Obwodowym Komisjom Wybor-
czym w okręgu wyborczym nr 27 umieszczenie w lokalach wyborczych komunikatu, o
którym mowa § 2 oraz informowanie wyborców o jego treści i potrzebie sprawdzenia
karty do głosowania do Senatu RP z treścią komunikatu (§ 3 uchwały)". W treści
ustalonego komunikatu Okręgowa Komisja Wyborcza podała przy nazwisku każdego
kandydata nazwę komitetu wyborczego, który go zgłosił. Według stanowiska Okrę-
gowej Komisji Wyborczej, karty do głosowania były zgodne z ustalonym przez nią
wzorem, co uzasadnia twierdzenie, że karty użyte w wyborach do Senatu w okręgu
wyborczym numer 27, chociaż wadliwe w świetle art. 200 Ordynacji wyborczej, nie
były kartami nieważnymi (jeżeli opatrzono je pieczęcią właściwej obwodowej komisji
wyborczej) w rozumieniu art. 72 Ordynacji wyborczej. Okręgowa Komisja Wyborcza
postanawiając o kontynuacji głosowania wzięła też pod uwagę, iż wydrukowanie kart
w poprawnym brzmieniu trwałoby od 8 do 9 godzin, zaś do czasu stwierdzenia ich
wadliwości, tj. około godz. 8.15 głosowało nie więcej niż 5% wyborców. Według
Okręgowej Komisji Wyborczej nie później niż o godzinie 13.00 w dniu 25 września br.
wyborcom była już znana informacja, które komitety wyborcze zgłosiły umieszczo-
nych na karcie do głosowania kandydatów na senatorów. Niezależnie od tych dzia-
łań, o samym zdarzeniu i ustaleniach Okręgowej Komisji Wyborczej wyborcy byli
informowani na bieżąco przez telewizję i radio (co najmniej przez TVP i TVN24 oraz
RMF-FM, Radio Katowice i częstochowskie Radio FON). Tego typu rozwiązanie za-
aprobowała Państwowa Komisja Wyborcza stwierdzając, że karty do głosowania w
okręgu nr 27 odpowiadały urzędowo ustalonemu brzmieniu. W ocenie PKW, druk
nowych kart oznaczałby długotrwałe przerwanie głosowania i w rezultacie prawdopo-
dobieństwo uniemożliwienia części wyborców udziału tak w wyborach do Senatu, jak
i do Sejmu. Ze względu na mechanizm progu wyborczego w wyborach do Sejmu,
skutki tego rzutowałyby na wynik wyborów do Sejmu w całym kraju.
Wyniki wyborów do Senatu w okręgu wyborczym nr 27 wskazują, że wyborcy
głosowali świadomie na określonych kandydatów. W okręgu tym wybierano dwóch
senatorów. Mandaty uzyskali kandydaci oznaczeni nr 6 i 11, otrzymując odpowiednio
46 734 i 42 794 głosów. Kandydat, który otrzymał trzecią z kolei liczbę głosów uzy-
skał 32 160 głosów.
Państwowa Komisja Wyborcza podkreśliła również, że działania obwodowych
komisji wyborczych w omawianej sprawie były prawidłowe. Zarzut naruszenia przez
nie obowiązków wynikających z Ordynacji wyborczej nie znajduje potwierdzenia.
Komisje zgodnie z art. 61 ust. 1 powołanej ustawy miały obowiązek sprawdzenia, czy
na miejscu znajduje się potrzebna liczba kart do głosowania właściwych dla przepro-
wadzanych wyborów, tj. wyborów do Sejmu i wyborów do Senatu. Ponadto zgodnie z
wytycznymi dla obwodowych komisji wyborczych, dotyczącymi zadań i trybu pracy w
przygotowaniu i przeprowadzeniu głosowania w wyborach do Sejmu Rzeczypospoli-
tej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, zarządzonych na dzień 25 wrze-
śnia 2005 r., stanowiącymi załącznik do uchwały Państwowej Komisji Wyborczej z
dnia 4 lipca 2005 r. (M. P. Nr 44, poz. 603), komisje obwodowe miały przed dniem
głosowania sprawdzić, czy karty do głosowania dostarczono we właściwej liczbie i
czy dotyczą one właściwego okręgu (pkt 12 ppkt 1 wytycznych), natomiast w dniu
wyborów - ponownie przeliczyć karty do głosowania i ostemplować je swoją pieczę-
cią (pkt 14 ppkt 2 i 3 wytycznych). Czynności te zostały przez komisje obwodowe
wykonane. Komisje nie miały zatem podstaw do zarządzenia przerwy w głosowaniu.
