Postanowienie z dnia 8 listopada 2005 r.
III SW 82/05

Sąd Najwyższy nie dokonuje ponownego przeliczenia głosów oddanych
w okręgu wyborczym, jeżeli wnoszący protest nie uprawdopodobnił zarzutów
dotyczących błędnego ustalenia wyniku głosowania.

Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera (, sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Myszka, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu w dniu 8 listopada 2005 r.
sprawy z protestu wyborczego Krzysztofa Filipka przeciwko ważności wyborów do
Sejmu RP i do Senatu RP, przy udziale: 1) Przewodniczącego Państwowej Komisji
Wyborczej, 2) Przewodniczącego Okręgowej Komisji Wyborczej Nr 12 w Chrzano-
wie, 3) Prokuratora Generalnego.

p o s t a n o w i ł:

wydać opinię, że protest jest bezzasadny.

U z a s a d n i e n i e


Krzysztof Filipek, działając jako pełnomocnik wyborczy Komitetu Wyborczego
Samoobrona RP, wniósł protest wyborczy przeciwko ważności wyborów do Sejmu
RP w okręgu wyborczym nr 12 w Chrzanowie (woj. małopolskie).
Wnoszący protest stwierdził, że ,,pojawiły się poważne wątpliwości dotyczące
naruszenia ustawy w zakresie przebiegu głosowania i ustalenia wyników głosowania
w okręgu nr 12". Pełnomocnik wyborczy podał, że upoważniona przez niego do zgła-
szania w imieniu Komitetu Wyborczego Samoobrona RP kandydatów na członków
obwodowych komisji wyborczych oraz wyznaczania mężów zaufania do tych komisji
Monika Wiktoria H. spotkała się z poważnymi utrudnieniami w wykonywaniu swoich
uprawnień. Upoważnienie to Monika H. przedstawiła sekretarzowi Urzędu Miasta i
Gminy w Myślenicach 23 sierpnia 2005 r. Dokument nie wzbudził zastrzeżeń. W dniu
wyborów parlamentarnych - 25 września 2005 r. - przewodniczący obwodowych ko-
misji wyborczych nie mieli informacji o osobie upoważnionej do wyznaczania mężów
zaufania i odmawiali zgłaszającym się mężom zaufania prawa do obserwowania prac
komisji. Przewodniczący obwodowej komisji wyborczej nr 4 w Myślenicach odmówił
mężowi zaufania prawa do obserwowania prac komisji; mąż zaufania mógł przystą-
pić do swoich obowiązków dopiero około godz. 11.00 po przybyciu i okazaniu przez
Monikę H. oryginału upoważnienia. Podobna sytuacja miała miejsce w obwodowych
komisjach wyborczych nr 7 w Myślenicach, nr 2 w Sułkowicach, nr 6 w Rudniku i nr 2
w Lipniku. Brak reprezentowania Komitetu Wyborczego Samoobrona RP przez
cztery godziny odbywających się wyborów w pracach obwodowych komisji pozwala
,,powziąć wątpliwość co do prawidłowości przebiegu głosowania", tym bardziej, że
wśród członków obwodowych komisji wyborczych nie było przedstawicieli Samo-
obrony. Co najmniej do godzin południowych prawidłowość przebiegu głosowania
budzi uzasadnione zastrzeżenia. W obwodowej komisji wyborczej nr 2 w Lipniku
przewodniczący komisji wyprosił męża zaufania, mógł on ponownie przystąpić do
obserwowania prac komisji dopiero około godz. 11.00 po przybyciu Moniki H. z ory-
ginałem upoważnienia.
Zdaniem wnoszącego protest przedstawione naruszenia Ordynacji wyborczej
pozwalają ,,powziąć uzasadnioną wątpliwość dotyczącą przebiegu głosowań 25
września 2005 r." w wymienionych komisjach, co ,,mogło poważnie rzutować na
prace komisji przy przeliczaniu głosów". Tymczasem, w okręgu wyborczym nr 12 w
Chrzanowie oddano ogółem 7.914 głosów nieważnych Wnoszący protest jest prze-
konany, że wśród puli głosów nieważnych mogą znajdować się głosy oddane prawi-
dłowo zgodnie z Ordynacją wyborczą. Wątpliwość ta jest uzasadniona, ponieważ w
70 % obwodowych komisji wyborczych nie było przedstawicieli Samoobrony RP.
