Postanowienie z dnia 25 października 2000 r.
III SW 74/00

Nieopieczętowanie koperty, w której do komisji okręgowej dostarczono
protokół głosowania w obwodzie, stanowi uchybienie art. 65 ust. 1 ustawy z
dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 47, poz. 544).


Przewodniczący: SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Zbigniew
Myszka, Barbara Wagner (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 25 października 2000 r. sprawy z pro-
testu Jana Ż. przeciwko wyborowi Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, z udziałem
uczestników postępowania: 1) Okręgowej Komisji Wyborczej [...] w K., 2) Prokuratora
Generalnego, 3) przedstawiciela Państwowej Komisji Wyborczej.

p o s t a n o w i ł:

1. Uznać za zasadny zarzut protestu dotyczący naruszenia art. 65 ust. 1
ustawy z dnia 27 września 1997 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
(jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 47, poz. 544) polegającego na przesłaniu przez
dziesięć komisji obwodowych w Okręgu Wyborczym [...] protokołów głosowania w
zaklejonych, lecz nie opatrzonych pieczęcią kopertach i ocenić, że naruszenie to nie
miało wpływu na wynik wyborów.
2. Pozostałe zarzuty protestu uznać za nieuzasadnione.

U z a s a d n i e n i e


Jan Ż., mąż zaufania Jana Łopuszańskiego w Okręgowej Komisji Wyborczej
[...] w K., ,,w imieniu własnym i jako pełnomocnik męża zaufania Dariusza Grabows-
kiego w tejże Komisji - Kazimiery M.-A.", wniósł protest przeciwko ważności wyboru
Prezydenta. Zarzucił, że w Komisji przyjmowane były nieopieczętowane ,,na linii
sklejenia jednego boku" i ,, na sklejeniach narożnych" koperty zawierające protokoły
głosowania w obwodach. Około 20% kopert ,, dawało się otworzyć przez rozerwanie
płaszczyzny sklejenia", co ,,świadczyło o świeżym sklejeniu lub uprzednim rozklejeniu
kopert przez podgrzanie (np. żelazkiem)". Kopert tych nie odkładano do worków.
Przewodniczący obwodowych komisji wyborczych, którym zwracano protokoły gło-
sowania w celu ich poprawienia, przynosili nową wersję protokołu, przyjmowaną bez
sprawdzenia i porównania z wersją poprzednią oraz z wersją znajdującą się w za-
plombowanym worku. Przewodniczący Obwodowych Komisji Wyborczych [...] pomi-
mo oświadczenia, że komisje już się rozeszły, po czasie od 30 do 50 minut, przyno-
sili ,,poprawione" protokoły. Nie zachowywano w komputerach danych liczbowych
sprzed poprawek, co uniemożliwiło kontrolę wyników głosowania uwidocznionych w
poprawionych wersjach protokołu. Na tej podstawie Jan Ż. wniósł o ,, ponowne prze-
liczenie głosów" oraz o ,,unieważnienie głosowania we wszystkich Komisjach Obwo-
dowych, dla których dokonywano poprawek (dwóch i trzech) na protokołach".
Zarzuty nieopieczętowania kopert zawierających protokoły głosowania na linii
ich sklejenia, z wnioskiem o ,, wyselekcjonowanie wszystkich pozostałych kopert bez
pieczątek, zszycie ich sznurem i zabezpieczenie jako dowodu rzeczowego niedo-
trzymania' wytycznych' OKW" oraz w przedmiocie braku możliwości porównania tre-
ści protokołów pierwotnych z ostateczną, poprawioną ich wersją, a w konsekwencji
prawdopodobieństwa sfałszowania danych liczbowych i podpisów członków komisji
przez jej przewodniczącego, wnoszący protest zgłosił na piśmie Komisji, która, jako
załączniki kolejno nr 1 i 2, przekazała je Państwowej Komisji Wyborczej wraz z pro-
tokołem głosowania w Okręgu Wyborczym [...]. W stanowisku wobec tych zarzutów
Okręgowa Komisja Wyborcza przyznała, że przewodniczący lub zastępcy przewod-
niczących Komisji Obwodowych [...] dostarczyli protokoły głosowania w kopertach
zaklejonych, lecz nieopieczętowanych. Zostały one wyselekcjonowane i zabezpie-
czone. Każdy z oddających protokół wyjaśnił przyczyny braku pieczęci, wskazując na
zmęczenie lub zapomnienie. Okręgowa Komisja Wyborcza otworzyła te koperty w
celu sprawdzenia czy sam protokół nie zawiera błędów, by nie mnożyć ,, powrotów"
przewodniczących do komisji. Co do zarzutu drugiego - Okręgowa Komisja Wybor-
cza podniosła, że nie ma ani możności, ani obowiązku kontroli materiałów z przebie-
gu głosowania przekazywanych przez obwodowe komisje wyborcze do depozytu
Prezydentowi Miasta K. Nadto podała, że komisje obwodowe mają obowiązek nanie-
sienia poprawek na wszystkie egzemplarze protokołów głosowania. Wykonanie tego
obowiązku nie podlega kontroli komisji okręgowej, której dostarczany jest jeden eg-
zemplarz protokołu.
Jan Ż. słuchany w charakterze strony w drodze pomocy sądowej przez Sąd
Rejonowy dla Krakowa Nowej Huty w dniu 20 października 2000 r. [...] potwierdził w
swych zeznaniach brak opieczętowania ,,przypuszczalnie" około 20% kopert, które
jednak były zaklejone, a ,,w każdym razie nie były otwarte". Niektórych nie trzeba było
rozcinać, gdyż dały się łatwo odkleić. Nie wiadomo co stało się z tymi kopertami.
Protokoły zwracane do poprawy lub uzupełnienia były przekazywane przewodniczą-
cym ,,bez wkładania do kopert i zaklejania, wynoszone poza siedzibę Komisji". Zwra-
cano je po poprawkach w kopertach. Wszystkie protokoły zwracane komisjom obwo-
dowym do poprawy przynoszono poprawione, choć z informacji wynikało, że niektóre
komisje (pięć - do godziny 330) już się rozeszły. Pierwotna wersja protokołów nie była
przedkładana Komisji Okręgowej. Nie porównywano ,, tożsamości liczb pierwszej
oraz poprawionej - ostatniej". Jan Ż. potwierdził swoje wątpliwości co do rzetelności
przewodniczących komisji i ich zastępców, sugerując możliwość sfałszowania osta-
tecznych wersji protokołu.