Okręgowa Komisja Wyborcza w Częstochowie prawidłowo sporządziła proto-
kół wyników głosowania i wyników wyborów senatorów w okręgu wyborczym, poda-
jąc nazwy komitetów wyborczych przy nazwiskach kandydatów i wybranych senato-
rów, co wynika z uchwały Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 13 czerwca 2005 r.
w sprawie wzorów protokołów głosowania i protokołów wyborów stosowanych w wy-
borach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (M.
P. Nr 36, poz. 503), prawidłowo również podała do wiadomości publicznej wyniki gło-
sowania i wyniki wyborców w okręgu wyborczym.
W ocenie Państwowej Komisji Wyborczej nie można również mówić o naru-
szeniu art. 3 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności. Wyborcy mieli możliwość swobodnego, nieskrępowanego wyrażenia opinii
w wyborach do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej.
Biorąc powyższe pod uwagę Państwowa Komisja Wyborcza wyraziła opinię, iż
w omawianej sprawie doszło do naruszenia przepisów art. 200 Ordynacji wyborczej,
jednakże nie miało ono wpływu na wynik wyborów.
Okręgowa Komisja Wyborcza w Częstochowie potwierdziła, iż karty do głoso-
wania użyte w wyborach do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych na dzień
25 września 2005r. w okręgu nr 27 obejmującym powiaty: częstochowski, kłobucki,
lubliniecki i myszkowski oraz miasto na prawach powiatu Częstochowę nie zawierały
nazw komitetów wyborczych, które zgłosiły kandydatów na senatorów. Brak ten doty-
czył wszystkich kandydatów zarejestrowanych w okręgu nr 27. Poza owym brakiem,
karty do głosowania w wyborach do Senatu RP użyte w okręgu wyborczym nr 27
były w pełni zgodne z wzorem ustalonym przez Państwową Komisję Wyborczą, tzn.
miały odpowiedni format (A - 4), zostały wydrukowane na papierze koloru żółtego,
zawierały nazwiska wszystkich kandydatów zarejestrowanych przez OKW umiesz-
czone w porządku alfabetycznym, przed nazwiskiem każdego kandydata została
umieszczona liczba porządkowa oraz kratka przeznaczona na oddanie głosu, w dol-
nej części karty była umieszczona informacja o sposobie głosowania i warunkach
ważności głosu dostosowana do liczby mandatów w okręgu wyborczym nr 27, w któ-
rym było wybieranych 2 senatorów, posiadała też umieszczony w procesie druku
odcisk pieczęci okręgowej komisji wyborczej i oznaczenie miejsca na umieszenie
pieczęci obwodowej komisji wyborczej. Ostatecznie OKW wyraziła pogląd, iż karty do
głosowania użyte w trakcie głosowania przeprowadzonego w okręgu wyborczym nr
27 nie zawierały jednego z elementów wymaganych zgodnie z art. 200 Ordynacji
wyborczej, przez co ich treść naruszała wymieniony przepis. Naruszała również § 2
ust. 4 uchwały Państwowej Komisji Wyborczej z 22.08.2001 r. w sprawie wzorów kart
do głosowania w wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczy-
pospolitej Polskiej.