Wnoszący protest powziął wątpliwość co do prawidłowości przebiegu głosowania i
ustalenia wyników głosowania, w szczególności co do ogólnej liczby oddanych gło-
sów nieważnych w okręgu wyborczym nr 12. Stwierdził, iż jest przekonany, że naru-
szenia przepisów Ordynacji wyborczej przez przewodniczących wskazanych pięciu
obwodowych komisji wyborczych miały istotny wpływ na wynik wyborów. Zdaniem
wnoszącego protest, niewielka liczba reprezentantów Samoobrony RP w pracach
obwodowych komisji wyborczych, a z racji tego brak kontroli przebiegu i wyników
głosowania, potwierdza zasadność ponownego przeliczenia ogólnej liczby głosów
nieważnych w okręgu wyborczym nr 12 oraz zweryfikowania zasadności uznania ich
za nieważne.
Przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej zajął stanowisko, że nawet
jeżeli doszło do utrudnień w obserwowaniu przez mężów zaufania pierwszych godzin
głosowania w pięciu obwodach wskazanych przez wnoszącego protest, to nie miało
to wpływu na wynik wyborów. Państwowa Komisja Wyborcza nie otrzymała informacji
o wskazanych w proteście problemach mężów zaufania. Jeżeli przypadki takie fak-
tycznie miały miejsce, to stanowiło to naruszenie Ordynacji wyborczej. Jednakże, jak
wynika z twierdzeń wnoszącego protest, we wszystkich wskazanych przez niego pię-
ciu obwodach głosowania mężowie zaufania zostali dopuszczeni około godz. 11.00
do obserwowania przebiegu głosowania i mieli możliwość obserwowania przebiegu
głosowania po tej godzinie oraz przebiegu ustalania przez obwodowe komisje wybor-
cze wyników głosowania. Żaden z mężów zaufania nie wniósł uwag do ustaleń ob-
wodowych komisji wyborczych. Składający protest nie przedstawił ani nie wskazał
żadnych dowodów, które wskazywałyby na to, że uchybienia związane z dopuszcze-
niem mężów zaufania do wykonywania czynności miały wpływ na wynik wyborów.
Wnoszący protest domniemanie - niepoparte żadnymi dowodami - o nieprawidłowo-
ściach w ustaleniach wyników głosowania opiera na rzekomo dużej liczbie głosów
nieważnych w okręgu wyborczym nr 12. W związku z tym ostatnim argumentem
przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej wskazał, że w okręgu wyborczym nr
12 w wyborach do Sejmu RP oddano 3,8 % głosów nieważnych, natomiast w skali
całego kraju było 3,6 % głosów nieważnych, z czego wynika wniosek, że odsetek
głosów nieważnych w okręgu wyborczym nr 12 jest porównywalny do ogólnokrajo-
wego.
Przewodniczący Okręgowej Komisji Wyborczej nr 12 w Chrzanowie wniósł ,,o
oddalenie protestu", ponieważ przedstawione w proteście zarzuty nie stanowią o błę-
dach w ustaleniu wyników głosowania. Wskazał, że zarzuty dotyczące nieprawidło-
wości przebiegu głosowania w okręgu wyborczym nr 12 są nieuzasadnione, ponie-
waż nie znajdują potwierdzenia w złożonej w Okręgowej Komisji Wyborczej nr 12
dokumentacji, w szczególności protokołach głosowania z obwodowych komisji wy-
borczych nr 4 i nr 7 w Myślenicach, nr 2 w Sułkowicach, nr 6 w Rudniku, nr 3 w Lip-
niku. Protokoły z przebiegu głosowania w wymienionych obwodach nie zawierają
jakichkolwiek uwag, adnotacji lub zarzutów mężów zaufania co do przebiegu głoso-
wania i ustalania wyników wyborów. W dniu wyborów nie odnotowano w Okręgowej
Komisji Wyborczej Nr 12 w Chrzanowie żadnych interwencji, skarg (także telefonicz-
nych) dotyczących niedopuszczenia mężów zaufania do wykonywania przez nich
czynności przewidzianych dla nich w Ordynacji wyborczej. Podana w proteście liczba
głosów nieważnych dotyczy wszystkich obwodów głosowania w całym okręgu wybor-
czym, także tych obwodów, co do których w proteście wyborczym nie zostały zgło-
szone zastrzeżenia. Liczenia głosów dokonuje się po zakończeniu głosowania i za-
mknięciu lokali wyborczych. Jest ono poprzedzone określonymi czynnościami komi-
sji. Na podstawie twierdzeń zawartych w proteście należy przyjąć, że w chwili kwalifi-
kowania głosów na ważne i nieważne - co dokonuje się według przepisów ustawy
Ordynacja wyborcza i wytycznych Państwowej Komisji Wyborczej (uchwała z 4 lipca
2005 r.) - mężowie zaufania Komitetu Wyborczego Samoobrona RP byli obecni,
skoro podano, że rozpoczęli swoje czynności około godz. 1100.
