Postanowienie z dnia 19 listopada 2001 r.
III SW 78/01

Zamieszczenie w zgłoszeniu listy okręgowej i w obwieszczeniu o zarejes-
trowaniu tej listy informacji, że kandydat na posła jest bezrobotny narusza art.
144 ust. 1 i art. 152 ust. 1 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza
do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej
(Dz.U. Nr 46, poz. 499 ze zm.).


Przewodniczący SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca), Sę-
dziowie SN: Krystyna Bednarczyk, Roman Kuczyński.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 19 listopada 2001 r. sprawy z protestu
wyborczego Elżbiety G.-K.

p o s t a n o w i ł:

1. wyrazić opinię, że zarzut protestu, według którego doszło do naruszenia
przepisów ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczy-
pospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 46, poz. 499 ze
zm.) przy sporządzeniu przez Komitet Wyborczy Ligi Polskich Rodzin listy okręgowej
kandydatów do Sejmu, a także przy sporządzeniu przez Okręgową Komisję Wybor-
czą w P. obwieszczenia o zarejestrowaniu listy wyborczej Nr 10 zgłoszonej przez
Komitet Wyborczy Ligi Polskich Rodzin - jest zasadny, lecz wymienione naruszenia
nie miały wpływu na wynik wyborów w okręgu,
2. wyrazić opinię, że zarzut protestu, według którego doszło do popełnienia
przez Przemysława P. i Macieja G. - kandydatów na posłów z listy nr 10 Komitetu
Wyborczego Ligi Polskich Rodzin przestępstwa przeciwko wyborom, jest bezzasad-
ny.

U z a s a d n i e n i e


W dniu 8 października 2001 r. Elżbieta G.-K. nadała w polskim urzędzie
pocztowym P. protest wyborczy, w którym zarzuciła szefowi sztabu wyborczego Ligi
Polskich Rodzin w P. Przemysławowi P. oraz kandydatowi na posła z listy Nr 10 Ma-
ciejowi G. popełnienie przestępstwa z art. 248 pkt 2 KK oraz wykroczenia przeciwko
art. 144 ust. 1 Ordynacji wyborczej, co spowodowało wydatne zmniejszenie jej szans
wyborczych, a zwiększenie szans Macieja G.

Wnosząca protest wskazała, iż Przemysław P. jako szef sztabu ustalał treść
okręgowej listy wyborczej sporządzonej na podstawie ankiet kandydatów, a następ-
nie uczestniczył w rejestracji listy z pełnomocnikiem wyborczym Wojciechem W. Na
kopii ,,Zgłoszenie Okręgowej Listy Wyborczej" przekazanej kandydatom dnia 13
sierpnia 2001 r. składająca protest figuruje jako ,,bezrobotna", choć nią nigdy była.
Ponadto na zgłoszeniu nie było informacji dotyczącej zawodu i wykształcenia kandy-
datów, które są ważną przesłanką dla wyborców. Uchybienie to w istotny sposób
uszczupliło jej szansę na pozyskanie głosów. Mimo wielokrotnych protestów, treść
listy nie została zmieniona. Jako dowód wnosząca przytoczyła liczne rozmowy tele-
foniczne z szefem sztabu wyborczego LPR w W. (co dokumentuje biling).

Wnosząca protest wskazała też na dalsze fałszerstwa korzystne dla Macieja
G., polegające na usunięciu tytułów naukowych pozostałych kandydatów, o czym
świadczy wynik porównania Okręgowej Listy Wyborczej nr 1 z Okręgową Listą Wy-
borczą nr 2 (chodzi prawdopodobnie o listę Nr 10 i listę Nr 12 dołączone w kseroko-
piach do protestu). Fałszerstwo to w wydatny sposób przyczyniło się do zdobycia
nieuzasadnionego zwycięstwa przez Macieja G., zaś szansę wnoszącej protest - w
jej przekonaniu - wydatnie zmniejszyło.