Jednocześnie uznała, że stanowisko, iż karty do głosowania były nieważne w
rozumieniu art. 72 Ordynacji wyborczej jest co najmniej kontrowersyjne. Powołany
przepis posługuje się bowiem pojęciem kart innych niż urzędowo ustalone, co może
oznaczać, iż karty urzędowo ustalone, to takie karty, których treść została ostatecz-
nie ustalona w zarządzeniu ich wydrukowania wydanym przez uprawniony do tego
organ wyborczy, tj. przez okręgową komisję wyborczą. Gdyby ustawodawca chciał
uznawać za karty nieważne takie karty, których treść jest niezgodna z art. 200 Ordy-
nacji wyborczej, czy też z wzorem ustalonym przez Państwową Komisję Wyborczą
na podstawie art. 157 ust. 4 w związku z art. 190 Ordynacji wyborczej, to w art. 72
dla określenia kart nieważnych użyłby innego sformułowania, np. karty inne niż usta-
lone na podstawie art. 157 lub karty niezgodne z wzorem ustalonym przez Pań-
stwową Komisję Wyborczą. Posługując się sformułowaniem ,,inne niż urzędowo
ustalone" ustawodawca podkreślił jedynie, że nieważność kart do głosowania należy
wiązać ze sposobem ustalenia ich treści. Zgodnie z przedstawioną wykładnią za nie-
ważne należałoby zatem uznawać tylko takie karty do głosowania, których treść zo-
stała ustalona przez nieuprawnioną do tego instytucję lub osobę (nieurzędowo).
Niezależnie od powyższego i wbrew zarzutom zawartym w proteście, wyraziła
opinię, że naruszenie przepisów ordynacji wyborczej, do którego bez wątpienia do-
szło, nie miało wpływu na wynik wyborów do Senatu RP w okręgu wyborczym nr 27
(art. 80 ust. 2 Ordynacji wyborczej).
W toku postępowania połączono do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia
sprawy z protestów wyborczych Andrzeja K. (III SW 146/05), Adama K. (III SW
147/05), Mai K. (III SW 148/05) i Krzysztofa T. (III SW 149/05) ze sprawą III SW
84/05 z protestu wyborczego Włodzimierza N., ponieważ podnosząc podobne argu-
menty, pozostają one ze sobą w związku.

Sąd Najwyższy zważył co następuje:

Zgodnie z art. 101 Konstytucji wyborcy przysługuje prawo zgłoszenia do Sądu
Najwyższego protestu przeciwko ważności wyborów do Sejmu i Senatu na zasadach
określonych w ustawie. Ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do
Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 46,
poz. 499 ze zm.) stanowi, że wnoszący protest powinien sformułować w nim zarzuty
oraz przedstawić lub wskazać dowody, na których opiera zarzuty (art. 79 ust. 1).
Przedmiotem zarzutów może być także dopuszczenie się przestępstwa przeciwko
wyborom lub naruszenie przepisów ordynacji wyborczej, dotyczących głosowania,
ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów (art. 78 ust. 1).
W myśl art. 199 Ordynacji wyborczej, Okręgowa Komisja Wyborcza, po zare-
jestrowaniu kandydatów na senatorów, zarządza wydrukowanie kart do głosowania
według wzoru ustalonego przez Państwową Komisję Wyborczą w trybie art. 39 ust. 1
pkt 5 i zapewnia ich przekazanie obwodowym komisjom wyborczym. Zgodnie z art.
60 ust. 1 i 2 ustawy (przepisy wspólne Ordynacji), głosowanie odbywa się przy po-
mocy urzędowych kart do głosowania, przy czym treść karty określają przepisy
szczególne tej ustawy. Na karcie do głosowania umieszcza się w porządku alfabe-
tycznym nazwiska i imiona zarejestrowanych kandydatów na senatorów, z podaniem
nazwy lub skrótu nazwy komitetu wyborczego (art. 200 ustawy). Tak więc dla uzna-
nia karty do głosowania za urzędową w rozumieniu art. 60, treść jej musi zawierać
wszystkie dane identyfikujące kandydata, do których należy jego imię i nazwisko oraz
nazwa komitetu wyborczego, nadto określone w karcie dane winny być umieszczone
z zachowaniem określonego porządku. Uchwała okręgowej komisji wyborczej zarzą-
dzająca wydrukowanie kart, których treść nie jest zgodna z wymaganiami ustawo-
wymi, ma ten skutek, że karty do głosowania nie są kartami urzędowymi w rozumie-
niu art. 60 ust. 2.