Prokurator Generalny wniósł o wydanie opinii, że zarzuty protestu są bezza-
sadne. Zwrócił uwagę, że zgodnie z art. 73 ust. 6 Ordynacji wyborczej mężom zaufa-
nia przysługuje prawo wniesienia uwag do protokołu głosowania, z wymienieniem
konkretnych zarzutów; adnotacje o wniesieniu uwag zamieszcza się w protokole.
Uzasadniając złożony protest pełnomocnik wyborczy Komitetu Wyborczego Samo-
obrona RP nie podał, czy mężowie zaufania skorzystali z tego uprawnienia, kwestio-
nując na bieżąco ograniczenia czasowe dotyczące przebywania w lokalach wybor-
czych. Z zarzutów podniesionych w proteście nie wynika również, że zostało naru-
szone ich uprawnienie do uczestniczenia przy przekazywaniu przez przewodniczą-
cego Okręgowej Komisji Wyborczej do Państwowej Komisji Wyborczej danych z
protokołów dotyczących liczby głosów ważnych i głosów ważnych oddanych na
każdą z list okręgowych oraz głosów ważnych oddanych na poszczególnych kandy-
datów z każdej z tych list (art. 164 ust. 6 Ordynacji wyborczej).
Do akt sprawy rozpoznawanej przez Sąd Najwyższy dołączono - z urzędu -
protokoły głosowania na kandydatów na posłów w obwodach: nr 2 w Kobielniku,
gdzie oddano 174 głosy, w tym 172 głosy ważne i 2 głosy nieważne, nr 3 w Lipniku,
gdzie oddano 601 głosów, w tym 574 głosy ważne i 27 głosów nieważnych (co sta-
nowi 4,5 % oddanych głosów), nr 4 w Myślenicach, gdzie oddano 639 głosów, w tym
631 głosów ważnych i 8 głosów nieważnych (co stanowi 1,2 % oddanych głosów), nr
7 w Myślenicach, gdzie oddano 921 głosów, w tym 906 głosów ważnych i 15 głosów
nieważnych (co stanowi 1,6 % oddanych głosów), nr 2 w Sułkowicach, gdzie oddano
450 głosów, w tym 406 głosów ważnych i 44 głosy nieważne (co stanowi 9,8 % od-
danych głosów), nr 6 w Rudniku, gdzie oddano 386 głosów, w tym 359 głosów waż-
nych i 27 głosów nieważnych (co stanowi 6,9 % oddanych głosów).
W żadnym z tych protokołów w dziale III (,,Uwagi i adnotacje") w punkcie 14
(,,Adnotacja o wniesieniu przez mężów zaufania uwag z wymienieniem konkretnych
zarzutów") nie odnotowano jakichkolwiek uwag lub zarzutów.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 101 Konstytucji RP, wyborcy przysługuje prawo zgłoszenia do
Sądu Najwyższego protestu przeciwko ważności wyborów do Sejmu RP i Senatu RP
na zasadach określonych w ustawie. Zasady i tryb przeprowadzania wyborów parla-
mentarnych oraz warunki ważności tych wyborów określa ustawa z dnia 12 kwietnia
2001 r. - Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rze-
czypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 46, poz. 499 ze zm., zwana dalej Ordynacją wybor-
czą).
Według art. 78 ust. 1 Ordynacji wyborczej, protest wnosi się przeciwko ważno-
ści wyborów, ważności wyborów w okręgu lub wyborowi posła lub senatora z po-
wodu: (1) dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom lub (2) naruszenia
przepisów Ordynacji wyborczej dotyczących głosowania, ustalenia wyników głoso-
wania lub wyników wyborów. W rozpoznawanej sprawie chodzi o ważność wyborów
do Sejmu RP w okręgu wyborczym nr 12 w Chrzanowie. Wnoszący protest powinien
sformułować w nim zarzuty oraz przedstawić lub wskazać dowody, na których opiera
swoje zarzuty (art. 79 ust. 3 Ordynacji wyborczej). Protest może wnieść wyborca (art.