W piśmie z dnia 22 października 2001 r. Państwowa Komisja Wyborcza zajęła
stanowisko w sprawie protestu. Stwierdziła, iż uprawnionym do złożenia wniosku do
Okręgowej Komisji Wyborczej w P. o usunięcie błędu był zgłaszający listę oraz w
trybie skargi mogła taki wniosek zgłosić w odpowiednim czasie sama zainteresowana
kandydatka. Ponadto skargę w tej sprawie można było również zgłosić do Państwo-
wej Komisji Wyborczej, która w trybie nadzoru nakazałaby usunięcie błędu. Skarga
taka jednak nie wpłynęła. Państwowa Komisja Wyborcza stanęła na stanowisku, że
w zgłoszeniu, a następnie w protokole rejestracji listy okręgowej oraz w obwieszcze-
niu Okręgowej Komisji Wyborczej istotnie znalazł się błąd, polegający na podaniu
przy nazwisku kandydatki jako jej zawodu: ,,bezrobotna" (nie ma bowiem takiego za-
wodu). Brak jest natomiast podstaw do stwierdzenia, czy błąd ten miał pozytywny czy
negatywny wpływ na wynik głosowania na kandydatów z tej listy, a w szczególności
na liczbę głosów uzyskanych przez Elżbietę G.-K.

Uczestnik postępowania Przewodniczący Okręgowej Komisji Wyborczej w P.
w piśmie z dnia 22 października 2001 r. przyznał, że określenie ,,bezrobotna" nie po-
winno być uznane za jej zawód, co stanowi naruszenie wymagań określonych w art.
144 ust. 1 Ordynacji wyborczej. Jednak naruszenie to - w związku z art. 147 ust. 1
Ordynacji wyborczej - mogło być usunięte do dnia 13 września br., tj. do chwili poda-
nia do publicznej wiadomości w drodze obwieszczeń danych o zarejestrowanych li-
stach okręgowych, poprzez złożenie wniosku o sprostowanie uchwały Okręgowej
Komisji Wyborczej w tej części przez osobę upoważnioną do zgłoszenia listy, sto-
sownie do art. 152 ust. 1 i 2 Ordynacji wyborczej. Wniosek taki mogła złożyć także
autorka protestu. Spowodowałoby to skierowanie go do właściwego trybu postępo-
wania, mianowicie o sprostowanie uchwały o zarejestrowaniu listy okręgowej. Wnio-
sek taki nie wpłynął jednak ani od pełnomocnika Komitetu Wyborczego Ligi Polskich
Rodzin, ani od osoby przez niego upoważnionej, ani wreszcie od autorki protestu
wyborczego. Okręgowa Komisja Wyborcza zaznaczyła, że zgodnie z art. 156 Ordy-
nacji wyborczej, na kartach do głosowania nie umieszcza się zawodu kandydatów z
list okręgowych. Autorka protestu uzyskała w okręgu wyborczym nr 39 łącznie 1905
głosów ważnych, co stawia ją na trzecim miejscu na tej liście pod względem liczby
uzyskanych głosów ważnych. Lista Nr 10 (Komitet Wyborczy Ligi Polskich Rodzin) w
podziale mandatów w okręgu wyborczym nr 39 uzyskała, stosownie do przepisów
art. 165, art. 166, art. 167 ust. 1 Ordynacji wyborczej, jeden mandat, który przypadł
Maciejowi Marianowi G. Podsumowując powyższe argumenty Przewodniczący Okrę-
gowej Komisji Wyborczej wniósł o uznanie, że zaistniałe naruszenie Ordynacji wy-
borczej nie może stanowić podstawy protestu, bowiem wskazany przepis nie dotyczy
głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów (art. 78 ust. 1 Or-
dynacji wyborczej). Gdy zaś chodzi o zarzut popełnienia przestępstwa z art. 248 pkt
2 KK, to w ocenie Okręgowej Komisji Wyborczej nie jest on słuszny. Dla stwierdzenie
popełnienia przestępstwa przewidzianego w powyższym przepisie wymagane jest
wykazanie umyślnego działania sprawcy. Tymczasem z uzasadnienia protestu wy-
borczego Elżbiety G.-K. nie daje się wyprowadzić takiego wniosku. Zatem protest ten
powinien pozostać bez dalszego biegu ewentualnie należało go uznać za bezzasad-
ny.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