W pisemnym wyjaśnieniu z dnia 20 października 2000 r. [...] Okręgowa Komi-
sja Wyborcza [...] w K. podtrzymała stanowisko załączone do przekazanego Pańs-
twowej Komisji Wyborczej protokołu głosowania w Okręgu. Nadto podała, że nie jest
prawdą, iżby protokoły głosowania były zwracane przewodniczącym obwodowych
komisji wyborczych w niezapieczętowanych kopertach. Poszczególni sędziowie
omawiali uchybienia i konieczne poprawki z osobami przynoszącymi protokoły indy-
widualnie, a następnie, po sporządzeniu stosownej notatki, protokół był przenoszony
przez osobę upoważnioną (a nie przez przewodniczącego komisji) na stanowisko
rejestracyjne, gdzie odnotowywano jego zwrot, pakowano wraz z notatką do koperty,
którą zaklejano, i w takiej postaci wręczano przewodniczącemu. Wszystkie popra-
wione protokoły zostały zwrócone w opieczętowanych kopertach. Na 102 przypadki
zwrotów protokołów jedynie w kilku podstawą były ,, niezgodności liczbowe". W zde-
cydowanej większości uchybienia dotyczyły części opisowej protokołu, pomyłek w
numerach obwodu, umieszczenia zamiast liczby ,,0" kreski itp. Uczestnicy postępo-
wania: przedstawiciel Państwowej Komisji Wyborczej ani Prokurator Generalny nie
zajęli stanowiska w tej sprawie.