78 ust. 2 i 3 Ordynacji wyborczej). Prawo wniesienia protestu przysługuje również
przewodniczącemu właściwej komisji wyborczej i pełnomocnikowi wyborczemu ko-
mitetu wyborczego (art. 79 ust. 4 Ordynacji wyborczej).
Wnoszący protest pełnomocnik komitetu wyborczego sformułował w nim za-
rzuty naruszenia przepisów Ordynacji wyborczej dotyczących przebiegu głosowania
oraz ustalenia wyników głosowania poprzez niedopuszczenie (do godz. 11.00) mę-
żów zaufania wyznaczonych przez Komitet Wyborczy Samoobrona RP do obserwo-
wania prac pięciu obwodowych komisji wyborczych w okręgu wyborczym nr 12, a
mianowicie: nr 4 i nr 7 w Myślenicach, nr 2 w Sułkowicach, nr 6 w Rudniku i nr 3 w
Lipniku (wnoszący protest błędnie wskazał numer komisji obwodowej w Lipniku, po-
winno być nr 3, a nie nr 2). Zdaniem wnoszącego protest sytuacja ta mogła dopro-
wadzić do nieprawidłowego ustalenia wyników głosowania przez obwodowe komisje
wyborcze, co sugeruje duża liczba głosów nieważnych oddanych na obszarze
okręgu wyborczego nr 12. Składający protest powołał się na uprawnienia, o których
mowa w art. 154 Ordynacji wyborczej, a treść zarzutu dotyczy utrudnień, jakie napo-
tkali mężowie zaufania po zgłoszeniu się do lokali wyborczych w pięciu obwodowych
komisjach wyborczych. Utrudnienia te, polegające na ograniczeniu czasu przebywa-
nia w lokalach wyborczych, mogły - zdaniem wnoszącego protest - mieć wpływ na
wynik wyborów w okręgu wyborczym nr 12.
Protest mieści się w granicach ustawowo określonych zarzutów, dotyczy bo-
wiem formalnie naruszenia przepisów Ordynacji wyborczej (art. 78 ust. 1 Ordynacji
wyborczej), jest jednak bezzasadny.
Przede wszystkim istotne jest to, że protokoły z przebiegu głosowania w wy-
mienionych pięciu obwodach nie zawierają jakichkolwiek uwag, adnotacji lub zarzu-
tów mężów zaufania co do przebiegu głosowania i ustalania wyników wyborów. W
dniu wyborów nie odnotowano w Okręgowej Komisji Wyborczej Nr 12 w Chrzanowie
ani w Państwowej Komisji Wyborczej w Warszawie żadnych interwencji, skarg (także
telefonicznych) dotyczących niedopuszczenia mężów zaufania Komitetu Wyborczego
Samoobrona RP w okręgu wyborczym nr 12 do wykonywania przez nich czynności
przewidzianych dla nich w Ordynacji wyborczej.