W myśl art. 78 ust. 1 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza
do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr
46, poz. 499 ze zm.), wyborca (i inne podmioty wymienione w ustawie) jest upraw-
niony do wniesienia protestu przeciwko ważności wyborów w okręgu lub wyborowi
posła lub senatora z powodu dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom lub
naruszenia przepisów tej Ordynacji dotyczących głosowania, ustalenia wyników
głosowania lub wyników wyborów. Jak z powyższego przepisu wynika, granice
przedmiotowe protestu zostały określone ustawowo i ograniczone do przestępstwa
przeciwko wyborom oraz do naruszenia przepisów Ordynacji wyborczej w zakresie
głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów. Ocena protestu
wniesionego przez Elżbietę G.-K. upoważnia do wniosku, że oprócz zarzutu dopusz-
czenia się przestępstwa przeciwko wyborom zgłosiła ona zarzut naruszenia przepi-
sów dotyczących ustalenia wyników wyborów w okręgu wyborczym nr 39 w P., gdyż
- jej zdaniem - wskutek nieprawidłowości w zgłoszeniu kandydatów do Sejmu przez
Komitet Wyborczy Ligi Polskich Rodzin doszło do zmniejszenia jej szans na uzyska-
nie większej liczby głosów i tym samym do zdobycia jedynego miejsca przez innego
kandydata - Macieja Mariana G.

1. Stosownie do art. 136 ust. 1 Ordynacji wyborczej, w celu przeprowadzenia
wyborów do Sejmu tworzy się wielomandatowe okręgi wyborcze. W każdym okręgu
wyborczym komitet wyborczy może zgłosić jedną okręgową listę kandydatów na po-
słów. Do zadań komitetów wyborczych działających w imieniu partii politycznych i
wyborców należy wykonywanie czynności wyborczych, w tym zwłaszcza zgłaszanie
kandydatów na posłów i prowadzenie kampanii wyborczej na ich rzecz (art. 95 Ordy-
nacji wyborczej). Z art. 144 ust. 1 Ordynacji wyborczej wynika, że zgłoszenie listy
okręgowej powinno zawierać nazwisko, imię (imiona), zawód i miejsce zamieszkania
każdego z kandydatów, a ponadto do zgłoszenia powinna być dołączona między in-
nymi pisemna zgoda kandydata na kandydowanie z danej listy okręgowej, zawierają-
cej imię (imiona), nazwisko i wiek oraz numer ewidencyjny PESEL kandydata, a
także wskazanie jego ewentualnej przynależności politycznej. Zgodnie z art. 147 ust.
1 tej Ordynacji, okręgowa komisja wyborcza rejestruje listę okręgową i sporządza
protokół rejestracji, a gdy zgłoszenie ma wady inne niż brak wymaganej liczby prawi-
dłowo złożonych podpisów, wzywa osobę zgłaszającą listę do ich usunięcia. Według
art. 152 ust. 1 Ordynacji, po zarejestrowaniu list okręgowych i po nadaniu tym listom
numerów wylosowanych przez Państwową Komisję Wyborczą, okręgowa komisja
wyborcza sporządza obwieszczenie o zarejestrowanych listach okręgowych, zawie-
rające informacje o ich numerach, nazwach i skrótach nazw komitetów wyborczych
oraz ,,dane o kandydatach zawarte w zgłoszeniach list", w tym treść oświadczenia
dotyczącego pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z
nimi w latach 1994 - 1990 osób pełniących funkcje publiczne. W myśl natomiast art.
152 ust. 2, wymienione obwieszczenie przesyła się dyrektorowi właściwej miejscowo
delegatury Krajowego Biura Wyborczego, które to Biuro zapewnia jego druk i rozpla-
katowanie na obszarze okręgu wyborczego.