Ponieważ głosowanie może odbywać się tylko przy pomocy urzędowych kart
do głosowania, głosowanie przeprowadzone przy pomocy innych kart niż urzędowe
jest nieważne. Naruszenia przepisów Ordynacji wyborczej dopuściła się Okręgowa
Komisja Wyborcza wydając sprzeczną z prawem uchwałę zarządzającą wydrukowa-
nie kart do głosowania nieodpowiadających wymaganiom ustawowym. Konsekwen-
cją tego były dalsze niezgodne z prawem działania obwodowych komisji wyborczych
polegające na wydawaniu wyborcom z naruszeniem art. 68 ust. 2 nieważnych kart do
głosowania oraz na ustaleniu na podstawie głosów oddanych na nieważnych kartach
wyników głosowania w obwodzie. Uchwała o wydrukowaniu dodatkowego komuni-
katu, podjęta przez Okręgową Komisję Wyborczą w dniu głosowania, nie zmieniała
faktu, że karty wyborcze miały treść niezgodną z prawem. Brak na karcie wyborczej
nie mógł być uzupełniony ogłoszeniem umieszczonym w lokalu wyborczym, gdyż
takiego trybu uzupełniania kart wyborczych ustawa nie przewiduje.
Konkludując należy powtórzyć, że informacje, które zamieszcza się na karcie
mają po pierwsze charakter obligatoryjny, po drugie zaś nie dopuszcza się zamie-
szania na karcie innych - niż określone w ustawie - informacji, a nadto, że nie jest
możliwe prawnie skuteczne pominięcie informacji obligatoryjnie zamieszczanych na
karcie. Wynika to wprost z uregulowania zawartego w art. 72 ustawy, według którego
karty do głosowania inne niż urzędowo ustalone są nieważne. Konsekwentnie usta-
lając wyniki głosowania w obwodzie, obwodowa komisja wyborcza oblicza między
innymi liczbę kart wyjętych z urny, w tym także liczbę kart nieważnych, o których
mowa w art. 72 (por. art. 73 ust. 3 ustawy), niebiorąc pod uwagę przy obliczeniach
kart do głosowania przedartych całkowicie na dwie lub więcej części.
W ocenie składu rozpoznającego protest, karty do głosowania użyte w okręgu
wyborczym nr 27 obejmującym powiaty: częstochowski, kłobucki, lubliniecki i mysz-
kowski oraz miasto na prawach powiatu Częstochowę, jako niezawierające nazw
komitetów wyborczych, które zgłosiły kandydatów na senatorów, były nieważne, a
brak ten nie mógł być skutecznie konwalidowany. Opisane naruszenie prawa wy-
borczego miało wpływ na wynik wyborów w okręgu, skoro przy ustalaniu wyników
głosowania we wszystkich obwodach, wzięto pod uwagę głosy oddane na nieważ-
nych z mocy ustawy kartach do głosowania. Można oczywiście twierdzić, że gdyby
głosowanie odbywało się przy pomocy kart wydrukowanych zgodnie z przepisami
prawa, wynik wyborów byłby taki sam, jak wynik ustalony na podstawie nieważnego
głosowania. Jednakże formalne wymagania w zakresie przeprowadzenia wyborów
określone są w bezwzględnie obowiązujących przepisach Ordynacji wyborczej i nie
można przyjmować, że jedne z tych wymagań mają mniejszą wagę niż inne. Okre-
ślone w art. 200 ustawy wymagania są równorzędne i brak oznaczenia komitetu wy-
borczego kandydata na senatora ma taki sam skutek jak brak imienia i nazwiska.
Zbyt późne wykrycie błędu postawiło Okręgową Komisję Wyborczą w trudnej sytu-
acji, gdyż przerwanie wyborów w celu wydrukowania prawidłowych kart spowodo-
wałoby dalsze perturbacje. Jednak względy pragmatyczne nie mogą usprawiedliwiać
zaniechania stosowania bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa.
Z tych względów stwierdzono jak w opinii.
========================================