Jak wynika z twierdzeń wnoszącego protest, we wszystkich wskazanych przez
niego pięciu obwodach głosowania mężowie zaufania zostali dopuszczeni do obser-
wowania przebiegu głosowania około godz. 1100 i mieli możliwość obserwowania
przebiegu głosowania po tej godzinie oraz przebiegu ustalania przez obwodowe ko-
misje wyborcze wyników głosowania. Składający protest nie przedstawił ani nie
wskazał w proteście (mimo obowiązku wynikającego z art. 79 ust. 3 Ordynacji wybor-
czej) żadnych dowodów, na których opiera zarzut, że domniemane - bo niewykazane
dowodowo - uchybienia związane z dopuszczeniem mężów zaufania do wykonywa-
nia ich czynności miały jakikolwiek wpływ na wynik wyborów. Swoje domniemanie -
niepoparte żadnymi dowodami - o nieprawidłowościach w ustaleniach wyników gło-
sowania wnoszący protest opiera na rzekomo dużej liczbie głosów nieważnych w
okręgu wyborczym nr 12. W związku z tym ostatnim argumentem przewodniczący
Państwowej Komisji Wyborczej wskazał, że w okręgu wyborczym nr 12 w wyborach
do Sejmu RP oddano 3,8 % głosów nieważnych, natomiast w skali całego kraju było
3,6 % głosów nieważnych. Jednocześnie z protokołów głosowania w pięciu obwo-
dach głosowania wskazanych w proteście wynika, że odsetek głosów nieważnych
kształtował się bardzo różnie - od 1,2 % w obwodzie nr 4 w Myślenicach i 1,6 % w
obwodzie nr 7 w Myślenicach (czyli znacznie poniżej średniej krajowej) do 6,9% w
obwodzie nr 6 w Rudniku i aż 9,8 % w obwodzie nr 2 w Sułkowicach (czyli znacznie
powyżej średniej krajowej). Z tej rozbieżności ilości głosów nieważnych w poszcze-
gólnych obwodach głosowania można jednak wyprowadzić wniosek zupełnie inny od
sugerowanego przez pełnomocnika wyborczego wnoszącego protest wyborczy, a
mianowicie, że brak udziału mężów zaufania w obserwowaniu prac niektórych ob-
wodowych komisji wyborczych okręgu wyborczego nr 12 w dniu wyborów parlamen-
tarnych do godz. 1100 nie miał wpływu na odsetek głosów nieważnych, skoro w ob-
wodach nr 4 i nr 7 w Myślenicach był minimalny.
Podana w proteście liczba głosów nieważnych - 7.914 - dotyczy wszystkich
obwodów głosowania w całym okręgu wyborczym, także tych obwodów, co do któ-
rych w proteście wyborczym nie zostały zgłoszone zastrzeżenia. W pięciu obwodach
głosowania wskazanych w proteście łączna liczba głosów nieważnych wyniosła 165.
Liczenia głosów dokonuje się po zakończeniu głosowania i zamknięciu lokali wybor-
czych. Na podstawie twierdzeń zawartych w proteście należy przyjąć, że w chwili
kwalifikowania przez komisje obwodowe głosów na ważne i nieważne - co dokonuje
się według przepisów ustawy Ordynacja wyborcza i wytycznych Państwowej Komisji
Wyborczej (uchwała z 4 lipca 2005 r.) - mężowie zaufania Komitetu Wyborczego
Samoobrona RP byli obecni przy tych czynnościach, skoro podano, że rozpoczęli
swoją działalność około godz. 1100.
Wnoszący protest nie udowodnił, a nawet przekonująco nie uprawdopodobnił,
że doszło do naruszenia przepisów Ordynacji wyborczej dotyczących przebiegu gło-
sowania (co wynika z braku wskazania w proteście wyborczym jakichkolwiek dowo-
dów, a także braku w nadesłanych protokołach głosowania w pięciu obwodach ad-
notacji o wniesieniu przez mężów zaufania uwag lub zarzutów) lub ustalenia wyników
głosowania. Nie sposób również przyjąć, że ewentualne - sugerowane - naruszenia
Ordynacji wyborczej, pozwalające ,,powziąć uzasadnioną wątpliwość dotyczącą
przebiegu głosowań 25 września 2005 r." w pięciu obwodowych komisjach wybor-
czych, mogły ,,poważnie rzutować na pracę komisji przy przeliczaniu głosów". W
związku z tym brak jest podstaw do ,,ponownego przeliczenia ogólnej liczby głosów
nieważnych w okręgu wyborczym nr 12 oraz zweryfikowania zasadności uznania ich
za nieważne". Sąd Najwyższy nie jest organem zobowiązanym do ponownego przeli-
czenia głosów oddanych w okręgu wyborczym z tej przyczyny, że zdaniem wnoszą-
cego protest mogły powstać wątpliwości co do sposobu ustalenia wyników głosowa-
nia. Taka potrzeba istniałaby tylko wówczas, gdyby zostały przedstawione uprawdo-
podobnione zarzuty oraz możliwe do zweryfikowania dowody potwierdzające błędne
ustalenie wyniku głosowania w obwodzie lub błędy w zakwalifikowaniu głosów jako
ważnych lub nieważnych, które miałyby wpływ na wynik wyborów parlamentarnych,
co w rozpoznawanej sprawie nie zostało w żaden sposób wykazane.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 80 ust. 1 i 2 Ordynacji wybor-
czej Sąd Najwyższy wydał opinię o bezzasadności zarzutów protestu.
========================================