Jak z przytoczonych przepisów wynika, w zgłoszeniu kandydatów na posłów
dokonanym przez komitet wyborczy powinny być zawarte dane dotyczące jedynie
nazwiska, imienia (imion), zawodu i miejsca zamieszkania kandydata (art. 144 § 1
Ordynacji). Te same informacje powinny być zawarte w obwieszczeniu o zarejestro-
wanych listach okręgowych (art. 152 ust. 1 tej Ordynacji). Natomiast jak wynika z art.
156 Ordynacji, na karcie do głosowania umieszcza się tylko nazwiska i imiona
wszystkich kandydatów zarejestrowanych na danej liście. Przedstawiona regulacja
wymaga przy tym uzupełnienia przez dodanie, że Ordynacja wyborcza przewiduje
specjalny tryb postępowania tylko w razie odmowy zarejestrowania listy zgłaszanych
kandydatów przez okręgową komisję wyborczą. Stanowi bowiem, że od postanowie-
nia okręgowej komisji wyborczej o odmowie rejestracji listy okręgowej z powodu wad
zgłoszenia, osobie zgłaszającej listę przysługuje prawo odwołania się do Państwowej
Komisji Wyborczej w terminie 3 dni od dnia doręczenia (art. 147 ust. 1-3). Również
środek odwoławczy w postaci skargi do sądu okręgowego w terminie 3 dni przysłu-
guje osobie zgłaszającej listę okręgową na postanowienie okręgowej komisji wybor-
czej o odmowie rejestracji listy, co do której komisja ta uznała, że liczba prawidłowo
złożonych podpisów wyborców popierających zgłoszenie listy okręgowej jest mniej-
sza niż ustawowo wymagana (art. 148 ust. 1 - 3). Skarga do właściwego miejscowo
sądu okręgowego przysługuje też osobie zgłaszającej listę na postanowienie okrę-
gowej komisji wyborczej o odmowie zarejestrowania listy, wydane w sytuacji gdy na
skutek powstania uzasadnionych wątpliwości co do prawdziwości danych zawartych
w wykazie podpisów bądź ich wiarygodności okręgowa komisja wyborcza przepro-
wadziła postępowanie wyjaśniające i uznała, że zgłoszona lista nie uzyskała popar-
cia ustawowo wymaganej liczby podpisów wyborców (art. 149 ust. 1-3).

Jednak ze wskazanego unormowania dotyczącego dopuszczalności podwa-
żenia postanowienia o odmowie rejestracji listy we wskazanych wypadkach nie wyni-
ka, że osoba zgłaszająca listę ma możliwość wniesienia przed dniem głosowania
skargi lub odwołania do sądu lub do Państwowej Komisji Wyborczej kwestionujących
prawdziwość informacji o kandydatach na posłów (ich danych osobowych), które się
znalazły w obwieszczeniu. Możliwości takiej nie miała również autorka protestu, któ-
rej - co więcej - w świetle Ordynacji wyborczej nie przysługiwały także środki prawne
do zakwestionowania informacji osobowych zawartych w zgłoszeniu przez Komitet
Wyborczy Ligi Polskich Rodzin okręgowej listy wyborczej z dnia 10 sierpnia 2001 r.
W tym stanie rzeczy, skoro art. 81 ust. 2 Ordynacji wyborczej pozwala Sądowi Naj-
wyższemu pozostawić bez dalszego biegu protest dotyczący sprawy, co do której w
tej Ordynacji przewiduje możliwość wniesienia przed dniem głosowania skargi lub
odwołania do sądu lub do Państwowej Komisji Wyborczej, a taka sytuacja nie wystą-
piła w sprawie, protest Elżbiety G.-K. podlegał rozpoznaniu. Jego przedmiot, tj. waż-
ność wyborów w okręgu, mieści się bowiem w granicach określonych w art. 78 ust. 1
Ordynacji wyborczej.

Dokonując oceny zawartego w proteście zarzutu dotyczącego naruszenia
przepisów Ordynacji wyborczej w zakresie prawidłowości sporządzenia przez Komi-
tet Wyborczy Ligi Polskich Rodzin listy okręgowej kandydatów do Sejmu oraz zarzutu
sporządzenia przez Okręgową Komisję Wyborczą w P. obwieszczenia o zarejestro-
waniu tej listy, należy uznać, że są one zasadne. Wbrew bowiem przepisom art. 144
ust. 1 i art. 152 ust. 1 Ordynacji wyborczej, zarówno w zgłoszeniu listy okręgowej, jak
i w obwieszczeniu o zarejestrowaniu tej listy została zawarta informacja o wnoszącej
protest, która nie powinna mieć miejsca. Mianowicie zamiast zawodu wnoszącej
protest, znalazła się informacja: ,,bezrobotna". Zdaniem składającej protest , fakt ten
obniżył w znaczący sposób jej szanse wyborcze i tym samym miał wpływ na wynik
głosowania w okręgu wyborczym 39.