Sąd Najwyższy ustalił, że:
Wszystkie koperty zawierające protokoły głosowania komisji obwodowych w
Okręgu Wyborczym [...] w K. były zaklejone. Koperty były opieczętowane w różnych
miejscach. Przewodniczący 10 Obwodowych Komisji Wyborczych dostarczyli proto-
koły w kopertach nieopieczętowanych. Koperty nieopieczętowane, po uprzednim ich
wyselekcjonowaniu i zabezpieczeniu oraz po wysłuchaniu przewodniczących komisji
lub ich zastępców o przyczynach braku pieczęci, zostały otwarte w celu sprawdzenia
prawidłowości sporządzenia protokołów. Protokoły wymagające poprawek były zwra-
cane do właściwych komisji obwodowych.
W 102 przypadkach protokoły głosowania zwrócono przewodniczącym komisji
lub ich zastępcom do poprawy. Przyczyny wadliwości protokołów były rozmaite; w
przewadze dotyczyły ich części opisowej. Nieliczne zwracano z powodu błędów ra-
chunkowych. Zwrot protokołów komisjom następował przez ich wręczenie przewod-
niczącym w opieczętowanych, zaklejonych kopertach. Był on poprzedzony omówie-
niem uchybień, sporządzeniem notatki i odnotowaniem zwrotu. W zakresie sposobu
zwrotu protokołów do poprawy Sąd Najwyższy dał wiarę Komisji. Jej członkowie
uczestniczyli bezpośrednio w odbiorze protokołów. Dysponowali całością materiału.
Komisja pracowała nieprzerwanie. Wnoszący protest, jako mąż zaufania, był obecny
do godziny 330 obserwując różne stanowiska i różne czynności wykonywane przez
poszczególnych członków. Jego ogląd pracy Komisji, jak sam przyznał, był z ko-
nieczności wyrywkowy i niepełny. Nie miał też pełnej wiedzy co do funkcji sprawowa-
nych przez obecne w lokalu Okręgowej Komisji Wyborczej osoby nie będące jej
członkami.
Wszystkie protokoły głosowania w obwodowych komisjach wyborczych przy-
jęte przez Okręgową Komisje Wyborczą w ostatecznej wersji zostały sporządzone
prawidłowo. Wnoszący protest nie wykazał, że opracowane zostały przez przewodni-
czących komisji lub ich zastępców, bez udziału wszystkich członków komisji. Swoje
oceny w tym zakresie opiera na domysłach, podejrzeniach, przypuszczeniach, praw-
dopodobieństwie i sytuacjach, jego zdaniem, możliwych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezy-
denta Rzeczypospolitej Polskiej (jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 47, poz. 544),
przewodniczący obwodowej komisji wyborczej przesyła niezwłocznie jeden egzemp-
larz protokołu głosowania, w ,, zapieczętowanej" kopercie właściwej okręgowej komi-
sji wyborczej w trybie ustalonym przez Państwową Komisje Wyborczą.
Tryb przekazywania protokołów głosowania okręgowej komisji wyborczej
określony został w punkcie 8 wytycznych dla obwodowych komisji wyborczych, doty-
czących przeprowadzenia i ustalenia wyników głosowania w obwodzie w wyborach
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w 2000 r., stanowiących załącznik do Uchwały
Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 4 września 2000 r. w sprawie wytycznych dla
obwodowych komisji wyborczych, dotyczących przeprowadzenia i ustalenia wyników
głosowania w obwodzie w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w 2000 r.
(M.P. Nr 27, poz. 551). Stosownie do powołanego przepisu, protokół wraz z załączo-
nymi do niego ewentualnymi zarzutami mężów zaufania lub uwagami członków ko-
misji oraz zajętym wobec nich stanowiskiem komisji umieszcza się w kopercie, za-
kleja ją i opieczętowuje. Powołany przepis w dalszej części określa sposób opisania
koperty. Kopertę dostarcza się do okręgowej komisji wyborczej.
Ponieważ wytyczne Państwowej Komisji Wyborczej stanowią sui generis
przepisy wykonawcze do ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
należy przyjąć, że zaklejenie i opieczętowanie koperty jest formą jej ,, zapieczętowa-
nia", o którym stanowi art. 65 ust. 1 tejże ustawy. Wytyczne nie określają sposobu
opieczętowywania kopert. Nie ustanawiają obowiązku umieszczenia odcisku piecząt-
ki na sklejeniach koperty. Czyni zatem zadość wymogowi opieczętowania koperty
odcisk pieczęci umieszczony w dowolnym jej miejscu.
Należy wobec tego stwierdzić, że brak odcisku pieczęci na sklejeniach koperty
nie stanowi uchybienia przepisom ustawy z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Pre-
zydenta RP.
Jest natomiast takim uchybieniem brak opieczętowania koperty. Wymóg opie-
czętowania koperty służy celom głównie ewidencyjnym, organizacyjnym, informacyj-
nym. Odcisk pieczątki na kopercie jest potwierdzeniem, że znajdujący się w jej
środku protokół głosowania pochodzi od komisji uwidocznionej na pieczęci. Potwier-
dzenia, że koperta zawiera protokół z konkretnej komisji obwodowej może jednak
dokonać także jej przewodniczący dostarczający protokół. Brak opieczętowania ko-
perty nie ma znaczenia dla wyników głosowania. Koperta nie stanowi bowiem doku-
mentu koniecznego do ich ustalenia. Takim dokumentem jest zawarty w kopercie
protokół. Komisja Okręgowa otworzyła nieopieczętowane, ale sklejone koperty, po
ich uprzednim wyselekcjonowaniu i zabezpieczeniu oraz odebraniu od przewodni-
czących składających protokoły oświadczeń o przyczynach braku pieczątek.
Sposobu przekazywania komisjom okręgowym protokołów głosowania z ob-
wodów dotyczy również część 3 punktu 2 wytycznych dla okręgowych komisji wybor-
czych dotyczących przygotowania i przeprowadzenia wyborów Prezydenta Rzeczy-
pospolitej Polskiej w 2000 r., stanowiących załącznik do uchwały Państwowej Komisji
Wyborczej z dnia 28 sierpnia 2000 r. w sprawie wytycznych dla okręgowych komisji
wyborczych, dotyczących przygotowania i przeprowadzenia wyborów Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej w 2000 r. (M.P. Nr 26, poz. 540). Protokoły głosowania są
dostarczane przez przewodniczącego lub zastępcę obwodowej komisji bezpośrednio
do komisji okręgowej. Komisja okręgowa stwierdza prawidłowość sporządzenia pro-
tokołu głosowania. W razie stwierdzenia braków, uchybień, pomyłek w obliczeniu
głosów zwraca protokół komisji obwodowej do poprawienia. Z powołanej regulacji
należy wnosić, że zwrot protokołu do poprawienia jest zwykłą, przewidzianą przepi-
sami procedurą. Znaczy ona także, że komisja okręgowa przyjmuje jeden, poprawio-
ny, ostateczny protokół. Nie jest więc zobowiązana do przechowywania protokołów
sporządzonych nieprawidłowo. Do czasu ostatecznego przyjęcia protokołu zapewnia
się dyżur oraz łączność ze wszystkimi członkami komisji obwodowej. Opuszczenie
lokalu wyborczego przez komisję po sporządzeniu protokołu w pierwotnej jego wersji
nie dowodzi, że nie zebrała się ona ponownie, by dokonać koniecznych poprawek.
Zgodnie z art. 10 ust. 3 ustawy wytyczne Państwowej Komisji Wyborczej są
wiążące dla komisji wyborczych niższego stopnia. Państwowa Komisja Wyborcza nie
żądała gromadzenia i dostarczania kopert, w których okręgowe komisje wyborcze
otrzymały protokoły głosowania w obwodach, jak również przechowywania protoko-
łów głosowania zwróconych do poprawy. Wobec tego zarzuty, że Okręgowa Komisja
Wyborcza [...] w K. nie przechowała nieopieczętowanych kopert, i że nie sprawdziła
treści protokołów w ostatecznej, przyjętej ich wersji ze złożonymi przed dokonaniem
poprawek są nieuzasadnione.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy stosownie do art. 75 ustawy z
dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, orzekł jak
w sentencji.
========================================