Sąd Najwyższy nie podzielił powyższego zapatrywania. Nie podważając
prawdziwości oświadczenia autorki protestu, że od innych osób słyszała o wypowie-
dziach wyborców w rodzaju: ,,na bezrobotną nie będę głosować, bo chce pewnie zro-
bić skok na bank", nie można pominąć tej ważnej okoliczności, że w Polsce panuje
duże bezrobocie, a liczbę bezrobotnych szacuje się na ponad cztery miliony obywa-
teli. Uzasadniony więc wydaje się wniosek, że wśród wyborców były także liczne rze-
sze bezrobotnych, którzy w oddaniu głosów na kandydata będącego osobą bezro-
botną pokładali nadzieję na zmianę swojego losu. Ponadto, jak słusznie zauważył
Przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej, chociaż w zgłoszeniu kandydatów
na posłów przez Komitet Wyborczy Ligi Polskich Rodzin, a także w protokole reje-
stracji listy okręgowej i w obwieszczeniu Okręgowej Komisji Wyborczej o zarejestro-
wanych listach okręgowych został popełniony błąd wskutek podania jako zawodu
autorki protestu - przypisanego jej i kwestionowanego przez nią jako nieprawdziwy -
statusu społecznego: ,,bezrobotna", to jednak brak jest podstaw do wniosku, że błąd
ten miał pozytywny lub negatywny wpływ na wynik głosowania na kandydatów z tej
listy, zwłaszcza na liczbę głosów uzyskaną przez Elżbietę G.-K.

Podsumowując rozważania odnoszące się do zarzutu protestu dotyczącego
ważności wyborów w okręgu wyborczym nr 39 w P. listy Nr 10 Komitetu Wyborczego
Ligi Polskich Rodzin, Sąd Najwyższy sformułował opinię, że zarzut ten jest zasadny,
lecz naruszenie art. 144 ust. 1 i art. 152 ust. 1 Ordynacji wyborczej nie miało wpływu
na wynik wyborów w tym okręgu (art. 80 ust. 1 i 2 Ordynacji).

2. Bezzasadny natomiast okazał się zarzut dopuszczenia się przestępstwa
przeciwko wyborom przez kandydatów na posłów z listy Nr 10 Ligi Polskich Rodzin -
Przemysława P. i Macieja G., określonego w art. 248 pkt 2 Kodeksu karnego. Prze-
pis ten stanowi, że popełnia przestępstwo przeciwko wyborom ten, kto w związku z
wyborami do Sejmu, Senatu, wyborem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, wybo-
rami do samorządu terytorialnego lub referendum używa podstępu celem nieprawi-
dłowego sporządzenia listy wyborczej. Wnosząca protest powinna zatem wykazać,
na czym polegała rola obydwu kandydatów na posłów w popełnieniu przestępstwa,
które jest przestępstwem umyślnym (użycie podstępu przez sprawcę). Powinna
zwłaszcza wyjaśnić i wskazać dowody świadczące o celowym sporządzeniu przez te
osoby listy wyborczej zawierającej błędy oraz o tym, że nieprawidłowość polegająca
na zamieszczeniu w liście wyborczej i obwieszczeniu zbędnych informacji zmierzała
do uzyskania wpływu na wynik wyborów, w tym także na szansę wyborcze Elżbiety
G.-K. Dla przyjęcia, że Przemysław P. i Maciej G. popełnili przestępstwo przeciwko
wyborom, określone w art. 248 pkt 2 KK, nie wystarcza natomiast sam fakt wystą-
pienia nierzetelności (skoro wnosząca protest nie była bezrobotna) i nieprawidłowo-
ści (skoro pozostawanie bez pracy nie jest zawodem) w sporządzeniu zarejestrowa-
nej przez Okręgową Komisję Wyborczą w P. listy kandydatów na posłów Komitetu
Wyborczego Ligi Polskich Rodzin. Trzeba zarazem zaznaczyć, że wymienione nie-
prawidłowości dotyczyły nie tylko wnoszącej protest, lecz także czterech innych osób
z listy Nr 10, co świadczy o niedostatecznej znajomości przepisów Ordynacji wybor-
czej dotyczących zgłaszania list kandydatów na posłów ze strony Komitetu Wybor-
czego Ligi Polskich Rodzin. Z tych przyczyn Sąd Najwyższy uznał, że zarzut doty-
czący popełnienia przestępstwa przeciwko wyborom okazał się bezzasadny, wobec
czego sformułował w tej części stosowną opinię (art. 80 ust. 1 i 2 Ordynacji wybor-
czej).
========================================